O antyfonie "Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum" bł. Władysława z Gielniowa
Abstrakt
Według wiarygodnego świadectwa z początku XVI wieku antyfona Iesus Nazarenus Rex Iudeorum jest dziełem bł. Władysława z Gielniowa, jednego z najwybitniejszych polskich poetów późnego średniowiecza. Jest to ponadto jeden z trzech zaledwie utworów bernardyńskiego zakonnika, które zachowały się z melodią i jedyną kompozycją nie będącą kontrafakturą. Mimo to utwór nie doczekał się ani krytycznej muzyczno-tekstowej edycji, ani szczegółowej liturgicznej, czy muzykologicznej analizy. W literaturze przedmiotu wyrażano także wątpliwość, czy Gielniowczyk był twórcą muzycznego opracowania antyfony.
W artykule scharakteryzowano liturgiczną funkcję śpiewu, który w źródłach pojawia się w grupie suffragiów i najprawdopodobniej wykonywany był także podczas procesji pokutnych (Litania Maior, Litania Minor). Wskazano także na dziewięć nowych przekazów utworu świadczących o tym, że śpiewano go również poza Polską, m.in. w opactwie św. Ulryka i Afry w Augsburgu, w katedrze w Hawelbergu, Zagrzebiu i węgierskich klasztorach paulińskich. Nieco zaskakującą międzynarodową popularność antyfony wiązać należy zapewne z rosnącym zagrożeniem ze strony Imperium Osmańskiego. Obce przekazy, z których najstarsze pochodzą z połowy XVI wieku zawierają tę samą melodię, co źródła polskie. Może to wskazywać, że jest to melodia oryginalna, pochodząca z czasów Władysława z Gielniowa. Jej twórca wykazał się znajomością zasad retoryki oraz chorałowej stylistyki i jest bardzo prawdopodobne, że był nim świątobliwy zakonnik, który komponowanie pieśni traktował jako ważny element bernardyńskiego posłannictwa.
Słowa kluczowe:
Władysław z Gielniowa, antyfona Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum, średniowiecze, chorał gregoriański, litaniaBibliografia
Antiphonale Missarum Sextuplex. Wyd. René-Jean Hesbert. Bruxelles–Paris: Herder, 1935.
Google Scholar
Antiphonen. T 1–3. Wyd. László Dobszay, Janka Szendrei. Kassel: Bärenreiter, 1999 (= Monumenta Monodica Medii Aevi 5).
Google Scholar
Biblioteka Czartoryskich: Inwentarz Rękopisów, Sygn. 3000-3999. Kraków 2009–2010. https://media.mnk.pl/images/upload/oddzialy/czartoryscy/biblioteka/pliki/Inwentarz_rekopisow_Bibl_Czartoryskich_sygn_3000-3999.pdf, dostęp 3 II 2021.
Google Scholar
Csomó, Orsolya. „A Survival Liturgy: Continuity and Changes in the Processional Practice of Zagreb Cathedral from the 14th to the 18th Century”. Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae 45, nr 1/2 (2004): 53–66.
DOI: https://doi.org/10.1556/SMus.45.2004.1-2.4
Google Scholar
Dobszay, László. Magyar zenetörténet. Budapest: Mezőgazda Kiadó, 1998.
Google Scholar
Dyer, Joseph. „Roman Processions of the Major Litany (litaniae maiores) from the Sixth to the Twelfth Century”. W: Roma felix – Formation and Reflections of Medieval Rome, red. Éamonn Ó Carragain, Carol Neuman de Vegvar, 113–137. Aldershot: Ashgate, 2007.
Google Scholar
Feicht, Hieronim, red. Muzyka staropolska. Kraków: PWM, 1966.
Google Scholar
Ferreira, Manuel. „Congregati sunt inimici nostri: A Survey, the Holy War, and the Order of St. Jerome”. W: Papers Read at the 15th Meeting of the IMS Study Group Cantus Planus: Dobogókő/Hungary, 2009, Aug. 23–29, red. Barbara Haggh, Debra Lacoste, Nicolas Bell, T. 1, 193–220. Lions Bay: The Institute of Mediaeval Music, 2012 (= Wissenschaftliche Abhandlungen (Institute of Mediaeval Music) 100).
Google Scholar
Handschriften des Klosters Ebstorf. Wyd. Renate Giermann, Helmar Härtel. Wiesbaden: Harrassowitz, 1994.
Google Scholar
Hanschriftenkataloge der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg. T. 1, Die Musikhandschriften, red. Clytus Gottwald. Wiesbaden: Harrassowitz, 1974.
Google Scholar
Klugseder, Robert. Quellen des gregorianischen Chorals für das Offizium aus dem Kloster St. Ulrich und Afra Augsburg. Tutzing: H. Schneider, 2008 (= Regensburger Studien zur Musikgeschichte 5).
Google Scholar
Kubieniec, Jakub. „Średniowieczne rękopisy liturgiczne z Archiwum Jasnogórskiego.” W: Liturgia w klasztorach paulińskich w Polsce. Źródła i początki, red. Remigiusz Pośpiech, 135–149. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2012 (= Musica Claromontana: Studia 1).
Google Scholar
Lenart, Emilian. „Katalog bernardyńskich rękopisów liturgicznych w Polsce od XV do XVIII w.”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 53 (1986): 103–274. Memoriale ordinis fratrum minorum a fr[atro] Ioanne de Komorowo compilatum. Wyd. Xaverius Liske, Antonius Lorkiewicz, 1–418. Lwów: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1888 (= Monumenta Poloniae Historica 5).
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7775
Google Scholar
Murawiec, Wiesław Franciszek. Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru św. Anny w Warszawie 1454–1864. Kraków: Archiwum Prowincji oo. Bernardynów, 1973.
Google Scholar
Oficjum o św. Wacławie „Gloriose Dei martyr”. Wyd. Jakub Kubieniec. Kraków: Musica Iagellonica, 2018 (= Musica in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi Audita 6).
Google Scholar
Papp, Ágnes. „Eine liturgische Handschrift mit Tonar der zagreber Dioecese aus dem 17. Jahrhundert”. De musica disserenda 9, nr 1–2 (2013): 99–121.
Google Scholar
Pieśni z kancjonałów Jana Seklucjana (1547, 1550, 1559) oraz z różnych druków ok. 1554–1607. Wyd. Anna Kocot, Piotr Poźniak. Kraków: Musica Iagellonica, 2012 (= Hymnorum Poloniae Antiquorum Corpus 1).
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. „Sekwencje Notkera Balbulusa w polskich rękopisach muzycznych”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 18 (1969): 66–80.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.6599
Google Scholar
Polska pieśń wielogłosowa XVI i początku XVII w. Wyd. Piotr Poźniak, Wacław Walecki. T. 2, Nuty i komentarze. Warszawa–Kraków: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Instytut Muzykologii UJ, Musica Iagellonica, 2004 (= Monumenta Musicae in Polonia. Collectanea Musicae Artis. Seria B).
Google Scholar
Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI. T. 2. Red. Juliusz Nowak-Dłużewski, opr. muzyczne Jan Węcowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1977.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu. Studium kontekstualno-analityczne. Kraków: Musica Iagellonica, 1999 (= Acta Musicologica Universitatis Cracoviensis 6).
Google Scholar
Sekwencje polskie. Wyd. Jerzy Pikulik. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 5. Kraków: PWM, 1976.
Google Scholar
Verzeichniss der Lateinischen Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Berlin. Wyd. Valentin Rose. T. 2., Die Handschriften der Kurfürstlichen Bibliothek und der Kurfürstlichen Lande, Zweite Abteilung. Berlin: Asher, 1901.
Google Scholar
Wydra, Wiesław. „Czy Władysław z Gielniowa był kompozytorem?”. W: „Cantando cum citharista”. W pięćsetlecie śmierci Władysława z Gielniowa, red. Roman Mazurkiewicz, 13–22.
Google Scholar
Warszawa: Wydawnictwo IBL, Stowarzyszenie „Pro cultura litteraria”, Instytut Badań Literackich, 2006 (= Studia Staropolskie – Series Nova 12 (68)).
Google Scholar
Wydra, Wiesław. Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej. Poznań: Bestseller, 1992.
Google Scholar
Autorzy
Jakub KubieniecUniwersytet Jagielloński, Kraków Polska
https://orcid.org/0000-0001-5050-3640
Statystyki
Abstract views: 293PDF downloads: 317
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Jakub Kubieniec
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jakub Kubieniec, Czeskie „carmina clericorum” w źródłach polskich: przypadek pieśni „O Maria, mater Christi” / „O Maryja, matko Boża” , Muzyka: Tom 68 Nr 4 (2023)
- Jakub Kubieniec, Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni „O przenasławniejsza Panno” , Muzyka: Tom 67 Nr 3 (2022)
