„Koperczaki ” i „Dmuchawce” – odnalezione ludowe kompozycje Witolda Lutosławskiego

Wioleta Muras

Abstrakt

Na ponad pół wieku skryły się przed oczami badaczy dwa utwory Witolda Lutosławskiego, które obecnie udało się odnaleźć zarówno w formie partytury jak i nagrania w dwóch archiwach: Paul Sacher Fundation oraz Archiwum Polskiego Radia. Oba dzieła reprezentują użytkową twórczość kompozytora. Koperczaki to jedna z audycji radiowych, która powstała przy współpracy reżysera Jana Koechera prawdopodobnie w 1949 roku. Autorzy opracowali ją w formie wokalno-instrumentalnej suity, wykorzystując ludowe teksty pieśni (lub ich parafrazy) pochodzące z różnych regionów polski. Materiał muzyczny składa się z trzynastu ludowych melodii, zazwyczaj bezpośrednich cytatów, które otrzymały prosty akompaniament zespołu instrumentalnego. Słychać tutaj częste współbrzmienia kwintowe, respektowanie ram tonalności dur-moll, w tym konwencjonalne kontrasty trybów w odcinkach wolnych, prostą rytmikę oraz schematyzm budowy faz i zdań. Audycja ta doskonale wpisała się w propagowaną estetykę socrealizmu, toteż była jedną z najczęściej emitowanych dzieł użytkowych z muzyką Lutosławskiego na radiowej antenie. 

Kolejnym odnalezionym utworem są pochodzące z 1954 roku Dmuchawce, napisane na zamówienie Zespołu Pieśni i Tańca „Skolimów”. To zaledwie pięciominutowe dzieło, przeznaczone na głosy wokalne oraz orkiestrę symfoniczną, nie jest utworem w pełni oryginalnym. Podstawę stanowią dwa tańce (kaziorajka i maryszunka) pochodzące z cyklu Dziesięciu tańców polskich na orkiestrę kameralną z 1953 roku, poprzedzone wstępem i zakończeniem. Obsada orkiestrowa dała kompozytorowi okazję do barwnego, szczególnie w zakresie kolorystyki orkiestrowej, zaaranżowania ludowych tematów. Większe znaczenie mają środki artykulacyjne, ponadto pojawiają się tutaj dysonujące brzmienia, tak typowe dla jego utworów autonomicznych. Oba utwory stanowią historyczne świadectwo twórczości, która z pewnością nigdy by nie powstała, gdyby nie wprowadzono w Polsce socrealistycznej doktryny.