Wzmianki o muzyce z czasów Stanisława Augusta w gazetach pisanych ze zbiorów biblioteki im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie

Ryszard Mączyński

Abstrakt

Artykuł poświęcony został prezentacji wzmianek dotyczących życia muzycznego, zawartych w zespole polskich gazet pisanych pochodzących okresu panowania Stanisława Augusta, znajdujących się w zbiorach Biblioteki im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie (fond 17, numery: 201, 214, 215, 216, 218). Choć lata ramowe owego zasobu obejmują okres 1765-1794, to najbardziej kompletny jest zbiór z lat osiemdziesiątych XVIII wieku. Muzykalia nie są w nim zbyt obfite, zaledwie dziesięć doniesień odnoszących się wyłącznie trzech lat: 1780 (sześć adnotacji), 1782 (jedna), 1784 (trzy). Nie może zatem ulegać wątpliwości, iż dla autorów gazet pisanych zagadnienia te nie stanowiły przedmiotu szczególnego zainteresowania. Analizując konkretne wzmianki muzyce i muzykom poświęcone nietrudno też dostrzec, że wcale nie na kwestiach estetycznych koncentrowała się uwaga piszących, lecz zawsze w tle pojawiały się jakieś sprawy natury finansowej, dotyczące kosztów czy gratyfikacji.

Podawane wiadomości najczęściej dotyczyły wydarzeń w realiach ówczesnej Rzeczypospolitej nadzwyczajnych. Stąd też w większości przypadków nie odkrywają faktów całkowicie nowych, dotychczas skądinąd zupełnie nieznanych. Ich wartość źródłowa polega na tym, że naświetlają je z nieco innej, dotąd nieujawnionej strony. Uwagę anonimowych dziennikarzy gazet pisanych przykuwały najbardziej spektakularne zdarzenia rozgrywające się w Warszawie. Zwłaszcza koncerty szeroko znanych już w Europie wirtuozów skrzypiec: Włochów – Gaetana Pugnaniego i Giovanniego Battisty Viottiego (1780), Chorwata – Ivana Mane Jarnovicza (1782) oraz Niemca – Friedricha Ludwiga Bendy (1784). Krótki przedział czasowy, w jakim się odbyły, pozwalał dokonywać porównań, konstatowano więc, że Viotti przewyższa swego nauczyciela Pugnaniego, podobnie też Jarnović oceniany był jako „nierównie lepszy jak Pugnani”. Próżno byłoby wszakże oczekiwać bardziej fachowych analiz kunsztu wykonawczego.

Do spektakularnych wydarzeń w Warszawie należało również, wspomniane w wileńskich gazetach pisanych, wykonanie 2 i 4 kwietnia 1784 roku w teatrze zamkowym oratorium Giovanniego Paisiella La Passione di Gesù Cristo, skomponowanego do libretta Pietra Metastasia. Autor doniesienia wyraźnie zaakcentował postać portugalskiej śpiewaczki Luísy Rosy de Aguiar Todi, która uchodziła podówczas za jeden z największych talentów wokalnych Europy, a swoją partię odtworzyła „z podziwieniem i prawie zachwyceniem słuchających”. Podkreślono również udział twórcy dzieła w roli dyrygenta oraz niewymienionych już z nazwiska „innych sławnych śpiewaków włoskich” uczestniczących w prezentacji.

Pozostałe wzmianki w wileńskiej prasie pisanej w przeważającej mierze odnosiły się do reprezentowanej w Warszawie opery włoskiej, nie do konkretnych wszakże spektakli, lecz raczej do delikatnej relacji między antreprenerem a spektatorami, wyrażającej się w ustanawianych na nie cenach biletów. Trzecią stroną aktywnie uczestniczącą w owych zmaganiach byli urzędnicy państwowi: marszałek lub kanclerz. Konsekwencją zaś opisywanych zdarzeń stało się zarządzenie, wydane w 1786 roku przez Władysława Gurowskiego, marszałka wielkiego litewskiego, regulujące ceny wstępu do teatru, po 6 złotych polskich za miejsce stojące na parterze, po 7 – za miejsce w loży. Niejednokrotnie jednak koszty przygotowania przedstawień okazywały się nadto wysokie, wpływy zaś z biletów zakupionych przez teatralną publiczność – zbyt niskie, co w rezultacie musiało antreprenerów prowadzić do bankructwa.