Hymn „Omni die dic Mariae” w kontekście zabiegów z początków XVII wieku o kanonizację Kazimierza Jagiellończyka
Barbara Przybyszewska-Jarmińska
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9625-7366
Leszek Jarmiński
(Polska)
Abstrakt
W relacji z pobytu w Krakowie w 1597 r. Giovanni Paolo Mucante poinformował, że Hieronim Powodowski jakiś czas wcześniej odnalazł pergamin z zapisem nieznanego wówczas w Rzeczpospolitej tekstu Omni die dic Mariae i poprosił kapelmistrza królewskiego (Krzysztofa Klabona) o napisanie do niego muzyki, a następnie dał utwór do druku. Czterogłosowe opracowanie muzyczne tekstu, opatrzone polskim tłumaczeniem Stanisława Grochowskiego i Przecława Mojeckiego, bez wskazania autora muzyki, zostało wydane w Krakowie w 1598 r. Kancjonały staniąteckie zawierają anonimowe zapisy tego utworu, które powstały zapewne przed ukazaniem się druku. W 1601 r. król Zygmunt III wraz z wileńskimi hierarchami Kościoła katolickiego podjęli starania o wprowadzenie przez papieża Klemensa VIII Kazimierza Jagiellończyka do kalendarza rzymskiego, co stanowiłoby jego tzw. kanonizację równoznaczną. Efektem tych działań było brewe Klemensa VIII z 1602 r., które zawierało jedynie zgodę na kult św. Kazimierza w Polsce, na Litwie i w krajach podległych. Na tej podstawie urządzono jednak w 1604 r. w Wilnie uroczystości ku czci św. Kazimierza. Zostały one opisane przez kanonika Grzegorza Święcickiego w wydanym w tym samym roku Theatrum S. Casimiri. W publikacji tej Święcicki zawarł m.in. także tekst Omni die dic Mariae, nazywając go modlitwą ułożoną przez św. Kazimierza i informując, że została ona odnaleziona przy jego grobie. Od tego czasu zaczęły się ukazywać liczne edycje tekstu łacińskiego i jego tłumaczeń oraz nowe opracowania muzyczne określane jako hymn lub modlitwa św. Kazimierza, a często też jako hymn ułożony przez św. Kazimierza. Te publikacje, podobnie jak wydawane żywoty św. Kazimierza czy jego wizerunki, miały służyć rozbudzeniu przygasłego w XVI w. kultu, istotnego dla osiągnięcia celu, jakim było ostateczne uznanie Kazimierza Jagiellończyka za świętego w Kościele powszechnym, o co, jak pokazują przytaczane w artykule dokumenty, Zygmunt III i biskupi wileńscy nadal się starali i co osiągnęli w 1621 r.
Słowa kluczowe:
Św. Kazmierz, kanonizacja, muzyka religijna, Omni die dic Mariae, kancjonały staniąteckie, Hieronim Powodowski, Stanisław Grochowski, Krzysztof Klabon, Diomedes Cato, Zygmunt III WazaBibliografia
Analecta hymnica medii aevi, wyd. Clemens Blume, Guido M. Dreves. T. 50. Leipzig: O.R. Reisland, 1907.
Google Scholar
Archiwum Domu Sapiehów. Wydane staraniem rodziny. T. 1, Listy z lat 1575–1606, opr. Antoni Prochaska. Lwów: nakład rodziny, Drukarnia Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, 1892.
Google Scholar
Bizzarini, Marco. Marenzio. La carriera di un musicista tra Rinascimento e Controriforma. Rodengo Saiano: Promozione Franciacorta, 1998.
Google Scholar
Chrościcki, Juliusz. Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668. Warszawa: PWN, 1983.
Google Scholar
Dolveck, Franz. Poétique de louange et d’éloge a Cluny au XIIe siecle. Édition critique des oeuvres poétiques completes de Pierre le Vénérable et de Pierre de Poitiers et du Mariale de Bernard de Morlas. T. 1–2. Paris: École nationale des chartes, 2011.
Google Scholar
Drzymała, Kazimierz. Święty Kazimierz. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1984.
Google Scholar
Gorczycki, Grzegorz Gerwazy. Opera omnia. T. 1, Utwory wokalne, wyd. Karol Mrowiec, Alicja Wardęcka-Gościńska. Kraków–Warszawa: Instytut Sztuki PAN , Musica Iagellonica, 2009 (= Monumenta Musicae in Polonia).
Google Scholar
Grzymalska, Kamila. Królewicz Kazimierz Jagiellończyk. Próba portretu. Kraków: Avalon, 2021.
Google Scholar
Inskrypcje z wileńskich kościołów = Vilniaus bažnyčių įrašai, wyd. Włodzimierz Appel, Eugenia Ulčinaitė. Vilnius: Aidai, 2005.
Google Scholar
Ivinskis, Zenonas. Šv. Kazimieras, 1458–1484. New York: Spaudē Tēvų Pranciškonų Spaustuvē, Brooklyn, N.Y., 1955.
Google Scholar
Jackson, Roland. „Marenzio, Poland and the Late Polychoral Sacred Style”. Early Music 27, nr 4 (1999): 622–631.
DOI: https://doi.org/10.1093/em/27.4.622
Google Scholar
Jasiński, Tomasz. „Cato – Mielczewski – Żebrowski. Trzy przyczynki do badań nad muzyką staropolską”. Muzyka 53, nr 2 (2008): 41–67.
Google Scholar
Konopczyński, Władysław. Dzieje Polski nowożytnej, wydanie drugie krajowe uzupełnione, wstęp Jerzy Maternicki, opr. tekstu i przypisy Jan Dzięgielewski. T. 1. Warszawa: PA X Instytut Wydawniczy, 1986.
Google Scholar
Kosman, Marceli. Drogi zaniku pogaństwa u Bałtów. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, 1976.
Google Scholar
[Koźmian, Jan]. „Godzinki N. Panny z rękopisu monachijskiego i hymn ś. Kazimierza”. Przegląd Poznański 28 (1859): 103–128.
Google Scholar
Kurczewski, Jan. Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. Cz. 1, 3. Wilno: nakład i drukarnia Józefa Zawadzkiego, 1908, 1916.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. Zasób utworów z ksiąg Archikonfraterni Literackiej w Warszawie 1668–1829. Warszawa: Instytut Wydawniczy PA X, 1972 (= Silva Medii et Recentioris Aevi 1).
Google Scholar
Maslauskaitė-Mažylienė, Sigita. Dzieje wizerunku św. Kazimierza od XVI do XVIII wieku. Między ikonografią a tekstem, przekł. Katarzyna Korzeniewska. Vilnius: Vilniaus dailės akademijos leidykla, 2013.
Google Scholar
Mazurkiewicz, Roman. „Zapomniane polonicum w zbiorach Biblioteki Watykańskiej”. Terminus 3, nr 1–2 (2001): 169–176, http://staropolska.pl/sredniowiecze/opracowania/Polonicum.html, dostęp 27 V 2022.
Google Scholar
Mioduszewski, Michał Marcin. Śpiewnik kościelny, czyli pieśni nabożne z melodyjami w Kościele katolickim używane. Kraków: w drukarni Stanisława Gieszkowskiego, 1838.
Google Scholar
Misztal, Henryk. „Kanonizacja równoznaczna”. Prawo Kanoniczne 21, nr 3–4 (1978): 189–216.
DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1978.21.3-4.10
Google Scholar
Monografia zespołu muzycznego oraz katalog muzykaliów klasztoru ss. Benedyktynek w Staniątkach, red. Marcin Konik. Kraków: Musica Iagellonica, 2016.
Google Scholar
Niewiero, Florian. „Dzieje kultu św. Kazimierza w kraju i za granicą”. Nasza Przeszłość 32 (1970): 78–91.
Google Scholar
Okoń, Jan. „Ks. Piotr Skarga jako promotor kultu św. Kazimierza”. Senoji Lietuvos Literatūra 35–36 (2013): 239–268.
Google Scholar
Okoń, Jan. „Pokłosie Skargowskie: «książki polskie» o św. Kazimierzu Jagiellończyku (na tropach druku i egzemplarza)”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 11 (2013): 44–60.
Google Scholar
Oszczęda, Aleksandra. Poeta Wazów. Studia o okolicznościowej poezji Stanisława Grochowskiego (1542–1612). Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1999 (= Z Prac Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego).
Google Scholar
Paltarokas, Kazimieras T.M. Karalaitis šventasis Kazimieras. Vilnius: Danielius, 2010.
Google Scholar
Pastor, Ludovico. Storia dei papi. T. 11, Storia dei papi nel periodo della riforma e restaurazione cattolica. Clemente VIII (1592–1605). Roma: Desclée et C.i Editori Pontifici, 1929.
Google Scholar
Podejko, Paweł. Katalog tematyczny rękopisów i druków muzycznych kapeli wokalno-instrumentalnej na Jasnej Górze. Kraków: Wydawnictwo OO. Paulinów, 1992 (= Studia Claromontana 12).
Google Scholar
Poźniak, Piotr. „Klabon Christoph”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska T. 5, klł, 96–97. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. „Nowo odnaleziony unikat drugiego wydania pieśni Diomedesa Catona”. Barok 12 (23), nr 1 (2005): 49–59.
Google Scholar
Poźniak, Piotr, Wacław Walecki, wyd. Śpiewnik Staropolski. T. 1, Pieśni Maryjne i o Świętych. Kraków: Musica Iagellonica, 1995.
Google Scholar
Poźniak, Piotr, Wacław Walecki, wyd. Polska pieśń wielogłosowa XVI i początku XVII wieku. Nuty i komentarze. Kraków: Instytut Sztuki PAN , Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Musica Iagellonica, 2004 (= Monumenta Musicae in Polonia).
Google Scholar
Propozycje konsystorialne w XVI wieku. Omówienie. Teksty polskie, wyd. Hieronim Fokciński wespół z pracownikami Instytutu. Rzym: Papieski Instytut Studiów Kościelnych, 1994.
Google Scholar
Przezdziecki, Aleksander. Modlitwa Świętego Kazimierza Jagiellończyka do Najświętszej Panny. Z rękopisów XII, XIV i XV wieku i ze źródeł archiwalnych krytycznie wyjaśniona. Kraków: Drukarnia c.k. Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem K. Mańkowskiego, 1867.
Google Scholar
Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „Missa super Iniquos odio habui – warszawska msza w formie echa Luki Marenzia?”. Muzyka 49, nr 3 (2004): 3–39.
Google Scholar
Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „On the Trail of Luca Marenzio’s Work Composed in Poland: Missa super Iniquos odio habui”. W: Studies on the Reception of Italian Music in Central-Eastern Europe in the 16th and 17th Century, red. Marina Toffetti, 137–172. Kraków: Musica Iagellonica, 2018.
Google Scholar
Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „W poszukiwaniu dawnej świetności. Glosy do książki Anny i Zygmunta Szweykowskich Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów”. Muzyka 43, nr 2 (1998): 91–115.
Google Scholar
Rabikauskas, Paolo. „Casimiro”. W: Bibliotheca Sanctorum. T. 3. Roma: Istituto Giovanni XXIII nella Pontificia Universita Lateranense/Citta Nuova Editrice, 1998.
Google Scholar
Rabikauskas, Paulius. Krikščioniškoji Lietuva. Istorija, hagiografija, šaltiniotyra, opr. Liudas Jovaiša. Vilnius: Aidai, 2002.
Google Scholar
Rabikauskas, Paulius. „O znaczeniu słów «bulla» i «brewe»”. Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych 4 (1989): 53–60.
Google Scholar
Rabikauskas, Paulius. Święty Kazimierz, patron Litwy, przekł. Danuta Brodowska. Kraków: Wydawnictwo WAM , 1997.
Google Scholar
Różycki, Jacek. Hymni ecclesiastici (quatuor vocibus concinendi), wyd. i opr. Adolf Chybiński, Bronisław Rutkowski. Warszawa: Gebethner i Wolff, [1930] (= Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej 3).
Google Scholar
Swastek, Józef. „Kazimierz św.”. W: Encyklopedia katolicka. T. 8, kol. 1275–1276. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2000.
Google Scholar
Szpaczyński, Przemysław. „«Wazowie» czy następcy i przedstawiciele dynastii Jagiellonów? Kilka uwag w sprawie problemu ciągłości dynastycznej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów po śmierci Zygmunta II Augusta”. In Gremium 1 (2007): 21–37.
Google Scholar
Szweykowscy, Anna i Zygmunt M. Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów. Kraków: Musica Iagellonica, 1997.
Google Scholar
Šv. Kazimiero gyvenimo ir kulto istorijos šaltiniai / Casimiriana, fontes vitae et cultus S. Casimiri, wyd. Mintautas Čiurinskas. Vilnius: Aidai, 2003 (= Fontes Ecclesiastici Historiae Lithuaniae 13).
Google Scholar
Walter-Mazur, Magdalena, Karolina Kaźmierczak, Michał Wysocki. The Music Manuscripts at the Diocesan Library in Sandomierz. A Thematic Catalogue. T. 1, Repertoire of Church Ensemble and Keyboard Music. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2021.
Google Scholar
Wichowa, Maria. „Stanisława Grochowskiego Modlitwa Kazimierza ś[więtego], królewica polskiego, łacińskim rytmem przez tegoż Świętego napisana i takimże na polskie przetłumaczona – dzieje i charakterystyka utworu, edycja krytyczna”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 2 (31) (2020): 87–111.
DOI: https://doi.org/10.18778/0860-7435.31.06
Google Scholar
Wojtyska, Henryk Damian. „Początki kultu i procesy kanonizacyjne św. Kazimierza”. Analecta Cracoviensia 16 (1984): 187–231.
DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3173
Google Scholar
Żywot świętego Kazimierza królewica polskiego i książęcia litewskiego: w Wilnie Roku 1606 przez Mateusza Chryzostoma Wołodkiewicza przełożony: przydane są modlitwy nabożne i hymny do św. Kazimierza, opr. Jan Okoń przy współpracy Katarzyny Gary i Jolanty Rzegockiej. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2016.
Google Scholar
Autorzy
Barbara Przybyszewska-JarmińskaInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-9625-7366
Autorzy
Leszek JarmińskiPolska
Statystyki
Abstract views: 875PDF downloads: 240
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Leszek Jarmiński

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Informacje ze źródeł augustiańskich o życiu muzycznym w warszawskim kościele św. Marcina w XVII wieku oraz o działających w tym czasie muzykach królewskich , Muzyka: Tom 65 Nr 2 (2020)
- Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Tradycje śląskiej kultury muzycznej, t. XIV, cz. 1–2, red. Anna Granat-Janki i zespół, Wrocław 2017 , Muzyka: Tom 63 Nr 3 (2018)
- Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Jerzy Morawski (9 IX 1932–26 II 2023) , Muzyka: Tom 69 Nr 1 (2024)
- Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Marek Bebak, „Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle epoki”, Kraków 2018 , Muzyka: Tom 66 Nr 4 (2021)