«Nie można obejść się bez teatru»: O poziomach metateatralności w «Mewie» Antona Czechowa
Magdalena Hasiuk
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2736-5256
Abstrakt
Mewa (1896) zajmuje szczególne miejsce w twórczości Antoniego Czechowa ze względu na bogactwo zastosowanych w niej środków metateatralnych. Jest to jedyny jego dramat, w którym można odnaleźć wszystkie rodzaje metateatralności wyróżnione przez Sławomira Świontka. Warto być może dodać jeszcze czwarty rodzaj, który przejawia się na poziomie kompozycji formy dramatycznej i został określony jako "gry genologiczne" (Ewa Partyga) lub "cytowanie struktur" (Danuta Danek). Niniejsze studium typów metateatralności ujawnia, że Czechow kładzie nacisk na wielość sposobów, w jakie publiczność może odgrywać twórczą rolę w doświadczeniu teatralnym i przywraca wartość postawom dotychczas uważane za drugorzędne, pasywne i słabe. Jednocześnie Czechow wykorzystuje obraz teatru życia codziennego, aby obnażyć wewnętrzne mechanizmy opresji społecznej, która miażdży najbardziej wrażliwe jednostki. Sytuacja ta staje się zwierciadłem dla procesów zachodzących wewnątrz jaźni (zgodnie z teorią dialogicznego ja Huberta Hermansa). Dysfunkcyjność świata przedstawionego w dramacie wskazuje na pęknięcia w ludzkiej psychice, gdzie słabsze pozycje osobiste muszą zostać stłumione lub wykorzenione. Celem metateatralnych środków zastosowanych w Mewie jest zbudowanie wielopoziomowej reprezentacji rzeczywistości oraz ukazanie wielości i zmienności osobistych perspektyw na rzeczywistość, które wzajemnie się oświetlają. Z tej wielości punktów widzenia i różnorodności osobistych głosów Czechow konstruuje na wskroś nowoczesną reprezentację świata, której naczelną zasadą jest połączenie dialogiczności i teatralności.
Słowa kluczowe:
Anton Czechow, Mewa, metateatr, teoria dialogowego Ja, dialogicznośćBibliografia
Burzyńska, Anna R. Mechanika cudu: Strategie metateatralne w polskiej dramaturgii awangardowej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005.
Google Scholar
Chmielnicka-Kuter, Elżbieta, et al., red. Polifonia osobowości: Aktualne problemy psychologii narracji. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
Google Scholar
Hermans, Hubert, Harry Kempen, and Rens van Loon. "The Dialogical Self: Beyond Individualism and Rationalism". American Psychologist 47, no. 1 (1992): 23–33. https://doi.org/10.1037/0003-066X.47.1.23.
DOI: https://doi.org/10.1037/0003-066X.47.1.23
Google Scholar
Kowzan, Tadeusz. Théâtre miroir: Métathéâtre de l’Antiquité au XXI siècle. Paris: L'Harmattan, 2006.
Google Scholar
Kowzan, Tadeusz. "Teatr w teatrze, czyli o dialektyce iluzji scenicznej". Dialog, nr 4 (1971): 107–118.
Google Scholar
Partyga, Ewa. "Ibsena i Czechowa gry genologiczne". W: Oblicza realizmu, redakcja Mateusz Borowski i Małgorzata Sugiera. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007.
Google Scholar
Puchalska-Wasyl, Małgorzata. Nasze wewnętrzne dialogi: O dialogowości jako sposobie funkcjonowania człowieka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.
Google Scholar
Rudnicki, Konstantin. "Partytura reżyserska Konstantina Stanisławskiego i «Mewa» na scenie MCHT w 1898 roku". W: Konstantin Stanisławski, Partytura teatralna; Anton Czechow, Mewa, tłumaczenie Jerzy Czech. Kraków: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego, 2014.
Google Scholar
Ruta-Rutkowska, Krystyna. "Metateatralne gry w dramacie współczesnym na przykładzie twórczości Mariana Pankowskiego". Pamiętnik Literacki, z. 4 (2000): 125–154.
Google Scholar
Senelick, Laurence. “The Lake-Shore of Bohemia: ‘The Seagull’s’ Theatrical Context”. Educational Theatre Journal 29, no. 2 (1977): 199–213. https://doi.org/10.2307/3206220.
DOI: https://doi.org/10.2307/3206220
Google Scholar
Świontek, Sławomir. Dialog – dramat – metateatr: Z problemów teorii tekstu dramatycznego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata, 1999.
Google Scholar
Thomasseau, Jean-Marie. "Les textes du spectacle, ou la toile de Pénélope". In Le théâtre, éditon Daniel Couty et al., 91–98. Paris: Larousse, 1980.
Google Scholar
Zawistowski, Władysław. "Antoni Czechow za kulisami teatru". W: Anton Czechow, Historie zakulisowe, czyli anegdoty teatralne, red. Władysław Zawistowski. Gdańsk: Tower Press, 1997.
Google Scholar
Autorzy
Magdalena HasiukInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-2736-5256
absolwentka UŁ (teatrologia, kolegium języków obcych). Doktor nauk humanistycznych (UŁ) na podstawie pracy „Dramat w laboratorium teatralnym Ariane Mnouchkine” (promotor: dr hab. Kazimierz Kowalewicz). Stypendystka Rządu Republiki Francuskiej (2004). Od 2012 pracuje w Zakładzie Historii i Teorii Teatru Inytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Statystyki
Abstract views: 36PDF downloads: 21
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Magdalena Hasiuk, Lepiej budować mosty niż ściany , Pamiętnik Teatralny: Tom 68 Nr 2 (2019)
- Magdalena Hasiuk, Planeta klaunów w konstelacji Słońca , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 1/2 (2018)
- Magdalena Hasiuk, Odnaleźć ciało błyskawicy: O wybranych postaciach w przedstawieniach Odin Teatret , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 1/2 (2017)
- Magdalena Hasiuk, Odrodzenie pradawnego obrzędu? Alilujki Teatru Węgajty , Pamiętnik Teatralny: Tom 65 Nr 1/2 (2016)
- Trevor Hill, Magdalena Hasiuk, «Kalevala—Unwritten Fragments» by Teatr Węgajty / Field Project: Trevor Hill’s Autoethnographic Narration , Pamiętnik Teatralny: Tom 73 Nr 2 (2024)
- Magdalena Hasiuk, Od antropologii teatru do antropologii lasu: O pewnym rozumieniu Teatru Węgajty jako teatru antropologicznego , Pamiętnik Teatralny: Tom 73 Nr 2 (2024)
