Pieśni ihumena krystynopolskiego o. Kornela Sroczyńskiego w nowo odnalezionym druku „Chwała Boga cudownego w świętym Onufrym” (Lwów 1773)

Oksana Shkurgan

Abstrakt

W zbiorach Biblioteki Prowincji oo. Bernardynów w Krakowie zachował się unikatowo wydany w tysiącu egzemplarzy druk Chwała Boga Cudownego w Świętym Onufrym (Lwów 1773). Wydawnictwo przygotowane przez bazylianina, misjonarza i ihumena krystynopolskiego o. Kornela Sroczyńskiego (1731–1790) do publikacji w oficynie lwowskich oo. franciszkanów, zadedykowane Stanisławowi Szczęsnemu Potockiemu (1752–1805), powstało na potrzeby introdukcji bractwa św. Onufrego do cerkwi bazyliańskiej w Krystynopolu. Zawiera ono przekazy pieśni nabożnych, których teksty dotąd nie były przedmiotem badań. W piśmiennictwie, poczynając od prac historyka Zakonu Św. Bazylego Wielkiego o. Romana Łukania (1907–1943), druk ten jest określany jako „książeczka o św. Onufrym”. Dzięki odnalezieniu przez autorkę artykułu egzemplarza druku Chwała Boga Cudownego w Świętym Onufrym (Lwów 1773) obecnie jest możliwe stwierdzenie, że wydawnictwo zawiera przekazy poetyckich tekstów (bez zapisów nutowych) siedmiu pieśni nabożnych – pięć utworów opublikowano w języku polskim (pieśń do św. Onufrego O, Ojczyzno niespokojna! Głód, powietrze, ogień, wojna, dwie pieśni poświęcone obrazowi Pana Jezusa ukrzyżowanego znajdującemu się w cerkwi bazyliańskiej w Krystynopolu – O, Jezu umęczony oraz Zalewaj się łzami, jedną pieśń do Matki Bożej Bolesnej Pękaj się serce na te wieści, a także jedną pieśń ku czci obrazu św. Mikołaja znajdującego się w cerkwi bazyliańskiej w Krystynopolu W Patarześ zrodzon i tam wychowany) i dwa w języku ukraińskim (pieśń do św. Onufrego Pomoszcznyka kto yszczeszy oraz pieśń poświęcona św. Bazylemu Wielkiemu Soberyte sia z wsełennyia, wsia piwcew łyki) w transliteracji alfabetem łacińskim. Z informacji podanej w rękopiśmiennej kronice „Dziejopis monasteru krystynopolskiego Zakonu S. Bazylego Wielkiego, od R.P. 1766” sporządzonej przez Sroczyńskiego wynika, że był on autorem tylko sześciu pieśni opublikowanych w omawianym lwowskim wydaniu, natomiast pieśń Pomoszcznyka kto yszczeszy, określił on jako „dawnieyszą”.

Pieśni poświęcone świętym (św. Onufremu, św. Bazylemu Wielkiemu, św. Mikołajowi) zostały opatrzone w edycji adnotacją „Nowa”, co świadczy o tym, że Sroczyński ułożył je specjalnie na potrzeby tej publikacji. Natomiast pozostałe trzy utwory (dwie pieśni do Pana Jezusa ukrzyżowanego i jedną pieśń do Matki Bożej Bolesnej) Sroczyński mógł napisać wcześniej, aczkolwiek ani w tym druku, ani w innych sporządzonych przez niego pracach nie ma informacji o czasie ich powstania (być może utwory w momencie ich publikacji już funkcjonowały w środowisku bazylianów krystynopolskich).

Szczególne znaczenie miała rozpoczynająca blok pieśniowy w wydaniu Chwała Boga Cudownego w Świętym Onufrym (Lwów 1773) polskojęzyczna pieśń do św. Onufrego O, Ojczyzno niespokojna! Głód, powietrze, ogień, wojna. Już sam jej początek wyraźnie nawiązuje do niedawnego (pierwszego) rozbioru Rzeczypospolitej (1772), która wiele ucierpiała z powodu pożarów, morowego powietrza, najazdu obcych wojsk (rosyjskich i austriackich). Zakończenie tego utworu cechuje silne zabarwienie patriotyczne. Do dwóch pieśni zalecono „tony”, na jakie należało je wykonywać. Do polskojęzycznej pieśni O, Jezu umęczony Sroczyński zaproponował wykorzystać „ton” ukraińskojęzycznej maryjnej pieśni O Wsepitaia Maty! Hdy na sud każut staty!, wykonywanej przez wiernych Kościoła greckokatolickiego w czasie misji bazyliańskich, a z kolei w przypadku polskojęzycznej pieśni do św. Mikołaja W Patarześ zrodzon i tam wychowany autor zalecił śpiewać ją na melodię pieśni poświęconej św. Franciszkowi Ksaweremu Wielki podziemnych krajów Apostole z polskiego repertuaru rzymskokatolickiego. Opublikowane pieśni z tekstem w języku polskim autorstwa Sroczyńskiego potwierdzają fakt tworzenia przez oo. bazylianów polskojęzycznych pieśni nabożnych, a w szczególności świadczą o powstaniu nowych utworów przy wykorzystaniu melodii znanych pieśni zarówno z repertuaru Kościoła greckokatolickiego, jak i rzymskokatolickiego.

Wykonywane ówcześnie w świątyni bazyliańskiej w Krystynopolu pieśni nabożne miały z pewnością bardzo ważną rolę w duszpasterskiej działalności superiora i misjonarza o. Sroczyńskiego. Zachowane w odnalezionym druku franciszkańskim pieśni w języku polskim i ukraińskim świadczą o ich wykonywaniu w trakcie wspomnianych uroczystości introdukcyjnych, na których obok szlachty obecne było duchowieństwo oraz licznie zgromadzeni wierni wyznania unickiego i rzymskokatolickiego. Wspólny śpiew pieśni poświęconych miejscowym obrazom otaczanym szczególną czcią przez wiernych integrował społeczności obu obrządków oraz ludzi wszelkich stanów społecznych.

Ułożony i wydany przez o. Sroczyńskiego tekst pieśni do św. Bazylego Wielkiego Soberyte sia z wsełennyia, wsia piwcew łyki został następnie, po niemal dwudziestu latach, anonimowo przedrukowany przez poczajowskich oo. bazylianów w obszernym nutowych zbiorze pt. Bohohłasnyk (1790–1791). W związku z tym nazwisko bazylianina o. Kornela Sroczyńskiego można dołączyć do grona znanych dziś twórców pieśni religijnych opublikowanych w Bohohłasnyku.