Czeskie „carmina clericorum” w źródłach polskich: przypadek pieśni „O Maria, mater Christi” / „O Maryja, matko Boża”
Abstrakt
Pieśń O Maryja, matko Boża jest przekładem łacińskiego tekstu O Maria, mater Christi. Zachowała się unikatowo w maryjnym tomie Graduału tarnowskiego przechowywanego w Książnicy Cieszyńskiej (ms. DD I 28). Łacińska wersji powstała pod koniec XIV w. w Czechach, a jej autorstwo jest przypisywane niejakiemu Závišowi. Należy do repertuaru utworów o specyficznej stylistyce (przeplatanie fragmentów melizmatycznych i sylabicznych), formie (nawiązania do sekwencji/leich) i charakterze tekstu (elementy modlitewne) tworzonych w środowisku średniowiecznych scholarów, które niedawno opisał i wydał krytycznie ze źródeł śląskich, niemieckich i czeskich Jan Ciglbauer (Carmina clericorum, 2020).
„Cantilena” O Maria, mater Christi zachowała się także m.in. w trzech źródłach pochodzących z Małopolski: antyfonarzu z katedry wawelskiej (ms. 48), graduale z Biblioteki Jagiellońskiej (ms. 1267) i wspomnianym graduale tarnowskim (w wersji łacińskiej i polskiej). Antyfonarz przekazuje również drugą część - „strofę” pieśni, która znana jest tylko z dwóch innych źródeł (troparium z Lubeki, kancjonał ze Środy Śląskiej) i która wykazuje uderzające zbieżności z wierszem Cum iubemur et tenemur zachowanym we wrocławskim rękopisie z XV w. (Londyn, British Library, Add. 18922).
W rękopisach 1267 oraz DD I 28 tekst pierwszej części zawiera interpolacje nieznane ze źródeł czeskich i niemieckich, które pojawiają się także w przekładzie na język polski w pieśni O Maryja, matko Boża. Tekst polski nie jest jednak wiernym przekładem wersji łacińskiej utworu z tego samego rękopisu cieszyńskiego, co zdaje się świadczyć, że tłumacz korzystał z innej redakcji tekstu. Można stąd wysnuć wniosek, że pieśń polska z Graduału DD I 28 nie powstała na potrzeby kolegiaty tarnowskiej lecz była szerzej rozpowszechniona w tradycji kościoła polskiego.
Słowa kluczowe:
muzyka średniowiecza , polskie pieśni średniowieczne , O Maria mater Christi – O Maryja, matko BożaBibliografia
Catalogue of Additions to the Manuscripts in the British Museum in the Years 1848–1853. London: Trustees, 1868.
Google Scholar
Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica asservantur. T. 7, wyd. Maria Kowalczyk i in. Kraków: „Księgarnia Akademicka”, 2000.
Google Scholar
Cigbauer, Jan, wyd. Carmina clericorum. Latinské duchovní písně 14 až 15. století ve středoevropském univerzitním a školském prostředí / Sacred Latin Songs from the 14th and 15th Centuries in the Central European University and School Milieu. Chomutov: L. Marek Publishing 2020 (= Monumenta Liturgica Bohemica 4).
Google Scholar
Ciglbauer, Jan. „Antiphon oder Cantio? Auf der Suche nach der Identität des mitteleuropäischen geistlichen Liedes”. Hudební věda 53, nr 2–3 (2016): 117–128.
Google Scholar
Ciglbauer, Jan. „Continental Reverberations of Angelus ad virginem and Questions of Rhythm”. Journal of the Alamire Foundation 15, nr 1 (2023): 32–52.
DOI: https://doi.org/10.1484/J.JAF.5.133795
Google Scholar
Ciglbauer, Jan. „Habent sua fata libelli. Das Lübecker Troparium und mögliche musikalische Interessen des Simon Batz von Homburg”. Archiv für Musikwissenschaft 73, nr 3 (2016): 220–240.
DOI: https://doi.org/10.25162/afmw-2016-0012
Google Scholar
Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae. Opr. Jerzy Kaliszuk, Aneta Pieniądz, Piotr Węcowski, Krzysztof Skwierczyński. Kraków: Homini, 2019.
Google Scholar
Dinkova-Bruun, Greti. „Medicine and Devotion in the Later Middle Ages”. Filologia mediolatina 22 (2015): 1–20.
Google Scholar
Dreves, Guido Maria, wyd. Pia Dictamina. Reimgebete und Leselieder des Mittelalters. Leipzig: O.R. Reisland, 1899 (= Analecta Hymnica Medii Aevi 32).
Google Scholar
Katalog średniowiecznych rękopisów Książnicy Cieszyńskiej. Opr. Marian Zwiercan. Wrocław: Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003.
Google Scholar
Lehár, Jan (wyd.). Česká středověká lyrika. Praha: Vyšehrad, 1990.
Google Scholar
Liber Scole Virginis. A Medieval Collection of Marian Music in Lund, Facsimile Edition of LU B MH 14. Wyd. Jeremy Thomas Llewellyn. Lund: Universitetsbibliotheket Lund, 2003.
Google Scholar
Łoś, Jan. Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1915.
Google Scholar
Mazurkiewicz, Roman. Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Śpiewy Alleluia o Najświętszej Maryi Pannie w polskich graduałach przedtrydenckich. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1984.
Google Scholar
Rosmer, Stefan. „Carmina pulchra de beata virgine. Maria in spätmittelalterlichen cantiones, cantica, conductus und Tropen”. W: Maria in Hymnus und Sequenz. Interdisziplinäre mediävistische Perspektiven, red. Eva Rothenberg, Lydia Wegener, 289–320. Berlin: De Gruyter, 2017.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110475371-018
Google Scholar
Schlager, Karlheinz, wyd. Alleluia-Melodien II. Ab 1100. Kassel–Basel–London–New York: Bärenreiter, 1987 (= Monumenta Monodica Medii Aevi 8).
Google Scholar
Schmitz, Arnold. „Ein schlesisches Cantional aus dem 15. Jahrhundert”. Archiv für Musikforschung 1, nr 4 (1936): 385–423.
Google Scholar
Scriptores rerum Silesiacarum oder Sammlung Schlesischer Geschichtschreiber. T. 1, wyd. Gustav Adolf Stenzel. Breslau: Josef Max & Komp., 1835.
Google Scholar
Średniowieczna pieśń religijna Polska. Opr. Mirosław Korolko. Wrocław–Warszawa–Kraków– –Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1980 (= Biblioteka Narodowa, Seria 1, Nr 65 (wydanie zmienione)).
Google Scholar
Vlhová-Wörner, Hana. „Záviš, autor liturgické poezie 14. stoleti”. Hudební věda 44, nr 3–4 (2007): 229–260.
Google Scholar
Autorzy
Jakub KubieniecUniwersytet Jagielloński, Kraków Polska
https://orcid.org/0000-0001-5050-3640
Statystyki
Abstract views: 228PDF downloads: 141
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Jakub Kubieniec
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jakub Kubieniec, O antyfonie "Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum" bł. Władysława z Gielniowa , Muzyka: Tom 66 Nr 1 (2021)
- Jakub Kubieniec, Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni „O przenasławniejsza Panno” , Muzyka: Tom 67 Nr 3 (2022)
- Jakub Kubieniec, Polskie oficjum o św. Jakubie Starszym , Muzyka: Tom 62 Nr 3 (2017)
- Jakub Kubieniec, Piotr Poźniak (26 VIII 1939–23 XI 2016) , Muzyka: Tom 62 Nr 4 (2017)
