Dekada współpracy artystycznej Witolda Lutosławskiego z Teatrem Polskim w Warszawie (1948–1958)

Wioleta Muras

Abstrakt

Współpraca Witolda Lutosławskiego z Teatrem Polskim w Warszawie przypada na specyficzny okres historyczny – odbudowa życia teatralnego po wojnie, wdrażanie i realizacja socrealistycznej doktryny oraz tzw. odwilż. Straty wojenne oprócz zburzonych budynków objęły także życie wielu ludzi teatru. Brakowało wykszatłconych aktorów, reżyserów oraz inscenizatorów. Państwowy nadzór teatru znaczenie destabilizował jego działalność. Wprowadzono kontrole repertuaru i stylistyki danej inscenizacji, wymagano przedkładania  planów repertuarowych, ponadto następowały częste zmiany personalne, które wpływały na sprawną pracę teatru. Okoliczności wznawiania dwóch sztuk z muzyką Lutosławskiego – Cyda i Fantazego – są świadectwem trudności realizacyjnych z jakimi zmagali się twórcy spektakli.

Dla Teatru Polskiego Lutosławski w latach 1948-1958 napisał muzykę do siedmiu sztuk. Cztery z nich  wyreżyserował E. Wierciński, pozostałe L. Schiller, R. Ordyński i B. Korzeniewski. Zachowane w archiwach partytury, ukazują różnorodne rozwiązania kompozytorskie. Charakter muzyki Lutosławski uzależniał w nich od tematyki sztuki. Stylizacje muzyki średniowiecznej znajdziemy w sztuce Bóg, cesarz i chłop, z kolei muzyki renesansowej w Lorenzzacio. Porównując wszystkie sztuki, poziom artystyczny skomponowanej muzyki jest nierówny. Najmniej interesujące wydają się te, w których dominują piosenki (Horsztyński, Fantazy). Kompozytor chętnie wykorzystuje w swoich opracowaniach technikę wariacyjną, zapewniając tym samym spójność danego dzieła. Muzyka najczęściej pełni rolę służebną wobec pozostałych elementów, stając się przerywnikiem bądź dźwiękową dekoracją ilustrującą miejsca i odgrywane sceny. Z punktu widzenia osobistych poszukiwań Lutosławskiego, najciekawsza wydaje się partytura do Wariatki z Chaillot, w której posługuje się nowym językiem muzycznym. Słychać tu odejście od centralizacji tonalnej na rzecz poszukiwań harmonicznych i brzmieniowych. Przerwanie działalności teatralnej wynikało przede wszystkim z braku czasu, wobec coraz liczniejszych zamówień na gruncie twórczości autonomicznej. Z drugiej strony pracę dla teatru kompozytor traktował wyłącznie jako zajęcie uboczne, będąceźródłem dochodów w trudnych latach powojennych.