Muzyka Artura Malawskiego do krakowskiej inscenizacji „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego (1957) na tle wydarzeń odwilży
Abstrakt
Lata socrealizmu krępowały swobodę twórczą przede wszystkim w dziedzinie teatru, gdzie operowanie słowem mówionym miało najsilniejszy potencjał oddziaływania na odbiorców. Centralizacja placówek, narzucanie określonej stylistyki, zakaz wystawiania dzieł narodowej klasyki, i wszechobecna cenzura, to tylko kilka z czynników, które utrudniały pracę teatrów. Odwilż, której początki upatruje się po śmierci Stalina, to kilkuletni proces wyswabadzania się spod jarzma cenzorskiego i programowego. Wśród dzieł symbolicznych, które po wielu latach nieobecności na polskiej scenie, doczekało się swej inscenizacji było Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego. Premiera odbyła się 28 XI 1957 roku na scenie teatru im. J. Słowackiego w Krakowie w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego z muzyką Artura Malawskiego. Inscenizacja ta zyskała interesującą oprawę muzyczną, której funkcja, rozmiary oraz obsada symfoniczna wskazują na ważny element jej całości. Partytura liczy 25 odcinków muzycznych, z czego większość z nich (tzw. przez kompozytora motywy), przyporządkowana jest poszczególnym postaciom. Malawski za sugestią reżysera skomponował muzykę barwną, pełną sarkazmu i drwiny, która miała za zadanie podważać rangę wypowiadanych słów przez bohaterów, z drugiej strony wprowadzać nierzeczywisty i tajemniczy klimat w scenach z maskami. Kompozytor połączył tu elementy ludowe (idiomy rytmiczne, melodyczne, brzmieniowe), cytaty pieśni, nutę orientalizmu z „pikanterią” harmoniczno-rytmiczną w postaci mocno dysonujących brzmień i nagłych zmian metrycznych oraz rytmicznych. Skomponowana dla teatru muzyka korespondowała z dziełami, które tworzył w nurcie zasadniczym. Ciężka choroba nowotworowa, z jaką zmagał się już w trakcie pisania muzyki do Wyzwolenia ostatecznie spowodowała, że kompozytor zmarł w niecały miesiąc po premierze. Muzyka ta stała się tym samym ostatnim dziełem w jego dorobku twórczym.
Socrealizm w Polsce był szczególnie trudnym okresem dla funkcjonowania teatrów. Nadejście tzw. „odwilży” wprowadziło więcej swobody, dzięki czemu na scenach mogły pojawić się wcześniej zakazane sztuki Stanisława Wyspiańskiego. Premiera Wyzwolenia w reżyserii Bronisława Dąbrowskiego miała miejsce w teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie 28 listopada 1957 roku. Barwną i obszerną warstwę muzyczną skomponował Artur Malawski. Muzyka pełniła tu znaczną rolę dramaturgiczną, towarzysząc poszczególnym postaciom (jako drwina) bądź współtworząc nierealną rzeczywistość
Słowa kluczowe:
Artur Malawski, Wyzwolenie, Stanisław Wyspiański, muzyka teatralna, socrealizmBibliografia
Braun, Kazimierz. Teatr Polski (1939-1989). Obszary wolności – obszary zniewolenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1994.
Google Scholar
Gołąb, Maciej. Muzyczna moderna w XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011.
Google Scholar
Gwizdalanka, Danuta. „Trzy postawy wobec totalitaryzmu: Roman Palester – Andrzej Panufnik – Witold Lutosławski”. W: Muzyka i totalitaryzm, red. Maciej Jabłoński, Janina Tatarska, 169–183. Poznań: Ars Nova, 1996.
Google Scholar
Jabłoński, Zbigniew. „Zarys życia i twórczości teatralnej Bronisława Dąbrowskiego”. W: Bronisław Dąbrowski i jego teatr w 50-lecie pracy artystycznej, red. Henryk Vogler, 3–17. Kraków: RSW „Prasa”, 1972.
Google Scholar
Jarmułowicz, Małgorzata. Sezony błędów i wypaczeń: socrealizm w dramacie i teatrze polskim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2003.
Google Scholar
Jaszcz [Jan Alfred Szczepański]. „Wyzwolenie w swoim teatrze po półwieczu”. Trybuna Ludu 10, nr 344 (1957): 6.
Google Scholar
Krajewska, Zofia. „Wyzwolenie w inscenizacji Wilama Horzycy Warszawa 1958”. Pamiętnik Teatralny 26, nr 4 (1977): 583–584.
Google Scholar
Kudliński, Tadeusz. „Kto jesteś, widmo olbrzymie?”. Tygodnik Powszechny 11, nr 50 (1957): 5.
Google Scholar
Kuraś, Marzena. „Kłopoty z Wyspiańskim 1944–1957”, Pamiętnik Teatralny 56, nr 3–4 (2007): 351–390.
Google Scholar
Kuraś, Marzena. „Zniewalanie teatru: polityka teatralna 1944–1949”, Pamiętnik Teatralny 57, nr 3–4 (2008): 103–138.
Google Scholar
Lenkiewicz, Antoni. Kazimierz Pułaski (1745–1779). Wrocław: Wydawnictwo Biuro Tłumaczeń, 2004.
Google Scholar
Napiontkowa, Maria. Teatr polskiego października. Warszawa: Instytut Sztuki PAN , 2012.
Google Scholar
Poskuta-Włodek, Diana. „«Niechajże ujrzę jak dusza wam płonie…». Krakowskie Wyzwolenie 1957”. Pamiętnik Teatralny 56, nr 3–4 (2007): 391–417.
Google Scholar
Poskuta-Włodek, Diana. Co dzień powtarza się gra. Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie 1893–1993. Kraków: Państwowy Teatr im. J. Słowackiego, 1993.
Google Scholar
Rutkowski, Bronisław. „Po zgonie Artura Malawskiego”. Ruch Muzyczny 2, nr 6 (1958): 2.
Google Scholar
Schäffer, Bogusław. „Technika kompozytorska Malawskiego”. W: Artur Malawski. Życie i twórczość, red. Bogusław Schäffer, 287–301. Kraków: PWM, 1969.
Google Scholar
Stawowy, Ludomira. „Spis kompozycji”. W: Artur Malawski. Życie i twórczość, red. Bogusław Schäffer, 396–402. Kraków: PWM, 1969.
Google Scholar
Stęszewska, Zofia. „Z zagadnień historii poloneza”. Muzyka 5, nr 2 (1960): 77–90.
Google Scholar
Sudolska, Elżbieta. „Funkcje muzyki teatralnej”. Litteraria 17, nr 235 (1985): 131–148.
Google Scholar
Szydłowski, Roman. „Pasje Bronisława Dąbrowskiego”. W: Bronisław Dąbrowski i jego teatr w 50-lecie pracy artystycznej, red. Henryk Vogler, 27–37. Kraków: RSW „Prasa”, 1972.
Google Scholar
Świerkowska, Małgorzata. „Premiera Wyzwolenia w roku 1903. Zagadki, rebusy, szarady rekonstrukcji”. Pamiętnik Teatralny 26, nr 2 (1977): 195–211.
Google Scholar
Tomaszewski, Mieczysław. „O twórczości zaangażowanej: Polska muzyka 1944–1994. Między autentyzmem a panegiryzmem”. W: Muzyka i totalitaryzm, red. Maciej Jabłoński, Janina Tatarska, 139–147. Poznań: Ars Nova, 1996.
Google Scholar
Vogler, Henryk. „«Teatr ogromny» w 50-lecie zgonu jego twórcy”. Dziennik Polski 13, nr 292 (1957): 4.
Google Scholar
Sławomir Wieczorek. Na froncie muzyki. Socrealistyczny dyskurs o muzyce w Polsce w latach 1948–1955. Wrocław: Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, 2014.
Google Scholar
Wysocki, Tadeusz. „Rozmowa z Arturem Malawskim”. Ruch Muzyczny 2, nr 6 (1958): 12.
Google Scholar
Wyspiański, Stanisław. Wyzwolenie, dramat w 3 aktach, opr. Juliusz Saloni. Warszawa: PIW 1948.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 327PDF downloads: 230
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Muzyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Wioleta Muras, Dwie wizje muzyki. Partytury Zbigniewa Turskiego i Stefana Kisielewskiego do inscenizacji „Kordiana” Juliusza Słowackiego z 1956 roku , Muzyka: Tom 67 Nr 2 (2022)
- Wioleta Muras, Koncerty na fortepian Aleksandra Zarzyckiego. Nowe fakty w świetle źródeł , Muzyka: Tom 67 Nr 4 (2022)
- Wioleta Muras, Warszawskie Towarzystwo Muzyczne w pierwszym roku swego istnienia. Nowe ustalenia , Muzyka: Tom 69 Nr 3 (2024)
