Hymn „Omni die dic Mariae” w kontekście zabiegów z początków XVII wieku o kanonizację Kazimierza Jagiellończyka

Barbara Przybyszewska-Jarmińska


Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9625-7366

Leszek Jarmiński


(Polska)

Abstrakt

W relacji z pobytu w Krakowie w 1597 r. Giovanni Paolo Mucante poinformował, że Hieronim Powodowski jakiś czas wcześniej odnalazł pergamin z zapisem nieznanego wówczas w Rzeczpospolitej tekstu Omni die dic Mariae i poprosił kapelmistrza królewskiego (Krzysztofa Klabona) o napisanie do niego muzyki, a następnie dał utwór do druku. Czterogłosowe opracowanie muzyczne tekstu, opatrzone polskim tłumaczeniem Stanisława Grochowskiego i Przecława Mojeckiego, bez wskazania autora muzyki, zostało wydane w Krakowie w 1598 r. Kancjonały staniąteckie zawierają anonimowe zapisy tego utworu, które powstały zapewne przed ukazaniem się druku. W 1601 r. król Zygmunt III wraz z wileńskimi hierarchami Kościoła katolickiego podjęli starania o wprowadzenie przez papieża Klemensa VIII Kazimierza Jagiellończyka do kalendarza rzymskiego, co stanowiłoby jego tzw. kanonizację równoznaczną. Efektem tych działań było brewe Klemensa VIII z 1602 r., które zawierało jedynie zgodę na kult św. Kazimierza w Polsce, na Litwie i w krajach podległych. Na tej podstawie urządzono jednak w 1604 r. w Wilnie uroczystości ku czci św. Kazimierza. Zostały one opisane przez kanonika Grzegorza Święcickiego w wydanym w tym samym roku Theatrum S. Casimiri. W publikacji tej Święcicki zawarł m.in. także tekst Omni die dic Mariae, nazywając go modlitwą ułożoną przez św. Kazimierza i informując, że została ona odnaleziona przy jego grobie. Od tego czasu zaczęły się ukazywać liczne edycje tekstu łacińskiego i jego tłumaczeń oraz nowe opracowania muzyczne określane jako hymn lub modlitwa św. Kazimierza, a często też jako hymn ułożony przez św. Kazimierza. Te publikacje, podobnie jak wydawane żywoty św. Kazimierza czy jego wizerunki, miały służyć rozbudzeniu przygasłego w XVI w. kultu, istotnego dla osiągnięcia celu, jakim było ostateczne uznanie Kazimierza Jagiellończyka za świętego w Kościele powszechnym, o co, jak pokazują przytaczane w artykule dokumenty, Zygmunt III i biskupi wileńscy nadal się starali i co osiągnęli w 1621 r.      


Słowa kluczowe:

Św. Kazmierz, kanonizacja, muzyka religijna, Omni die dic Mariae, kancjonały staniąteckie, Hieronim Powodowski, Stanisław Grochowski, Krzysztof Klabon, Diomedes Cato, Zygmunt III Waza

Analecta hymnica medii aevi, wyd. Clemens Blume, Guido M. Dreves. T. 50. Leipzig: O.R. Reisland, 1907.
  Google Scholar

Archiwum Domu Sapiehów. Wydane staraniem rodziny. T. 1, Listy z lat 1575–1606, opr. Antoni Prochaska. Lwów: nakład rodziny, Drukarnia Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, 1892.
  Google Scholar

Bizzarini, Marco. Marenzio. La carriera di un musicista tra Rinascimento e Controriforma. Rodengo Saiano: Promozione Franciacorta, 1998.
  Google Scholar

Chrościcki, Juliusz. Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668. Warszawa: PWN, 1983.
  Google Scholar

Dolveck, Franz. Poétique de louange et d’éloge a Cluny au XIIe siecle. Édition critique des oeuvres poétiques completes de Pierre le Vénérable et de Pierre de Poitiers et du Mariale de Bernard de Morlas. T. 1–2. Paris: École nationale des chartes, 2011.
  Google Scholar

Drzymała, Kazimierz. Święty Kazimierz. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1984.
  Google Scholar

Gorczycki, Grzegorz Gerwazy. Opera omnia. T. 1, Utwory wokalne, wyd. Karol Mrowiec, Alicja Wardęcka-Gościńska. Kraków–Warszawa: Instytut Sztuki PAN , Musica Iagellonica, 2009 (= Monumenta Musicae in Polonia).
  Google Scholar

Grzymalska, Kamila. Królewicz Kazimierz Jagiellończyk. Próba portretu. Kraków: Avalon, 2021.
  Google Scholar

Inskrypcje z wileńskich kościołów = Vilniaus bažnyčių įrašai, wyd. Włodzimierz Appel, Eugenia Ulčinaitė. Vilnius: Aidai, 2005.
  Google Scholar

Ivinskis, Zenonas. Šv. Kazimieras, 1458–1484. New York: Spaudē Tēvų Pranciškonų Spaustuvē, Brooklyn, N.Y., 1955.
  Google Scholar

Jackson, Roland. „Marenzio, Poland and the Late Polychoral Sacred Style”. Early Music 27, nr 4 (1999): 622–631.
DOI: https://doi.org/10.1093/em/27.4.622   Google Scholar

Jasiński, Tomasz. „Cato – Mielczewski – Żebrowski. Trzy przyczynki do badań nad muzyką staropolską”. Muzyka 53, nr 2 (2008): 41–67.
  Google Scholar

Konopczyński, Władysław. Dzieje Polski nowożytnej, wydanie drugie krajowe uzupełnione, wstęp Jerzy Maternicki, opr. tekstu i przypisy Jan Dzięgielewski. T. 1. Warszawa: PA X Instytut Wydawniczy, 1986.
  Google Scholar

Kosman, Marceli. Drogi zaniku pogaństwa u Bałtów. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, 1976.
  Google Scholar

[Koźmian, Jan]. „Godzinki N. Panny z rękopisu monachijskiego i hymn ś. Kazimierza”. Przegląd Poznański 28 (1859): 103–128.
  Google Scholar

Kurczewski, Jan. Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. Cz. 1, 3. Wilno: nakład i drukarnia Józefa Zawadzkiego, 1908, 1916.
  Google Scholar

Maciejewski, Tadeusz. Zasób utworów z ksiąg Archikonfraterni Literackiej w Warszawie 1668–1829. Warszawa: Instytut Wydawniczy PA X, 1972 (= Silva Medii et Recentioris Aevi 1).
  Google Scholar

Maslauskaitė-Mažylienė, Sigita. Dzieje wizerunku św. Kazimierza od XVI do XVIII wieku. Między ikonografią a tekstem, przekł. Katarzyna Korzeniewska. Vilnius: Vilniaus dailės akademijos leidykla, 2013.
  Google Scholar

Mazurkiewicz, Roman. „Zapomniane polonicum w zbiorach Biblioteki Watykańskiej”. Terminus 3, nr 1–2 (2001): 169–176, http://staropolska.pl/sredniowiecze/opracowania/Polonicum.html, dostęp 27 V 2022.
  Google Scholar

Mioduszewski, Michał Marcin. Śpiewnik kościelny, czyli pieśni nabożne z melodyjami w Kościele katolickim używane. Kraków: w drukarni Stanisława Gieszkowskiego, 1838.
  Google Scholar

Misztal, Henryk. „Kanonizacja równoznaczna”. Prawo Kanoniczne 21, nr 3–4 (1978): 189–216.
DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1978.21.3-4.10   Google Scholar

Monografia zespołu muzycznego oraz katalog muzykaliów klasztoru ss. Benedyktynek w Staniątkach, red. Marcin Konik. Kraków: Musica Iagellonica, 2016.
  Google Scholar

Niewiero, Florian. „Dzieje kultu św. Kazimierza w kraju i za granicą”. Nasza Przeszłość 32 (1970): 78–91.
  Google Scholar

Okoń, Jan. „Ks. Piotr Skarga jako promotor kultu św. Kazimierza”. Senoji Lietuvos Literatūra 35–36 (2013): 239–268.
  Google Scholar

Okoń, Jan. „Pokłosie Skargowskie: «książki polskie» o św. Kazimierzu Jagiellończyku (na tropach druku i egzemplarza)”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 11 (2013): 44–60.
  Google Scholar

Oszczęda, Aleksandra. Poeta Wazów. Studia o okolicznościowej poezji Stanisława Grochowskiego (1542–1612). Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1999 (= Z Prac Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego).
  Google Scholar

Paltarokas, Kazimieras T.M. Karalaitis šventasis Kazimieras. Vilnius: Danielius, 2010.
  Google Scholar

Pastor, Ludovico. Storia dei papi. T. 11, Storia dei papi nel periodo della riforma e restaurazione cattolica. Clemente VIII (1592–1605). Roma: Desclée et C.i Editori Pontifici, 1929.
  Google Scholar

Podejko, Paweł. Katalog tematyczny rękopisów i druków muzycznych kapeli wokalno-instrumentalnej na Jasnej Górze. Kraków: Wydawnictwo OO. Paulinów, 1992 (= Studia Claromontana 12).
  Google Scholar

Poźniak, Piotr. „Klabon Christoph”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska T. 5, klł, 96–97. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997.
  Google Scholar

Poźniak, Piotr. „Nowo odnaleziony unikat drugiego wydania pieśni Diomedesa Catona”. Barok 12 (23), nr 1 (2005): 49–59.
  Google Scholar

Poźniak, Piotr, Wacław Walecki, wyd. Śpiewnik Staropolski. T. 1, Pieśni Maryjne i o Świętych. Kraków: Musica Iagellonica, 1995.
  Google Scholar

Poźniak, Piotr, Wacław Walecki, wyd. Polska pieśń wielogłosowa XVI i początku XVII wieku. Nuty i komentarze. Kraków: Instytut Sztuki PAN , Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Musica Iagellonica, 2004 (= Monumenta Musicae in Polonia).
  Google Scholar

Propozycje konsystorialne w XVI wieku. Omówienie. Teksty polskie, wyd. Hieronim Fokciński wespół z pracownikami Instytutu. Rzym: Papieski Instytut Studiów Kościelnych, 1994.
  Google Scholar

Przezdziecki, Aleksander. Modlitwa Świętego Kazimierza Jagiellończyka do Najświętszej Panny. Z rękopisów XII, XIV i XV wieku i ze źródeł archiwalnych krytycznie wyjaśniona. Kraków: Drukarnia c.k. Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem K. Mańkowskiego, 1867.
  Google Scholar

Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „Missa super Iniquos odio habui – warszawska msza w formie echa Luki Marenzia?”. Muzyka 49, nr 3 (2004): 3–39.
  Google Scholar

Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „On the Trail of Luca Marenzio’s Work Composed in Poland: Missa super Iniquos odio habui”. W: Studies on the Reception of Italian Music in Central-Eastern Europe in the 16th and 17th Century, red. Marina Toffetti, 137–172. Kraków: Musica Iagellonica, 2018.
  Google Scholar

Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „W poszukiwaniu dawnej świetności. Glosy do książki Anny i Zygmunta Szweykowskich Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów”. Muzyka 43, nr 2 (1998): 91–115.
  Google Scholar

Rabikauskas, Paolo. „Casimiro”. W: Bibliotheca Sanctorum. T. 3. Roma: Istituto Giovanni XXIII nella Pontificia Universita Lateranense/Citta Nuova Editrice, 1998.
  Google Scholar

Rabikauskas, Paulius. Krikščioniškoji Lietuva. Istorija, hagiografija, šaltiniotyra, opr. Liudas Jovaiša. Vilnius: Aidai, 2002.
  Google Scholar

Rabikauskas, Paulius. „O znaczeniu słów «bulla» i «brewe»”. Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych 4 (1989): 53–60.
  Google Scholar

Rabikauskas, Paulius. Święty Kazimierz, patron Litwy, przekł. Danuta Brodowska. Kraków: Wydawnictwo WAM , 1997.
  Google Scholar

Różycki, Jacek. Hymni ecclesiastici (quatuor vocibus concinendi), wyd. i opr. Adolf Chybiński, Bronisław Rutkowski. Warszawa: Gebethner i Wolff, [1930] (= Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej 3).
  Google Scholar

Swastek, Józef. „Kazimierz św.”. W: Encyklopedia katolicka. T. 8, kol. 1275–1276. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2000.
  Google Scholar

Szpaczyński, Przemysław. „«Wazowie» czy następcy i przedstawiciele dynastii Jagiellonów? Kilka uwag w sprawie problemu ciągłości dynastycznej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów po śmierci Zygmunta II Augusta”. In Gremium 1 (2007): 21–37.
  Google Scholar

Szweykowscy, Anna i Zygmunt M. Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów. Kraków: Musica Iagellonica, 1997.
  Google Scholar

Šv. Kazimiero gyvenimo ir kulto istorijos šaltiniai / Casimiriana, fontes vitae et cultus S. Casimiri, wyd. Mintautas Čiurinskas. Vilnius: Aidai, 2003 (= Fontes Ecclesiastici Historiae Lithuaniae 13).
  Google Scholar

Walter-Mazur, Magdalena, Karolina Kaźmierczak, Michał Wysocki. The Music Manuscripts at the Diocesan Library in Sandomierz. A Thematic Catalogue. T. 1, Repertoire of Church Ensemble and Keyboard Music. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2021.
  Google Scholar

Wichowa, Maria. „Stanisława Grochowskiego Modlitwa Kazimierza ś[więtego], królewica polskiego, łacińskim rytmem przez tegoż Świętego napisana i takimże na polskie przetłumaczona – dzieje i charakterystyka utworu, edycja krytyczna”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 2 (31) (2020): 87–111.
DOI: https://doi.org/10.18778/0860-7435.31.06   Google Scholar

Wojtyska, Henryk Damian. „Początki kultu i procesy kanonizacyjne św. Kazimierza”. Analecta Cracoviensia 16 (1984): 187–231.
DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3173   Google Scholar

Żywot świętego Kazimierza królewica polskiego i książęcia litewskiego: w Wilnie Roku 1606 przez Mateusza Chryzostoma Wołodkiewicza przełożony: przydane są modlitwy nabożne i hymny do św. Kazimierza, opr. Jan Okoń przy współpracy Katarzyny Gary i Jolanty Rzegockiej. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2016.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-11-09

Cited By / Share

Przybyszewska-Jarmińska, B., & Jarmiński, L. (2022). Hymn „Omni die dic Mariae” w kontekście zabiegów z początków XVII wieku o kanonizację Kazimierza Jagiellończyka. Muzyka, 67(3), 3–32. https://doi.org/10.36744/m.1400

Autorzy

Barbara Przybyszewska-Jarmińska 

Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-9625-7366

Autorzy

Leszek Jarmiński 

Polska

Statystyki

Abstract views: 481
PDF downloads: 161


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Leszek Jarmiński

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.