Graduał Cystersów z Jemielnicy PL-WRu I F 418. Nowe ustalenia i hipotezy
Irina Chachulska
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-5160-3130
Abstrakt
Przechowywany w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego kodeks PL-WrU I F 418, znany w literaturze przedmiotu jako graduał jemielnicki, nie doczekał się do tej pory dokładnej analizy paleograficznej, co poskutkowało błędnymi stwierdzeniami dotyczącymi czasu i miejsca jego pochodzenia.
Jemielnickie lub rudzkie (Rudy Wielkie – opactwo macierzyste klasztoru jemielnickiego) pochodzenie, powszechnie przypisywane kodeksowi przez dotychczasowych badaczy, zostało odrzucone w wyniku dokładnej analizy paleograficznej, która wyraźnie wskazała na Lubiąż jako miejsce sporządzenia kodeksu. Najważniejszym dowodem za lubiąskim pochodzeniem rękopisu jest identyfikacja ręki kopisty w jednym z najstarszych antyfonarzy lubiąskich pochodzącym z około 1225 r. (PL-WrU I F 403), jak też stwierdzenie ręki lubiąskiego skryby (wykonawcy PL-WrU I F 411, druga połowa XIII w.) w dopiskach późniejszych. Jemielnickie są więc jedynie pochodzące z XVII w. karty papierowe zawierające uzupełniające formularze, których zabrakło wskutek silnego zniszczenia rękopisu.
Na podstawie zapisu muzycznego rozstrzygnięto również dotychczasowe sprzeczności w kwestii datowania kodeksu – cechy kaligraficzne oraz identyfikacja rąk w źródłach lubiąskich wyraźnie wskazują na pierwszą tercję XIII w. jako czas spisania rękopisu. Z kolei badania zawartości liturgicznej księgi pozwoliły na sprecyzowanie datacji na około 1225 r. (oryginalny zapis o czczeniu św. Idziego wyznacza termin post quem na ok. 1221 r.)
Istnieją także przesłanki ku temu, aby podejrzewać, iż obie księgi – graduał PL-WrU I F 418 wraz z antyfonarzem PL-WrU I F 403 – powstawały jako część pierwotnego wyposażenia najstarszej filii lubiąskiej w Henrykowie.
Niewyjaśniona pozostaje natomiast kwestia, kiedy i w jaki sposób graduał PL-WrU I F 418 trafił do cystersów jemielnickich.
Słowa kluczowe:
graduał jemielnicki, Cystersi, notacja cysterska, Jemielnica, Lubiąż, HenrykówBibliografia
Broda, Michał. Biblioteka klasztoru cystersow w Henrykowie do końca XV wieku. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2014.
Google Scholar
Chachulska, Irina. „O trzech zabytkach muzyczno-liturgicznych z kolekcji Baworowskich przechowywanych w Bibliotece Narodowej”. Muzyka 66 nr 1 (2021): 49–80.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.796
Google Scholar
Feldmann, Fritz. Musik und Musikpflege im mittelalterlichen Schlesien. Breslau: Trewendt &Garnier, 1938.
Google Scholar
Jażdżewski, Konstanty. „Dzieła kaligraficzne mnicha Jakuba, kopisty skryptorium cysterskiego w Lubiążu z pierwszej ćwierci XIII wieku”. Studia Źrodłoznawcze 21 (1976): 19–44.
Google Scholar
Jażdżewski, Konstanty. „Litera «e» caudata w dokumentach: przyczynek do dziejów ortografii i paleografii”. Studia Źrodłoznawcze 23 (1978): 39–52.
Google Scholar
Jażdżewski, Konstanty Klemens. Lubiąż. Losy i kultura umysłowa śląskiego opactwa cystersów (1163–1642). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1992.
Google Scholar
Kloss, Ernst. Die schlesische Buchmalerei des Mittelalters. Berlin: Dt. Verein für Kunstwissenschaft, 1942.
Google Scholar
Morawska, Katarzyna. Średniowiecze. Cz. 2. Warszawa: Sutkowski Edition, 1998 (= Historia Muzyki Polskiej 1).
Google Scholar
Morawski, Jerzy. Średniowiecze. Cz. 1. Warszawa: Sutkowski Edition, 2006 (= Historia Muzyki Polskiej 1).
Google Scholar
Pichen, Henryk. „Jemielnica – miejscowość, klasztor, kościół. Impresje historyczne”. W: Johannes Nucius. Epoka, duchowość, życie i tworczość, red. Remigiusz Pośpiech, Piotr Tarliński, 35–44. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2008.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Polskie graduały średniowieczne. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2001.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Śpiewy alleluja o Najświętszej Maryi Pannie w Polskich graduałach przedtrydenckich. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1984 (= Muzyka Religijna w Polsce. Studia i Materiały 6).
Google Scholar
Schenk, Wacław. „Rękopisy liturgiczne od XIII do XV w. w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu: II”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 6 (1963): 191–209.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6407
Google Scholar
Schenk, Wacław. „W jaki sposób można ustalić czas powstania oraz miejsce pochodzenia i używania śląskich rękopisów liturgicznych?”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 21 (1970): 33–54.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6637
Google Scholar
Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1112 ad annum 1786. Wyd. Joseph Marie Canivez. Louvain: Bureaux de la Revue 1933–41.
Google Scholar
Szendrei, Janka. „Notacja liniowa w polskich źródłach chorałowych XII–XVI wieku”. W: Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źrodłach polskich XI–XVI wieku, red. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 187–281. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
Google Scholar
Szwejkowska, Helena. Biblioteka klasztoru cysterek w Trzebnicy. Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe, 1955.
Google Scholar
Vötsch, Jochen. „Ernst II. von Mansfeld-Friedeburg”. w: Sachsische Biografie, https:// saebi.isgv.de/biografie/Ernst_II.,_Graf_von_Mansfeld-Friedeburg_(1580-1626), dostęp 12 XII 2022.
Google Scholar
Wałkówski, Andrzej. „Biblioteka klasztorna jako miejsce pracy średniowiecznego uczonego. Rozważania na tle badań piśmiennictwa cystersów”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 83 (2005): 105–138.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.9871
Google Scholar
Wałkówski, Andrzej. „Lubiąskie rękopisy muzyczne z XIII w. na tle badań nad skryptoriami cystersów. Nutacja diastematyczna”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 18 (2014): 9–34.
Google Scholar
Wałkówski, Andrzej. Skryptoria cystersow filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII w. Zielona Góra–Wrocław: WSP, 1996.
Google Scholar
Wolnik, Franciszek. Liturgia śląskich cystersow w średniowieczu. Opole: Wydawnictwo Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2002.
Google Scholar
Wyrwa, Andrzej Marek. „Rozprzestrzenianie się cystersów w Europie Zachodniej i na ziemiach polskich”. W: Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. Jerzy Strzelczyk, 25–54. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1992.
Google Scholar
Autorzy
Irina ChachulskaInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-5160-3130
Statystyki
Abstract views: 276PDF downloads: 172
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Irina Chachulska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Irina Chachulska, O trzech zabytkach muzyczno-liturgicznych z kolekcji Baworowskich przechowywanych w Bibliotece Narodowej , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Irina Chachulska, Pasja chorałowa ze zbioru kazań kanoników regularnych kongregacji laterańskiej w Kraśniku , Muzyka: Tom 64 Nr 2 (2019)
