Wybrane polskie podręczniki do nauki gry na fortepianie z I poł. XIX w. a perspektywa społecznej historii muzyki

Michał Bruliński


Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5071-9396

Abstrakt

W niniejszym eseju autor podjął refleksję nad możliwością wykorzystania polskich podręczników i szkół do gry na fortepianie w badaniach nad społeczną historią instrumentu sensu stricto i sensu largo. W pierwszej części pracy dokonany został syntetyczny przeglądu skromnej literatury przedmiotu. Została również szkicowo scharakteryzowana rola fortepianu w kulturze polskiej dziewiętnastego stulecia. Następnie autor krótko opisał system kształcenia pianistycznego na ziemiach polskich w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku, który opierał się na trzech podstawowych filarach: edukacji instytucjonalnej, metrach oraz podręcznikach do gry na instrumencie. W kolejnej części artykułu przeprowadzona została interdyscyplinarna analiza wybranych polskich szkół gry na fortepianie z I poł. XIX wieku (Karol Kurpiński – Wykład systematyczny zasad muzyki na klawikord, 1818 r.; Ignacy Platon Kozłowski – Szkoła teoretyczna i praktyczna na fortepiano, 1832 r.; Jan Nowiński – Nowa szkoła na fortepian, 1839 r.; Józef Nowakowski – Szkoła na fortepian podług celniejszych autorów, 1840 r.; Ignacy Feliks Dobrzyński – Szkoła na fortepian poświęcona Rodakom, 1842). Autor skupił uwagę przede wszystkim na narracyjnych ustępach materiału źródłowego. Dokonanie powyższego zestawienia umożliwiło stworzenie modelowego schematu formy podręcznika do gry na fortepianie w badanym okresie. Uzyskane dane osadzone zostały w kontekście aktualnej wiedzy o fenomenie fortepianu, rekonstruowanej przede wszystkim na fundamencie źródeł prasowych, epistolograficznych, pamiętnikarskich i beletrystycznych. W ramach wniosków końcowych autor przedstawił kilka obserwacji związanych ze społecznym obrazem fortepianu na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIX wieku oraz dynamiką jego zmian, a także z modelami edukacji muzycznej oraz zewnętrznymi i wewnętrznymi fluktuacjami ówczesnego polskiego świata pianistycznego.

 


Słowa kluczowe:

podręczniki do gry na fortepianie, szkoła gry na fortepianie, fortepian, pianistyka, edukacja muzyczna, Karol Kurpiński, Igancy Platon Kozłowski, Franciszek Mirecki, Antoni Sokulski, Jan Nowiński, Igancy Feliks Dobrzyński, Józef Nowakowski, Józef Sikorski, Fryderyk Chopin, Józef Elsner

Bourdieu, Pierre. Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2005.
  Google Scholar

Bruliński, Michał. „Szafa – żyrafa – radioodbiornik: o fenomenie fortepianu w kulturze polskiej przed powstaniem listopadowym”. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 2016.
  Google Scholar

Chanan, Michael. Musica Practica. The Social Practice of Western Music from Gregorian Chant to Posmodernism. London: Verso, 1994.
  Google Scholar

Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. Václav Vilém Würfel w Warszawie i w Wiedniu. Fakty i hipotezy. Warszawa: NIFC, 2017.
  Google Scholar

Chomiński, Jozef, red. Słownik muzyków polskich. T. 1–2. Warszawa: PWM, 1964.
  Google Scholar

Dobrzyński, Bronisław. Ignacy Dobrzyński w zakresie działalności dążącej do postępu w muzyce we współczesnej jemu epoce. Warszawa: Lokomobila, 2007.
  Google Scholar

Dobrzyński, Ignacy Feliks. Szkoła na fortepian poświęcona Rodakom. Warszawa: G. Sennewald, 1842.
  Google Scholar

Dziadek, Magdalena. Od Szkoły Dramatycznej do Uniwersytetu. Dzieje wyższej uczelni muzycznej w Warszawie 1810–2010. Warszawa: Wydawnictwo UMFC, 2011.
  Google Scholar

Goldberg, Halina. O muzyce w Warszawie Chopina. Warszawa: NIFC, 2016.
  Google Scholar

Gołębiowski, Łukasz. Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincjach. Warszawa: nakładem autora, 1831.
  Google Scholar

Green, Lucy. Music, Gender, Education. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
  Google Scholar

Harley, Hanna. „Pierwsze najpopularniejsze polskie szkoły na fortepian”. Ruch Muzyczny 9, nr 8 (1965): 8–9.
  Google Scholar

Hildebrant, Dietrich. Pianoforte: A Social History of the Piano. London: George Braziller Inc., 1989.
  Google Scholar

Kallberg, Jeffrey. Granice poznania Chopina. Warszawa: NIFC, 2013.
  Google Scholar

Kleczyński, Jan. „O konserwatoriach muzycznych”. Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne 1, nr 94 (1885): 284–285.
  Google Scholar

Kozłowski, Ignacy Platon. Szkoła teoretyczna i praktyczna na fortepiano, prowadząca stopniami od pierwszych początków do najwyższych trudności. Moskwa: [bez wyd.], 1832.
  Google Scholar

Kurpiński, Karol. Wykład systematyczny zasad muzyki na klawikord. Warszawa: F. Klukowski, 1818.
  Google Scholar

Loesser, Arthur. Men, Women and the Pianos: A Social History. New York: Dover Publications, 2011.
  Google Scholar

Mazepa, Leszek. Šlâh do Muzičnoi Akademii u L’vovi: u dvoh tomah. T. 1, Vid dobi mis’kih muzikantiv do Konservatorii. Lviv: Vidavnictvo „Spolom”, 2003.
  Google Scholar

Mazepa, Leszek. „Szkolnictwo muzyczne Lwowa w okresie austriackim (1772–1918)”. Musica Galiciana 1 (1997): 81–102.
  Google Scholar

Nowacki, Kazimierz. „Listy Franciszka Mireckiego”. Rocznik Krakowski 40 (1970): 68–72.
  Google Scholar

Nowakowski, Jozef. Szkoła na fortepian podług celniejszych autorów z dodatkiem ćwiczeń własnego układu. Warszawa: Rudolf Friedlein, 1840.
  Google Scholar

Nowiński, Jan. Nowa szkoła na fortepian obejmująca zasady muzyki, która wraz z uwagami tyczącymi się gry fortepianowej, przestrogami dla początkujących nauczycieli i rodziców i dla dopełnienia własnej ciekawszych nauki z celniejszych teoretyków zebrał i ułożył w trzech częściach. Krakow: D.E. Friedlein, ok. 1839.
  Google Scholar

Ogiński, Michał Kleofas. Listy o muzyce, red. Tadeusz Strumiłło. Krakow: PWM, 1956.
  Google Scholar

Osiak, Elżbieta. „Polskie szkoły i podręczniki gry fortepianowej 1800–1914”. Praca magisterska,
  Google Scholar

Uniwersytet Warszawski, 1994.
  Google Scholar

Parakilas, James, Piano Roles. The Hundred Years of Life with the Pianos. New Haven: Yale University Press, 2002.
  Google Scholar

Piekarski, Michał. „Ks. Wacław Sierakowski – propagator wiedzy o muzyce i organizator szkolnictwa muzycznego w okresie działalności Komisji Edukacji Narodowej”. Biuletyn Historii Wychowania 34 (2016): 85–99.
DOI: https://doi.org/10.14746/bhw.2016.34.7   Google Scholar

Poniatowska, Irena. Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX: aspekty artystyczne i społeczne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1991
  Google Scholar

Prokopowicz, Maria. „Z działalności księgarzy i wydawcow muzycznych w latach 1800–1831”. W: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., red. Zofia Chechlińska. T. 1, 33–50. Warszawa: PWN, 1971.
  Google Scholar

Przybylski, Tadeusz. Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie od średniowiecza do czasów współczesnych. Krakow: Musica Iagellonica, 1994.
  Google Scholar

Reiss, Jozef, red. Almanach muzycznego Krakowa 1780–1914. T. 1–2. Krakow: Towarzystwo Miłośnikow Historii i Zabytkow Krakowa, 1939.
  Google Scholar

Rottermund, Krzysztof. Budownictwo instrumentów muzycznych na terenie Wielkopolski w XIX i 1. połowie XX wieku. Poznań: PTPN, 2002.
  Google Scholar

Rutkowska, Alicja. Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego (1860–1917). Warszawa: PWSM, 1960
  Google Scholar

Rutkowska, Alicja. „Nauczanie muzyki w Warszawie w II połowie XIX wieku”. W: Kultura muzyczna Warszawy II połowy XIX wieku, red. Andrzej Spoz, 34–41. Warszawa: PWN, 1980.
  Google Scholar

Rutkowska, Alicja. Rola społeczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego i znaczenie jego działalności dla polskiej kultury muzycznej. Warszawa: Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, 1980.
  Google Scholar

Serbeńska, Zofia. „Warszawskie szkolnictwo muzyczne XIX wieku”. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 1954.
  Google Scholar

Sikorski, Jozef. Doręcznik muzyczny. Treściwe przedstawienie muzyki dzisiejszej, ze szczególnym baczeniem na miejscowe potrzeby, przykładami w nutach do objaśnienia niektórych szczegółów niezbędnymi oraz słownikiem muzycznym. Warszawa: Drukarnia S. Orgelbranda, 1852.
  Google Scholar

Sikorski, Jozef. „Jakim sposobem można się u nas kształcić w muzyce?”. Ruch Muzyczny 1, nr 42 (1858): 332–333.
  Google Scholar

Sokulski, Antoni. „List o szkole muzycznej w Krakowie”. Czas 2, nr 41 (1849): 1.
  Google Scholar

Sowiński, Albert, red. Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych. Paryż: Drukarnia E. Martinet, 1874.
  Google Scholar

Stępniewska, Danuta, Barbara Walczyna, red. Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1974.
  Google Scholar

Wąsacz-Krztoń, Jolanta. Ludzie i muzyka w Krakowie w I połowie XIX wieku. Rzeszow: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2009.
  Google Scholar

Weber, Max. „Racjonalne i socjologiczne podstawy muzyki”, przekł. Marta Bucholc. Stan Rzeczy 1 (2013): 11–26.
DOI: https://doi.org/10.51196/srz.4.2   Google Scholar

Vogel, Beniamin. Fortepian polski. Budownictwo fortepianów na ziemiach polskich od poł. XVIII w. do II wojny światowej. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995.
  Google Scholar

Vogel, Beniamin. Instrumenty muzyczne w kulturze Królestwa Polskiego. Przemysł muzyczny w latach 1815–1914. Kraków: PWM, 1980.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-12-30

Cited By / Share

Bruliński, M. (2020). Wybrane polskie podręczniki do nauki gry na fortepianie z I poł. XIX w. a perspektywa społecznej historii muzyki. Muzyka, 65(4), 40–68. https://doi.org/10.36744/m.659

Autorzy

Michał Bruliński 

Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina Polska
https://orcid.org/0000-0001-5071-9396

Statystyki

Abstract views: 536
PDF downloads: 550


Licencja

Prawa autorskie (c) 2020 Michał Bruliński

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.