Pasja chorałowa ze zbioru kazań kanoników regularnych kongregacji laterańskiej w Kraśniku

Irina Chachulska

Abstrakt

Studia nad pasją chorałową w Polsce jako pierwszy podjął Włodzimierz Poźniak (1947 r.), a następnie kontynuował ks. Antoni Reginek. W ostatnich latach lista tego rodzaju kompozycji została poszerzona dzięki dalszym kwerendom i badaniom polskich średniowiecznych źródeł muzyczno-liturgicznych. Przedmiotem badań niniejszego artykułu stała się nieznana dotychczas kompozycja z rękopisu przechowywanego w Bibliotece Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Lublinie pod sygnaturą „Rkps 14” (PL-Ls 14; dawne sygnatury: 235; B 13; B 17), która wydaje się w tym momencie najstarszą kompozycją pochodzącą z polskiego źródła (1411 r.) – najprawdopodobniej z małopolski, tak jak i wszystkie znane dotąd polskie źródła pasji chorałowej. Kodeks ów nie jest księgą muzyczną, lecz zbiorem kazań i jako jedyną kompozycję muzyczną zawiera pasję według św. Mateusza (fol. 165r-172v). Zgodnie z XVII-wiecznym wpisem zamieszczonym na pierwszej karcie tegoż rękopisu (PL-Ls 14, fol. 1r) księga miała być własnością Kanoników Regularnych Kongregacji Laterańskiej w Kraśniku.

 Melodia pasji zawartej w PL-Ls 14 oparta jest na tonie pasyjnym F – wyłącznie stosowanym w pasjach zawartych w źródłach polskich. Kompozycja bogata jest nie tylko w liczne formuły typowe, ale i ich rozmaite warianty melodyczne powstałe w wyniku zastosowania modyfikacji powszechnie używanych przy adaptacjach melodii wzorcowych. Istotna część modyfikacji w oczywisty sposób wynika  z odmiennej długości tekstu, z którym dana formuła typowa jest związana lub też układu akcentów. Nie zawsze jednak użycie którejś z modyfikacji w formułach typowych podyktowane jest odmienną liczbą sylab czy też układem akcentów, zdarzają się także przypadki, w których można obserwować wprowadzenie pewnej modyfikacji melodycznej bez tego rodzaju uzasadnienia, lecz raczej jako środka muzycznego urozmaicenia.

Badania porównawcze melodii pasji z kodeksu kraśnickiego i pozostałych melodii pochodzących z ksiąg o rodzimej proweniencji pokazują, iż kompozycja ta harmonijnie wpisuje się w znany już polski repertuar pasji chorałowej. Pomimo jednak wyraźnego podobieństwa struktury melicznej kompozycji zawartych w źródłach polskich skomponowanych w oparciu o ten sam szkielet modalny (f¹-c²-f²), wszystkie opracowania muzyczne tego gatunku odznaczają się swoistymi cechami wynikającymi z wyboru różnorodnych środków adaptacyjnych.