Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni „O przenasławniejsza Panno”

Jakub Kubieniec


Uniwersytet Jagielloński, Kraków (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5050-3640

Abstrakt

Średniowieczna pieśń maryjna O przenasławniejsza została po raz pierwszy wydana przez W.A. Maciejowskiego. Fragment jej nieco innej wersji, zachowany w tekach B. Erzepkiego, ogłosił W. Wydra, a trzeci, nie wydany dotąd przekaz, pochodzi z kancjonału staniąteckiego z 1586 r.. Mimo nieregularnej budowy pieśń była wykonywana w XVI-wiecznych kościołach polskich o czym świadczy m.in. akt fundacyjny propozytury w Mielcu z 1526 r., a także zapis dwóch opracowań organowych w Tabulaturze Jana z Lublina. Rewokalizacje tych opracowań, w którego tenorze cytowana jest melodia pieśni, zaproponowane przez H. Feichta i J. Węcowskiego, budzą poważne wątpliwości, m.in. ze względu na niejasne wskazówki kopisty tabulatury, co do przebiegu formy utworu. Pomocą w rekonstrukcji kompozycji są zapisy pieśni O przenasławniejsze Słowo Boże, opublikowanej we wszystkich edycjach kancjonału Jana Seklucjana (1547, 1550, 1559). Wydawca kancjonałów, Piotr Poźniak, nie odnalazł konkordancji dla tej pieśni w innych źródłach polskich, czeskich i niemieckich, jednak jej melodia z pewnością została zapożyczona z maryjnej pieśni O przenasławniejsza. Kontrafaktura protestancka, zachowująca incypit katolickiego utworu miała zapewne podtekst polemiczny, przeciwstawiając kultowi maryjnemu oddanie dla Słowa Bożego. Przekaz z kancjonałów Seklucjana pozwala ustalić oryginalną wersyfikację pieśni maryjnej (składa się ona z sześciu, a nie siedmiu wersów, jak w edycji Maciejowskiego), a także zweryfikować mylące, jak się zdaje, wskazówki wykonawcze tabulatury. Ewentualnego wzorca dla O przenasławniejsza nie udało się odnaleźć, jednak jest możliwe, że jej twórca inspirował się melodią pieśni Depromemus laudes, której pierwszy zapis pochodzi z kancjonału Franusa (1505). Na końcu artykułu przedstawiono rekonstrukcję pieśni maryjnej w oparciu o przekazy Seklucjana i Tabulatury Jana z Lublina, a także transliterację i transkrypcję przekazu staniąteckiego.


Słowa kluczowe:

polskie pieśni średniowieczne, Tabulatura Jana z Lublina, Jan Seklucjan, staropolskie pieśni maryjne, O przenasławniejsza, pieśni protestanckie, pieśni czeskie

Bobowski, Mikołaj. Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku. Kraków: Wydawnictwo Akademii Umiejętności, 1893.
  Google Scholar

Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae. Opr. Jerzy Kaliszuk, Aneta Pieniądz, Piotr Węcowski, Krzysztof Skwierczyński. Kraków: Homini, 2019.
  Google Scholar

Jana Seklucjana Pieśni chrześcijańskie dawniejsze i nowe. Wyd. Anna Kalisz. Kraków: Collegium Colombinum, 2005 (= Biblioteka Tradycji 62).
  Google Scholar

Johannes of Lublin: Tabulature of Keyboard Music. Wyd. John R. White. [Roma]: American Institute of Musicology, 1967 (= Corpus of Early Keyboard Music 6).
  Google Scholar

Maciejowski, Wacław Aleksander. Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian. T. 1–2. Petersburg–Lipsk: Księgarnie Eggersa i Hinrichsa, 1839.
  Google Scholar

Mazurkiewicz, Roman. O melodiach kancjonałów Jana Seklucjana z 1547 i 1559 roku. Przyczynek do dziejów chorału protestanckiego w Polsce. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1967.
  Google Scholar

Mazurkiewicz, Roman. Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002.
  Google Scholar

Melodiarium hymnologicum Bohemiae, http://www.musicologica.cz/melodiarium, dostęp 8 III 2022.
  Google Scholar

Muzyka staropolska: wybór nie publikowanych utworów z XII–XVIII wieku / Old Polish Music: A Selection of Hitherto Unpublished Works from the XIIth–XVIIIth Centuries. Red. Hieronim Feicht. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1966.
  Google Scholar

Najstarsze kompozycje w Polsce: XI–XVI wiek. Wyd. Jan Węcowski. Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, 2016 (= Thesaurus Musicae Antiquae et Novae 4).
  Google Scholar

Pieśni z kancjonałów Jana Seklucjana (1547, 1550, 1559) oraz z różnych druków ok. 1154–ok. 1607. Wyd. Anna Kocot, Piotr Poźniak. Kraków: Musica Iagellonica, 2012 (= Hymnorum Poloniae Antiquorum Corpus I).
  Google Scholar

Pieśni z katechizmów ewangelików reformowanych (1558-1600). Wyd. Magdalena Komorowska, Piotr Poźniak. Cz. 1, Katechizm krakowski i królewiecki. Kraków: Musica Iagellonica, 2018 (= Hymnorum Poloniae Antiquorum Corpus III/1).
  Google Scholar

Polskie pieśni wielkanocne. Średniowiecze i wiek XVI. T. 2., opr. muz. Tadeusz Maciejewski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PA X, 2001.
  Google Scholar

Średniowieczna religijna pieśń polska. Wyd. Aleksander Brückner. Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1923 (= Biblioteka Narodowa, Seria 1, nr 65).
  Google Scholar

Średniowieczna pieśń religijna polska. Wyd. Mirosław Korolko. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1980 (= Biblioteka Narodowa, Seria 1, nr 65).
  Google Scholar

Tabulatura Joannis de Lublin, Repertuar / Repertoire. Wyd. Zofia Dobrzańska-Fabiańska. T. 1, Utwory liturgiczne i inne religijne. Warszawa: Instytut Sztuki PAN , 2021 (= Monumenta Musicae in Polonia).
  Google Scholar

Wydra, Wiesław. „Trzy staropolskie pieśni religijne z ineditów Bolesława Erzepkiego”. Studia Polonistyczne Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu 10 (1982): 211–227.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-11-09

Cited By / Share

Kubieniec, J. (2022). Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni „O przenasławniejsza Panno”. Muzyka, 67(3), 33–51. https://doi.org/10.36744/m.1403

Autorzy

Jakub Kubieniec 

Uniwersytet Jagielloński, Kraków Polska
https://orcid.org/0000-0001-5050-3640

Statystyki

Abstract views: 154
PDF downloads: 91


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Jakub Kubieniec

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.