O trzech zabytkach muzyczno-liturgicznych z kolekcji Baworowskich przechowywanych w Bibliotece Narodowej
Irina Chachulska
Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5160-3130
Abstrakt
Badania nad trzema muzyczno-liturgicznymi źródłami pochodzącymi z kolekcji Baworowskich, a przechowywanymi obecnie w Bibliotece Narodowej – graduałem PL-Wn 12496 IV oraz fragmentami PL-Wn 12497 IV i PL-Wn 12498 IV – zarówno weryfikują dotychczasowy stan wiedzy na ich temat jak też rozjaśniają wątpliwości i sprzeczności wynikające z najstarszych opisów rękopisów.
Trzy różnorodne pod względem paleograficznym źródła, których zapisy pochodzą z odległych od siebie czasów, okazały się tworzyć niegdyś jedną księgę. Oba fragmenty w całości stanowią późniejsze dodatki do graduału, które odłączono od zasadniczej części najprawdopodobniej w I poł. XIX wieku.
Graduał – a właściwie jego zasadnicza, oryginalna część – powstał w skryptorium lubiąskim ok. 1250 r. dla sióstr cysterek w Trzebnicy, bardzo możliwe iż był darem dla córki św. Jadwigi – Gertrudy. Wskutek sekularyzacji klasztorów na Śląsku (1810 r.) rękopis najprawdopodobniej został wywieziony z Trzebnicy do Wrocławia, jednak ostatecznie nie zasilił zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej, tak jak zasadnicza część biblioteki klasztornej, lecz znalazł się w prywatnym posiadaniu wrocławskiego muzyka J.Th. Mosewiusza. Po jego śmierci rękopis, już z odseparowanymi fragmentami, wzbogacił kolekcję Wiktora Baworowskiego we Lwowie, gdzie trzy części księgi otrzymały odrębne sygnatury. Po wojnie (1945 r.), już jako trzy nie związane ze sobą źródła – poza ich lwowską proweniencją – graduał z fragmentami trafił do zbiorów Biblioteki Narodowej.
W świetle przeprowadzonych badań rękopis, choć powstały w skryptorium lubiąskim, wolno nazwać „Graduałem Trzebnickim”. Księga należy do grupy najdawniejszych zabytków muzyczno-liturgicznych przechowywanych w Polsce i dokumentuje najstarszy zachowany przekaz wersetu allelujatycznego O felix Hedwigis (PL-Wn 12496, f. 1r) jak też jeden z najstarszych zapisów sekwencji o św. Jadwidze Consurge jubilans (PL-Wn 12498).
Słowa kluczowe:
Cystersi, graduał, notacja cysterska, liturgia, skryptorium lubiąskie, cysterki trzebnickie, O felix Hedwigis, Consurge iubilans, kolekcja BaworowskichBibliografia
Araszczuk, Stanisław. Kult świętej Jadwigi w świetle przedtrydenckich ksiąg liturgicznych. Opole: Wydawnictwo Świętego Krzyża, 1995.
Google Scholar
Statuta capitulorum generalium ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1786. Wyd. Josephus-Maria Canivez. Löwen: Bureaux de la Revue, 1934 (= Bibliothèque de la Revue d’histoire ecclésiastique 2).
DOI: https://doi.org/10.2307/1842427
Google Scholar
Ferfoglia, Susi. Msza alternatim we włoskiej i francuskiej muzyce liturgicznej XVII wieku. Kraków: Wydawnictwo-Drukarnia Ekodruk s. c., 2011.
Google Scholar
Grabiec, Dominika. „Formularz Mszy o Koronie Cierniowej z fragmentu graduału 12497 IV ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie”. W: Textus et Pictura. Średniowieczny kodeks rękopiśmienny jako nośnik treści, znaczeń i wartości artystycznych, red. Monika Jakubek-Raczkowska, Marta Czyżak. T. 2, Studia nad skryptorium i spuścizną rękopiśmienną średniowiecza, 21–31. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2019.
Google Scholar
Hinz, Edward. „Notacja muzyczna graduału rkp. 118/119 z Biblioteki Seminarium Duchownego w Pelplinie”. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 3, 43–58. Kraków: PWM, 1969.
Google Scholar
Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Opr. Jerzy Kaliszuk, Sławomir Szyller. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012.
Google Scholar
Jażdżewski, Konstanty Klemens. Lubiąż. Losy i kultura umysłowa śląskiego opactwa cystersów (1163–1642). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1992.
Google Scholar
Kętrzyński, Wojciech. „Biblioteka Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie”. Teka konserwatorska. Rocznik Koła C.K. konserwatorów starożytnych pomników Galicyi wschodniej 1 (1892).
Google Scholar
Kołodziejczak, Zenon. „Historia chorału gregoriańskiego w Polsce”. W: Thesaurus musicae sacrae summa cura servetur et foveatur, red. Stanisław Dąbek, Ireneusz Pawlak. Lublin: Polihymnia, 2004.
Google Scholar
Kopeć, Jerzy. „Przemiany ideowe pobożności pasyjnej na przykładzie kultu Cierniowej Korony Chrystusa”. Studia Theologica Varsaviensia 10, nr 2 (1972): 155–193.
Google Scholar
Kuźmak, Krystyna, „Bernard z Clairvaux. Kult”. W: Encyklopedia Katolicka, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski. T. 2, 306. Lublin: KUL, 1976.
Google Scholar
Kuźmak, Krystyna. „Edmund z Abingdon”. W: Encyklopedia Katolicka, red. Romuald Łukaszyk, Ludomir Bieńkowski, Feliks Gryglewicz. T. 4, 661–662. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1989.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. „Kyriale cysterskie w najstarszych rękopisach polskich: XIII i XIV wiek”. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 3, 59–90. Kraków: PWM, 1969.
Google Scholar
Mateja, Erwin. „Postać św. Jadwigi Śląskiej w księgach liturgicznych”. W: Wkład św. Jadwigi Śląskiej w kulturowe dziedzictwo Śląska, red. Stanisław Araszczuk, 81–92. Wrocław: Papie¬ski Wydział Teologiczny, 2017.
Google Scholar
Morawski, Jerzy. Polska liryka muzyczna w średniowieczu. Warszawa: PWN, 1973.
Google Scholar
Morawski, Jerzy. Średniowiecze. Cz. 1. Warszawa: Sutkowski Edition, 2006 (= Historia Muzyki Polskiej 1).
Google Scholar
Morawski, Jerzy. „Ze studiów nad sekwencjami cysterskimi w Polsce”. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 1, 69–88. Kraków: PWM, 1965.
Google Scholar
Nowiński, Janusz. „Cystersi propagatorami kultu relikwii św. Urszuli i jej Towarzyszek (Undecim Milium Virginum) – wybrane przykłady”. Saeculum Christianum 21 (2014): 61–72.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Polskie graduały średniowieczne. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2001.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. „Sekwencje polskie”. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 4, 7–125. Kraków: PWM, 1973.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Śpiewy Alleluja o świętych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 1995.
Google Scholar
Siuchniński, Mateusz. „Pochodzenie i pierwotna przynależność zakonna konwentu cysterek w Trzebnicy”. Roczniki Historyczne 12, nr 2 (1936): 187–197.
Google Scholar
Solecki, Witold. Analiza źródłowa rękopisu muzycznego ms. BAW. 2 z Biblioteki Narodowej w Warszawie. Praca magisterska, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 1982.
Google Scholar
Szendrei, Janka. „Notacja liniowa w polskich źródłach chorałowych XII–XVI wieku”. W: Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI wieku, red. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 187–281. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
Google Scholar
Szocki, Józef. „Księgozbiór Wiktora Baworowskiego – lwowskiego kolekcjonera i fundatora biblioteki”. W: Lwów: miasto, społeczeństwo, kultura, red. Henryk W. Żaliński, Kazimierz Karolczak, 447–455. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1998 (= Studia z Dziejów Lwowa 2).
Google Scholar
Szwejkowska, Helena. Biblioteka klasztoru cysterek w Trzebnicy. Wrocław: Wrocławskie Wy-dawnictwo Naukowe, 1955.
Google Scholar
Tabor, Dariusz. Iluminacje cysterskich kodeksów śląskich XIII wieku. Kraków: Księgarnia Aka-demicka, 2004.
Google Scholar
Tchórzewska-Kabata, Halina, red. Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2000.
Google Scholar
Wałkówski, Andrzej. „Lubiąskie rękopisy muzyczne z XIII w. na tle badań nad skryptoriami cystersów. Nutacja diastematyczna”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 18 (2014): 9–34.
Google Scholar
Wałkówski, Andrzej. Skryptoria cystersów filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII w. Zielona Góra–Wrocław: WSP, 1996.
Google Scholar
Wałkówski, Andrzej. „Wpływ skryptorium klasztoru cystersów w Pforcie na dokument lubią¬ski do końca XIII w.”. Nasza Przeszłość 83 (1994): 203–247.
Google Scholar
Wiącek, Kamil. „Rozwój kultu św. Jadwigi Śląskiej w Wielkopolsce”. Studia Paradyskie 29 (2019): 189–204.
Google Scholar
Wolnik, Franciszek. Liturgia śląskich cystersów w średniowieczu. Opole: Wydawnictwo Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2002.
Google Scholar
Autorzy
Irina ChachulskaInstytut Sztuki, Polska Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-5160-3130
Statystyki
Abstract views: 425PDF downloads: 294
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Irina Chachulska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Irina Chachulska, Graduał Cystersów z Jemielnicy PL-WRu I F 418. Nowe ustalenia i hipotezy , Muzyka: Tom 68 Nr 1 (2023)
- Irina Chachulska, Pasja chorałowa ze zbioru kazań kanoników regularnych kongregacji laterańskiej w Kraśniku , Muzyka: Tom 64 Nr 2 (2019)