Wilno okresu międzypowstaniowego z perspektywy społecznej biografii fortepianu: centrum czy peryferie?
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę wypełnienia luki w badaniach nad fenomenem fortepianu w Wilnie w l. 1831–63 oraz usytuowania miasta na fortepianowej mapie ziem polskich w kontekście dychotomii centrum–peryferie. Na podstawie kwerendy prasowej (Kurier Litewski, Kurier Wileński) autor przebadał procesy związane z komodyfikacją fortepianu w wileńskim obiegu towarowym, skupiając uwagę na kwestiach związanych z wytwórstwem instrumentów, ich dystrybucją oraz funkcjami, jakie pełniły w krajobrazie lokalnej kultury. Ponadto wgląd w fortepianowe sieci Wilna uzyskany został dzięki analizie korespondencji S. Moniuszki.
Słowa kluczowe:
fortepian, Stanisław Moniuszko, Krall & Seidler, Adam Zawadzki, księgarze muzyczni, kultura polska, XIX w., wytwórstwoBibliografia
Abriszewski, Krzysztof. „Splatając na nowo ANT. Wstęp do «Splatając na nowo to, co społeczne»”. W: Bruno Latour, Splatając na nowo, przekł. Aleksandra Derra, Krzysztof Abriszewski, iii–xxxvi. Kraków: Universitas, 2005.
Google Scholar
Adelson, Robert. Érard: A Passion for the Piano. Oxford–New York: Oxford University Press, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197565315.001.0001
Google Scholar
Aleksandravičius, Egidijus, Antanas Kulakauskas. Pod władzą carów. Litwa w XIX wieku, przekł. Beata Kaleba. Kraków: Universitas, 2003 (= Biblioteka Literatury Pogranicza 7).
Google Scholar
Antonczyk, Wiktoria. „Polskie środowisko muzyczne Wilna w latach 1795–1863”. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 2010.
Google Scholar
Azizbekova, Mariam. Fortepiannoe iskusstvo v muzykal’noj žizni Vil’nûsa (1-â polovina 19 veka). Vil’nyus: Mokslas, 1976.
Google Scholar
Azizbekova, Mariam. Fortepijono menas Vilniaus muzikiniame gyvenime: XIX amžiaus pirmoji pusė. Vilnius: Lietuvos muzikos akademija, 1999.
Google Scholar
Bakutytė, Vida. „Karol Lipiński w Wilnie”. W: Karol Lipiński, życie działalność, epoka, red. Dorota Kanafa, Maria Zduniak. T. 4, 25–41. Wrocław: Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, 2007.
Google Scholar
Bakutytė, Vida. „Muzikos kritika XIX a. Lietuvoje (iki 7-ojo dešimtmečio)”. Lietuvos muzikologija 2 (2001): 91–103.
Google Scholar
Beauvois, Daniel. Wilno – Polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego 1803–1832. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
Google Scholar
Bieliński, Józef. Uniwersytet Wileński 1579–1831. T. 1–3. Kraków: W.L. Anczyn i Spółka, 1899–1990.
Google Scholar
Bourdieu, Pierre. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, przekł. Piotr Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2000.
Google Scholar
Bourdieu, Pierre. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, przekł. Andrzej Zawadzki. Kraków: Universitas, 2001.
Google Scholar
Bourdieu, Pierre. Szkic teorii praktyki poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kabylów, przekł. Wiesław Kroker. Kraków: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2007.
Google Scholar
Bruliński, Michał. „Chopin i fortepian: kilka uwag o relacji człowieka z przedmiotem”. W: Długi wiek XIX w muzyce. Pytania – problemy – interpretacje. T. 2, red. Ewa Bogula, Małgorzata Sułek, Grzegorz Zieziula, red. pomocnicza Ewa Chamczyk, Jakub Chachulski, 287–310. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2022.
Google Scholar
Bruliński, Michał. „Fenomen fortepianu w kulturze polskiej okresu międzypowstaniowego (1831–1863): przedmiot – symbol – fetysz”. Dysertacja doktorska, Uniwersytet Warszawski, 2023.
Google Scholar
Bruliński, Michał. „Fortepian jako «wynalazek najokazalszy» na wystawach przemysłu Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym”. W: Długi wiek XIX w muzyce. Pytania – problemy – interpretacje. T. 3, red. Ewa Bogula-Gniazdowska, Małgorzata Sułek, Grzegorz Zieziula. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, (w druku).
Google Scholar
Bruliński, Michał. „Luksus, nowoczesność i duma narodowa: fortepian jako «wynalazek najokazalszy» na wystawach przemysłu Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym”. W: Długi wiek XIX w muzyce. Pytania – problemy – interpretacje. T. 3, red. Ewa Bogula-Gniazdowska, Małgorzata Sułek, Grzegorz Zieziula. Warszawa: NIFC, 2025 (w druku).
Google Scholar
Ciechowski, Witold. „Czasopisma polskie na Litwie”. Kwartalnik Litewski 2, t. 5 (1911): 101–124.
Google Scholar
Eigeldinger, Jean-Jacques. Chopin et Pleyel. Paris: Fayard, 2010.
Google Scholar
Elvers, Rudolf. Breitkopf & Härtel 1719–1969. Ein historischer Überblick zum Jubiläum, Wiesbaden: Breitkopf und Härtel, 1968.
Google Scholar
Hamilton, Kenneth. „Mendelssohn and the Piano”. W: Mendelssohn in Performance, red. Siegwart Reichwald, 19–40. Bloomington: Indiana University Press, 2008.
Google Scholar
Ilgiewicz, Henryka. Wileńskie towarzystwa i instytucje naukowe w XIX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005.
Google Scholar
Inglot, Mieczysław. Polskie czasopisma literackie ziem litewsko-ruskich w latach 1832–1851. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1966.
Google Scholar
Jackiewicz, Mieczysław. Wilno znane i nieznane. Czasy i ludzie. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 2013.
Google Scholar
Jones, Andrew. Archaeological Theory and Scientific Practice: Topics in Contemporary Archaeology. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
Google Scholar
Keeling, Geraldine. „Liszt and the Érard Family: A Musical Friendship”. W: Liszt et la France: musique, culture et société dans l’Europe du XIXe siècle, red. Malou Haine, Nicolas Dufetel, 339–347. Paris: Vrin, 2012.
Google Scholar
Kolasa, Władysław Marek, Jerzy Jarowiecki. „Najważniejsze polskie gazety do wybuchu pierwszej wojny światowej w kontekście zabezpieczenia ich dla potomnych (charakterystyka, badania, zasoby)”. W: Gazety: zasoby, opracowanie, ochrona, digitalizacja, promocja/informacja: materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Poznań, 19–21 października 2006, red. Artur Jazdon, Aldona Chachlikowska, 25–53. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2006.
Google Scholar
Kopytoff, Igor. The Cultural Biography of Things. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
Google Scholar
Kopytoff, Igor. „Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces”, przekł. Ewa Klekot. W: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. Marian Kempny, Ewa Nowicka, 249–274. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.
Google Scholar
Kosman, Marceli. Uniwersytet Wileński 1579–1979. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Ossolineum, 1981.
Google Scholar
Kroll, Mark. Ignaz Moscheles and the Changing World of Musical Europe. Woodbridge: Boydell & Brewer, 2014.
DOI: https://doi.org/10.1017/9781782043904
Google Scholar
Kroll, Mark. Johann Nepomuk Hummel: A Musician’s Life and World. Lanham–Toronto: Scarecrow, 2007.
Google Scholar
Kucharzewski, Jan. Czasopiśmiennictwo polskie wieku XIX w Królestwie, na Litwie i Rusi oraz na emigracji. Zarys bibliograficzno–historyczny. Kraków–Warszawa: G. Gebethner i S-ka, 1911.
Google Scholar
Latcham, Michael. „The Development of the Streicher Firm of Piano Builders under the Leadership of Nannette Streicher, 1792 to 1823”. W: Das Wiener Klavier bis 1850, red. Beatrix Darmstädter, Alfons Huber, Rudolf Hopfner, 43–71. Tutzing: Schneider, 2007.
Google Scholar
Latcham, Michael. „Mozart and the Pianos of Gabriel Anton Walter”. Early Music 25, nr 3 (1997): 383–400. doi.org/10.1093/earlyj/XXV.3.383.
DOI: https://doi.org/10.1093/earlyj/XXV.3.383
Google Scholar
Latcham, Michael. Pianos for Haydn, Mozart and Beethoven: Change and Contrast, Munich–Salzburg: Musikverlag Bernd Katzbichler, 2016.
Google Scholar
Latcham, Michael. Towards a New History of the Piano: A Context for the Work of Johann Andreas Stein as a Piano Maker. Munich–Salzburg: Musikverlag Bernd Katzbichler, 2019.
Google Scholar
Latour, Bruno. Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, przekł. Aleksandra Derra, Krzysztof Abriszewski. Kraków: Universitas, 2005.
Google Scholar
Łojek, Jerzy, Jerzy Myśliński, Wiesław Władyka. Dzieje prasy polskiej. Warszawa: Interpress, 1988.
Google Scholar
Moniuszko, Stanisław. Listy zebrane, przygotował do druku Witold Rudziński, współpraca
Google Scholar
Magdalena Stokowska. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1969.
Google Scholar
Moniuszko. Kompendium, red. Ryszard Daniel Golianek. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2020.
Google Scholar
Newton, Lucy. „«Made in England»: Making and Selling the Piano, 1851–1914”. W: People, Places and Business Cultures: Essays in Honour of Francesca Carnevali, red. Paolo di Martino, Andrew Popp, Peter Scott, 127–152. Woodbridge: Boydell & Brewer, 2017. doi.org/10.1515/9781782049425-011.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781782049425-011
Google Scholar
Nowak, Tomasz. Tradycje muzyczne społeczności polskiej na Wileńszczyźnie: opinie i zachowania. Warszawa: Instytut Muzykologii UW, 2005.
Google Scholar
Parkins, Robert. „Mendelssohn and the Erard Piano”. Piano Quarterly 32, nr 125 (1984): 53–58.
Google Scholar
Pastore, Chalea. „Mahogany as Status Symbol: Race and Luxury in Saint Domingue at the End of the Eighteenth Century”. W: In Furnishing the Eighteenth Century: What Furniture Can Tell Us about the European and American Past, red. Dena Goodman, Kathryn Norberg, 37–47. New York: Routledge, 2007.
Google Scholar
Schnapper, Laure. Henri Herz, magnat du piano: la vie musicale en France au XIXe siècle (1815–1870). Paris: Editions Ehess, 2011.
Google Scholar
Skowroneck, Tilman. „Beethoven’s Erard Piano: Its Influence on his Compositions and on Viennese Fortepiano Building”. Early Music 30, nr 4 (2000): 383–400.
DOI: https://doi.org/10.1093/em/30.4.522
Google Scholar
Stolzman, Magdalena. Czasopisma wileńskie Adama Honorego Kirkora. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973 (= Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie 26).
Google Scholar
Stolzman, Magdalena. Nigdy od Ciebie miasto… dzieje kultury wileńskiej lat międzypowstaniowych. Olsztyn: Pojezierze, 1987.
Google Scholar
Tomaszewski, Eugeniusz. „Prasa Królestwa Polskiego i ziem litewsko-ruskich okresu międzypowstaniowego (1832–1864)”. W: Historia prasy polskiej. Cz. 1, Prasa polska w latach 1661–1864, red. Jerzy Łojek, 110–150. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
Google Scholar
Tyrowicz, Marian, „Organizacja redakcji w prasie i czasopiśmiennictwie polskim w I połowie XIX w.”. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 7, zesz. 2 (1968): 5–41.
Google Scholar
Vogel, Beniamin. Fortepian polski. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995.
Google Scholar
Vogel, Beniamin. „Fortepiany Moniuszki”. W: Muzyka fortepianowa XVII, red. Monika Karwaszewska, Joanna Schiller-Rydzewska, 99–109. Gdańsk: Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki, 2023.
Google Scholar
Vogel, Beniamin. [książeczka do płyty] „Tobias Koch. La belle Époque”, NIFCCD 107. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2022.
Google Scholar
Zasztowt, Leszek. Kresy 1832–1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 1997.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 2PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Michał Bruliński

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Michał Bruliński, Wybrane polskie podręczniki do nauki gry na fortepianie z I poł. XIX w. a perspektywa społecznej historii muzyki , Muzyka: Tom 65 Nr 4 (2020)