Wybrane polskie podręczniki do nauki gry na fortepianie z I poł. XIX w. a perspektywa społecznej historii muzyki
Michał Bruliński
Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5071-9396
Abstrakt
W niniejszym eseju autor podjął refleksję nad możliwością wykorzystania polskich podręczników i szkół do gry na fortepianie w badaniach nad społeczną historią instrumentu sensu stricto i sensu largo. W pierwszej części pracy dokonany został syntetyczny przeglądu skromnej literatury przedmiotu. Została również szkicowo scharakteryzowana rola fortepianu w kulturze polskiej dziewiętnastego stulecia. Następnie autor krótko opisał system kształcenia pianistycznego na ziemiach polskich w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku, który opierał się na trzech podstawowych filarach: edukacji instytucjonalnej, metrach oraz podręcznikach do gry na instrumencie. W kolejnej części artykułu przeprowadzona została interdyscyplinarna analiza wybranych polskich szkół gry na fortepianie z I poł. XIX wieku (Karol Kurpiński – Wykład systematyczny zasad muzyki na klawikord, 1818 r.; Ignacy Platon Kozłowski – Szkoła teoretyczna i praktyczna na fortepiano, 1832 r.; Jan Nowiński – Nowa szkoła na fortepian, 1839 r.; Józef Nowakowski – Szkoła na fortepian podług celniejszych autorów, 1840 r.; Ignacy Feliks Dobrzyński – Szkoła na fortepian poświęcona Rodakom, 1842). Autor skupił uwagę przede wszystkim na narracyjnych ustępach materiału źródłowego. Dokonanie powyższego zestawienia umożliwiło stworzenie modelowego schematu formy podręcznika do gry na fortepianie w badanym okresie. Uzyskane dane osadzone zostały w kontekście aktualnej wiedzy o fenomenie fortepianu, rekonstruowanej przede wszystkim na fundamencie źródeł prasowych, epistolograficznych, pamiętnikarskich i beletrystycznych. W ramach wniosków końcowych autor przedstawił kilka obserwacji związanych ze społecznym obrazem fortepianu na ziemiach polskich w pierwszej połowie XIX wieku oraz dynamiką jego zmian, a także z modelami edukacji muzycznej oraz zewnętrznymi i wewnętrznymi fluktuacjami ówczesnego polskiego świata pianistycznego.
Słowa kluczowe:
podręczniki do gry na fortepianie, szkoła gry na fortepianie, fortepian, pianistyka, edukacja muzyczna, Karol Kurpiński, Igancy Platon Kozłowski, Franciszek Mirecki, Antoni Sokulski, Jan Nowiński, Igancy Feliks Dobrzyński, Józef Nowakowski, Józef Sikorski, Fryderyk Chopin, Józef ElsnerBibliografia
Bourdieu, Pierre. Dystynkcja: społeczna krytyka władzy sądzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2005.
Google Scholar
Bruliński, Michał. „Szafa – żyrafa – radioodbiornik: o fenomenie fortepianu w kulturze polskiej przed powstaniem listopadowym”. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 2016.
Google Scholar
Chanan, Michael. Musica Practica. The Social Practice of Western Music from Gregorian Chant to Posmodernism. London: Verso, 1994.
Google Scholar
Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. Václav Vilém Würfel w Warszawie i w Wiedniu. Fakty i hipotezy. Warszawa: NIFC, 2017.
Google Scholar
Chomiński, Jozef, red. Słownik muzyków polskich. T. 1–2. Warszawa: PWM, 1964.
Google Scholar
Dobrzyński, Bronisław. Ignacy Dobrzyński w zakresie działalności dążącej do postępu w muzyce we współczesnej jemu epoce. Warszawa: Lokomobila, 2007.
Google Scholar
Dobrzyński, Ignacy Feliks. Szkoła na fortepian poświęcona Rodakom. Warszawa: G. Sennewald, 1842.
Google Scholar
Dziadek, Magdalena. Od Szkoły Dramatycznej do Uniwersytetu. Dzieje wyższej uczelni muzycznej w Warszawie 1810–2010. Warszawa: Wydawnictwo UMFC, 2011.
Google Scholar
Goldberg, Halina. O muzyce w Warszawie Chopina. Warszawa: NIFC, 2016.
Google Scholar
Gołębiowski, Łukasz. Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincjach. Warszawa: nakładem autora, 1831.
Google Scholar
Green, Lucy. Music, Gender, Education. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
Google Scholar
Harley, Hanna. „Pierwsze najpopularniejsze polskie szkoły na fortepian”. Ruch Muzyczny 9, nr 8 (1965): 8–9.
Google Scholar
Hildebrant, Dietrich. Pianoforte: A Social History of the Piano. London: George Braziller Inc., 1989.
Google Scholar
Kallberg, Jeffrey. Granice poznania Chopina. Warszawa: NIFC, 2013.
Google Scholar
Kleczyński, Jan. „O konserwatoriach muzycznych”. Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne 1, nr 94 (1885): 284–285.
Google Scholar
Kozłowski, Ignacy Platon. Szkoła teoretyczna i praktyczna na fortepiano, prowadząca stopniami od pierwszych początków do najwyższych trudności. Moskwa: [bez wyd.], 1832.
Google Scholar
Kurpiński, Karol. Wykład systematyczny zasad muzyki na klawikord. Warszawa: F. Klukowski, 1818.
Google Scholar
Loesser, Arthur. Men, Women and the Pianos: A Social History. New York: Dover Publications, 2011.
Google Scholar
Mazepa, Leszek. Šlâh do Muzičnoi Akademii u L’vovi: u dvoh tomah. T. 1, Vid dobi mis’kih muzikantiv do Konservatorii. Lviv: Vidavnictvo „Spolom”, 2003.
Google Scholar
Mazepa, Leszek. „Szkolnictwo muzyczne Lwowa w okresie austriackim (1772–1918)”. Musica Galiciana 1 (1997): 81–102.
Google Scholar
Nowacki, Kazimierz. „Listy Franciszka Mireckiego”. Rocznik Krakowski 40 (1970): 68–72.
Google Scholar
Nowakowski, Jozef. Szkoła na fortepian podług celniejszych autorów z dodatkiem ćwiczeń własnego układu. Warszawa: Rudolf Friedlein, 1840.
Google Scholar
Nowiński, Jan. Nowa szkoła na fortepian obejmująca zasady muzyki, która wraz z uwagami tyczącymi się gry fortepianowej, przestrogami dla początkujących nauczycieli i rodziców i dla dopełnienia własnej ciekawszych nauki z celniejszych teoretyków zebrał i ułożył w trzech częściach. Krakow: D.E. Friedlein, ok. 1839.
Google Scholar
Ogiński, Michał Kleofas. Listy o muzyce, red. Tadeusz Strumiłło. Krakow: PWM, 1956.
Google Scholar
Osiak, Elżbieta. „Polskie szkoły i podręczniki gry fortepianowej 1800–1914”. Praca magisterska,
Google Scholar
Uniwersytet Warszawski, 1994.
Google Scholar
Parakilas, James, Piano Roles. The Hundred Years of Life with the Pianos. New Haven: Yale University Press, 2002.
Google Scholar
Piekarski, Michał. „Ks. Wacław Sierakowski – propagator wiedzy o muzyce i organizator szkolnictwa muzycznego w okresie działalności Komisji Edukacji Narodowej”. Biuletyn Historii Wychowania 34 (2016): 85–99.
DOI: https://doi.org/10.14746/bhw.2016.34.7
Google Scholar
Poniatowska, Irena. Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX: aspekty artystyczne i społeczne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 1991
Google Scholar
Prokopowicz, Maria. „Z działalności księgarzy i wydawcow muzycznych w latach 1800–1831”. W: Szkice o kulturze muzycznej XIX w., red. Zofia Chechlińska. T. 1, 33–50. Warszawa: PWN, 1971.
Google Scholar
Przybylski, Tadeusz. Z dziejów nauczania muzyki w Krakowie od średniowiecza do czasów współczesnych. Krakow: Musica Iagellonica, 1994.
Google Scholar
Reiss, Jozef, red. Almanach muzycznego Krakowa 1780–1914. T. 1–2. Krakow: Towarzystwo Miłośnikow Historii i Zabytkow Krakowa, 1939.
Google Scholar
Rottermund, Krzysztof. Budownictwo instrumentów muzycznych na terenie Wielkopolski w XIX i 1. połowie XX wieku. Poznań: PTPN, 2002.
Google Scholar
Rutkowska, Alicja. Działalność pedagogiczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego (1860–1917). Warszawa: PWSM, 1960
Google Scholar
Rutkowska, Alicja. „Nauczanie muzyki w Warszawie w II połowie XIX wieku”. W: Kultura muzyczna Warszawy II połowy XIX wieku, red. Andrzej Spoz, 34–41. Warszawa: PWN, 1980.
Google Scholar
Rutkowska, Alicja. Rola społeczna Instytutu Muzycznego Warszawskiego i znaczenie jego działalności dla polskiej kultury muzycznej. Warszawa: Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina, 1980.
Google Scholar
Serbeńska, Zofia. „Warszawskie szkolnictwo muzyczne XIX wieku”. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 1954.
Google Scholar
Sikorski, Jozef. Doręcznik muzyczny. Treściwe przedstawienie muzyki dzisiejszej, ze szczególnym baczeniem na miejscowe potrzeby, przykładami w nutach do objaśnienia niektórych szczegółów niezbędnymi oraz słownikiem muzycznym. Warszawa: Drukarnia S. Orgelbranda, 1852.
Google Scholar
Sikorski, Jozef. „Jakim sposobem można się u nas kształcić w muzyce?”. Ruch Muzyczny 1, nr 42 (1858): 332–333.
Google Scholar
Sokulski, Antoni. „List o szkole muzycznej w Krakowie”. Czas 2, nr 41 (1849): 1.
Google Scholar
Sowiński, Albert, red. Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych. Paryż: Drukarnia E. Martinet, 1874.
Google Scholar
Stępniewska, Danuta, Barbara Walczyna, red. Kufer Kasyldy czyli wspomnienia z lat dziewczęcych. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1974.
Google Scholar
Wąsacz-Krztoń, Jolanta. Ludzie i muzyka w Krakowie w I połowie XIX wieku. Rzeszow: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2009.
Google Scholar
Weber, Max. „Racjonalne i socjologiczne podstawy muzyki”, przekł. Marta Bucholc. Stan Rzeczy 1 (2013): 11–26.
DOI: https://doi.org/10.51196/srz.4.2
Google Scholar
Vogel, Beniamin. Fortepian polski. Budownictwo fortepianów na ziemiach polskich od poł. XVIII w. do II wojny światowej. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995.
Google Scholar
Vogel, Beniamin. Instrumenty muzyczne w kulturze Królestwa Polskiego. Przemysł muzyczny w latach 1815–1914. Kraków: PWM, 1980.
Google Scholar
Autorzy
Michał BrulińskiUniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina Polska
https://orcid.org/0000-0001-5071-9396
Statystyki
Abstract views: 536PDF downloads: 550
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Michał Bruliński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.