Tematy muzyczne w korespondencji Fryderyka II i jego siostry Wilhelminy, margrabiny von Bayreuth
Katarzyna Korpanty
Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2274-5575
Abstrakt
Fryderyk II Wielki (1712–86) zapisał się w historii jako wybitny strateg polityczny i wojskowy, pod którego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych mocarstw w Europie. Był także wielbicielem nauki i sztuki, w tym muzyki. Zamiłowanie muzyczne dzielił ze swoją starszą o trzy lata siostrą Wilhelminą (1709–58). Oboje pobierali naukę gry na klawesynie i lutni, ponadto Fryderyk grał na flecie. Zajmowali się także komponowaniem oraz pisali libretta operowe. W roku 1732 Wilhelmina wyjechała po ślubie do Bayreuth, gdzie zajęła się organizacją życia kulturalnego.
Wszechstronne zainteresowania artystyczne i naukowe wyróżniają Fryderyka II i Wilhelminę z grona innych władców ówczesnej Europy. Oboje byli mecenasami sztuki i włożyli doniosły wkład w rozwój kultury muzycznej w swoich krajach – zakładali zespoły muzyczne, budowali gmachy operowe i zatrudniali wybitnych muzyków. W Berlinie zatrudnienie znaleźli m.in. Johann Joachim Quantz, Carl Heinrich Graun, Franz Benda, Carl Philipp Emanuel Bach, Felice Salimbeni i Giovanna Astrua, a w Bayreuth – Adam Falckenhagen, Johann Pfeiffer, Giuseppe Antonio Paganelli i Giacomo Zaghini.
Fryderyk II i Wilhelmina prowadzili obfitą korespondencję, stanowiącą dowód ich wspólnego zamiłowania do filozofii, literatury, teatru i muzyki. W listach dyskutowali na tematy muzyczne, wymieniali opinie o kompozycjach muzycznych i artystach oraz przesyłali sobie nawzajem partytury muzyczne (własne oraz innych kompozytorów, m.in. J.J. Quantza, C.H. Grauna, Johanna Adolfa Hassego, Christopha Schaffratha i F. Bendy). Zainteresowania muzyczne Fryderyka II i Wilhelminy koncentrowały się wokół muzyki kameralnej oraz opery.
Słowa kluczowe:
Fryderyk II Wielki, Wilhelmina von Bayreuth, XVIII wiek, muzyka kameralna, operaBibliografia
Bachmann, Erich, red. Markgräfn Wilhelmine von Bayreuth und Ihre Welt. München: Bayer. Verwaltung D. Staatl. Schlösser, Gärten u. Seen, 1959.
Google Scholar
Bauer, Hans-Joachim. „František Benda, Ein Musiker aus Berlin zu Gast in Bayreuth”. W: Musik und Teater am Hofe der Bayreuther Markgräfn Wilhelmine,red. Peter Niedermüller, Reinhard Wiesend, 59–66. Mainz: Are Edition, 2002.
Google Scholar
Bauer, Hans-Joachim. Rokoko-Oper in Bayreuth. „Argenore” der Markgräfn Wilhelmine. Laaber: Laaber-Verlag, 1983.
Google Scholar
Becker, Heinz. „Friedrich der Groβe und Die Musik”. W: Preuβens Groβer König, red. Wilhelm Treue, 150–160. Freiburg in Breisgau: Ploetz, 1986.
Google Scholar
Becker, Heinz. „Friedrich II”. W: Die Musik in Geschichte und Gegenwart, red. Friedrich Blume. T. 4, 955. Kassel: Bärenreiter, 1955.
Google Scholar
Berger, Günther, Julia Wassermann, red. Bagatellen aus Berlin. Briefe Friedrichs II. an Wilhelmine von Bayreuth. Przekł. Sarah Breitenbach i inni. Berlin, Duncker & Humblot, 2011.
DOI: https://doi.org/10.3790/978-3-428-53447-0
Google Scholar
Berger, Günther, Julia Wassermann, red. Nichts Neues aus Bayreuth: Briefe der Markgräfn Wilhelmine an Friedrich II. und Voltaire. Berlin: Duncker & Humblot, 2008.
Google Scholar
Betzwieser, Tomas, red. Opernkonzeptionen Zwischen Berlin und Bayreuth. Das Musikalische Teater der Markgräfn Wilhelmine. Würzburg: Königshausen u. Neumann, 2016.
Google Scholar
Bischoff, Cordula. „Markgräfn Wilhelmine von Bayreuth (1709–1758)”. W: Deutsche Frauen der Frühen Neuzeit. Dichterinnen, Malerinnen, Mäzeninnen, 153–167. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2000.
Google Scholar
Bourke, John. „Frederick the Great as a Music-Lover and Musicians”. Music and Letters 28, Nr 1 (1947): 63–77.
DOI: https://doi.org/10.1093/ml/28.1.63
Google Scholar
Briefe Carl Heinrich Grauns. Wyd. Berthold Kitzig. Zeitschrift für Musikwissenschaft 9 (1926/27): 385–405.
Google Scholar
Burney, Charles. Obecny stan Muzyki w Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonych Prowincjach albo Dziennik Podróży przez owe kraje, podjęte celem zebrania materiałów dla „Powszechnej historii muzyki”. Przekł. Jakub Chachulski. Warszawa: Muzeum Pałac W Wilanowie, 2018.
Google Scholar
Burney, Charles. The Present State of Music in Germany, the Netherlands, and United Provinces: or, the Journal of a Tour through those Countries, Undertaken to Collect Materials for a General History of Music. T. 1–2. London: T. Becket And Co., J. Robson, and G. Robinson, 1773, Wyd. 2 Zmienione 1775.
Google Scholar
Carlyle, Tomas. History of Friedrich II of Prussia, called Frederick the Great. T. 1–8. London: Chapman and Hall, 1858–65.
Google Scholar
Colton, Judith. The Parnasse François: Titon du Tillet and the Origins of the Monument to Genius. New Haven: Yale University Press, 1979.
Google Scholar
Correspondance de Frédéric avec la Landgrave Caroline de Hesse-Darmstadt. Wyd. Johann David Erdmann Preuss. W: Oeuvres de Frédéric le Grand. T. 27/2. Berlin: Imprimerie Royale, 1856.
Google Scholar
Correspondance de Frédéric avec le Comte de Schaumbourg-Lippe. Wyd. Johann David Erdmann Preuss. W: Oeuvres de Frédéric le Grand. T. 16. Berlin: Imprimerie Royale, 1850.
Google Scholar
Correspondance de Frédéric avec sa soeur Wilhelmine, Margrave de Baireuth. Wyd. Johann David Erdmann Preuss. W: Oeuvres de Frédéric le Grand. T. 27/1. Berlin: Imprimerie Royale, 1856.
Google Scholar
Correspondance de Frédéric avec Voltaire. Wyd. Johann David Erdmann Preuss. W: Oeuvres de Frédéric le Grand. T. 22. Berlin: Imprimerie Royale, 1853.
Google Scholar
Dannhauser, Monique. Aus Frankreich nach Deutschland. Die Französischen Hugenotten und Ihr Sproβ Jacques-Egide Duhan de Jandun, Präzeptor des Preuβenkönigs Friedrich II. Egelsbach: Hänsel-Hohenhausen, 1999.
Google Scholar
Dubowy, Norbert, Corinna Harr, Alina Żórawska-Witkowska, red. Italian Opera in Central Europe 1614–1780. T. 3. Berlin: Berliner Wissenschafts-Verlag, 2007.
Google Scholar
Duffy, Christopher. Frederick the Great. A Military Life. London: Routledge, 1985.
Google Scholar
Duffy, Christopher. Fryderyk Wielki. Biografa Wojskowa. Przekł. Miłosz Młynarz. Oświęcim: Napoleon V, 2017.
Google Scholar
Dümling, Albrecht. „Friedrich II, sein Lehrer Quantz und der deutsche Geschmack in der Musik”. Zeitschrift Für Religions- und Geistesgeschichte 56, Nr 2 (2004): 124–135.
DOI: https://doi.org/10.1163/157007304323015685
Google Scholar
Friedrich Der Grosse. De la littérature Allemande. W: Oeuvres de Frédéric le Grand, red. Johann David Erdmann Preuss. T. 7. Berlin: Imprimerie Royale, 1847.
Google Scholar
Friedrich Der Grosse. Discours de L’utilité des Sciences et des Arts dans un État. W: Oeuvres de Frédéric le Grand, red. Johann David Erdmann Preuss. T. 9. Berlin, Imprimerie Royale, 1848.
Google Scholar
Friedrich der Grosse. Épître à mon esprit. W: Oeuvres de Frédéric le Grand, red. Johann David Erdmann Preuss. T. 10. Berlin: Imprimerie Royale, 1849.
Google Scholar
Friedrich Der Grosse. L’antimachiavel. W: Oeuvres de Frédéric le Grand, red. Johann David Erdmann Preuss. T. 1. Berlin: Imprimerie Royale, 1846.
Google Scholar
Friedrich Wilhelm Prinz von Preuβen, Kirsten Heckmann-Janz, Sibylle Kretschmer, red. „… Solange Wir zu Zweit sind.” Friedrich Der Groβe und Wilhelmine Markgräfn von Bayreuth in Briefen. Przekł. Friedrich von Oppeln-Bronikowski. München: Langen-Müller, 2003.
Google Scholar
Gaxotte, Pierre. Frédéric II. Paris: Librairie Arthème Fayard, 1938.
Google Scholar
Gooch, George Peabody. Frederick the Great, the Ruler, the Writer, the Man. New York: Alfred A. Knopf, 1947.
Google Scholar
Grosch, Hartmut. „Christoph Schaffrath. Komponist – Cembalist – Lehrmeister”. W: Die Rheinsberger Hofkapelle von Friedrich II, red. Ulrike Liedtke, 203–238. Rheinsberg: Veröffentlichung der Musikakademie Rheinsberg, 1995; Wyd. 2 Leipzig: Hofmeister, 2005.
Google Scholar
Helm, Ernest Eugene. „Frederick II”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 9, 811–812. London: Oxford University Press, 1980.
Google Scholar
Helm, Ernest Eugene. Music at The Court of Frederick the Great. Norman: University of Oklahoma Press, 1960.
Google Scholar
Henze-Döhring, Sabine. Friedrich Der Groβe. Musiker und Monarch. München: C.H. Beck, 2012.
DOI: https://doi.org/10.17104/9783406630569
Google Scholar
Henze-Döhring, Sabine. Markgräfn Wilhelmine und die Bayreuther Hofmusik. Bamberg: Heinrichs-Verlag Gmbh, 2009.
Google Scholar
Henzel, Christoph. „Zu den Aufführungen der Groβen Oper Friedrichs II. von Preuβen 1740–1756”. Jahrbuch des Staatlichen Instituts für Musikforschung Preuβischer Kulturbesitz 8 (1997): 47–53.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-03722-0_1
Google Scholar
Hirschmann, Wolfgang. „Italienische Opernpflege am Bayreuther Hof. Der Sänger Giacomo Zaghini und die Oper Argenore der Markgräfn Wilhelmine”. W: Italienische Musiker und Musikpflege an Deutschen Höfen der Barockzeit, red. Friedhelm Brusniak, 117–153. Köln: Studiopunkt Verlag, 1995.
Google Scholar
Hirschmann, Wolfgang. „Von der Zuständigkeit der Dilettantin: Wilhelmines Argenore (1740) und die Musikgeschichte des 18. Jahrhunderts”. W: Opernkonzeptionen Zwischen Berlin und Bayreuth. Das Musikalische Teater der Markgräfn Wilhelmine, red. Tomas Beztzwieser, 41–53. Würzburg: Königshausen & Neumann, 2016.
Google Scholar
Horn, Georg. Voltaire und die Markgräfn von Baireuth. Berlin: Verl. der Königlichen Geheimen Ober-Hofbuchdr, 1865.
Google Scholar
Kapell Loewy, Andrea. „Frederick the Great. Flutist and Composer”. College Music Symposium 30, Nr 2 (1990): 117–125.
Google Scholar
Klüppelholz, Heinz. „Die Eroberung Mexikos aus Preuβischer Sicht. Zum Libretto der Oper Montezuma von Friedrich dem Groβen”. W: Oper als Text. Romanistische Beiträge zur Libretto-Forschung, red. Albert Gier, 65–94. Heidelberg: Universitätsverlag Winter Gmbh, 1986.
Google Scholar
Konopczyński, Władysław. Fryderyk Wielki a Polska. Poznań: Instytut Zachodni, 1947.
Google Scholar
Krieger, Arndt. „Moral und Geschichte – Die Oper «Montezuma» von Friedrich Dem Grossen”. W: Der Einsame Held, red. Wilhelm G. Busse, Olaf Templin, 125–145. Tübingen: Francke Verlag, 2000.
Google Scholar
Kucharczyk, Grzegorz. Hohenzollernowie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2016.
Google Scholar
Kunisch, Johannes. Friedrich der Grosse. Der König und Seine Zeit. München: C.H. Beck, 2004.
Google Scholar
Liedtke, Ulrike. „Johann Joachim Quantz und Friedrich II. Eine Musikalische Verbindung”. W: Die Rheinsberger Hofkapelle von Friedrich II. Musiker auf dem Weg zum Berliner „Capell-Bedienten”, red. Ulrike Liedtke, 51–86. Rheinsberg: Musikakademie Rheinsberg, 2005.
Google Scholar
Margrabina von Bayreuth Wilhelmina Fryderyka Zofa. Pamiętniki. Przekł. Irena Wachlowska. Warszawa: Czytelnik, 1973.
Google Scholar
Mayer-Reinach, Albert. „Carl Heinrich Graun als Opernkomponist”. Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft 1, Nr 3 (1900): 446–529.
Google Scholar
Müller, Georg. Friedrich der Grosse, Seine Flöten und Sein Flötenspiel. Berlin: A. Parryhysius, 1932. Müller-Lindenberg, Ruth. Wilhelmine von Bayreuth. Die Hofoper als Bühne des Lebens. Köln: Böhlau, 2005.
Google Scholar
Nahajowski, Marek. Sonaty fletowe Johanna Joachima Quantza. Między Teorią a Praktyką. Łódź: Akademia Muzyczna w Łodzi, 2013.
Google Scholar
Niedermüller, Peter, Reinhard Wiesend, red. Musik und Teater am Hofe der Bayreuther Markgräfn Wilhelmine. Mainz: Are Verlag, 2002.
Google Scholar
Oleskiewicz, Mary. „The Court of Brandenburg-Prussia”. W: Music at German Courts, 1715–1760. Changing Artistic Priorities, red. Samantha Owens, Barbara M. Reul, Janice B. Stockigt, 79–130. Woodbridge: Boydell & Brewer, 2011.
Google Scholar
Oschmann, Susanne. „Gedankenspiele – Der Opernheld Friedrichs II”. W: Opernheld und Opernheldin im 18. Jahrhundert: Aspekte der Librettoforschung, red. Klaus Hortschansky, 175–193. Hamburg: K.D. Wagner, 1991.
Google Scholar
Oster, Uwe. Wilhelmine von Bayreuth. Das Leben der Schwester Friedrichs des Groβen. München: Piper, 2005.
Google Scholar
Quantz, Johann Joachim. Lebenslauf. W: Friedrich Wilhelm Marpurg. Historisch-Kritische Beyträge zur Aufnahme der Musik. T. 1, 197–250. Berlin: Gottlieb August Lange, 1754–55.
Google Scholar
Reichardt, Johann Friedrich. Musikalisches Kunstmagazin. T. 2. Berlin: Verlag des Verfassers, 1791. Reilly, Edward R. „Quantz, Johann Joachim”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 15, 495–497. London: Oxford University Press, 2001.
Google Scholar
Sagave, Pierre-Paul. Berlin und Frankreich 1685–1851. Berlin: Haude & Spener, 1980.
Google Scholar
Salmonowicz, Stanisław. Fryderyk II. Wrocław: Zakład Narodowy Im. Ossolińskich, 1985.
Google Scholar
Schenk, Erich. Giuseppe Antonio Paganelli. Sein Leben und seine Werke, Nebst Beiträgen zur Musikgeschichte Bayreuths. Salzburg: Waldheim-Eberle, 1928.
Google Scholar
Schleuning, Peter. „Ich habe den Namen gefunden, nämlich Montezuma. Die Berliner Hofopern Coriolano und Montezuma, Entworfen von Friedrich II. von Preuβen, komponiert von Carl Heinrich Graun”. W: Traditionen – Neuansätze, red. Kurt Hortschansky, 493–518. Tutzing: Schneider, 1997.
Google Scholar
Sösemann, Bernd, Bernd Vogt-Spira, red. Friedrich der Grosse in Europa – Geschichte einer Wechselvollen Beziehung. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2012.
Google Scholar
Sulzer, Johann Georg. Allgemeine Teorie der schönen Künste. T. 2. Leipzig: M.G. Weidemann, 1774.
Google Scholar
Tiel, Heinrich. Wilhelmine von Bayreuth. Die Lieblingsschwester Friedrichs des Groβen. München: Nymphenburger, 1967.
Google Scholar
Touret, Georg. Friedrich der Groβe Als Musikfreund und Musiker. Leipzig: Breitkopf und Härtel, 1898.
Google Scholar
Van der Hoven, Lena, Melanie Wald-Fuhrmann. La Musique c’est moi. Friedrichs II. Klingender Weg Zur Historischen Gröβe. Berlin: Vergangenheitsverlag, 2013.
Google Scholar
Van der Hoven, Lena. Musikalische Repräsentationspolitik in Preuβen (1688–1797). Hofmusik als Inszenierungsinstrument von Herrschaft. Kassel: Bärenreiter, 2015.
Google Scholar
Vill, Susanne. „Argenore Inszenieren. Die Oper von Wilhelmine von Bayreuth im Markgrafentheater Erlangen”. W: Téâtre, Musique et Arts dans les Cours Européennes de la Renaissance et du Baroque, red. Kazimierz Sabik, 517–536. Varsovie: Editions De l’Université de Varsovie, Faculté des Lettres Modernes, 1997.
Google Scholar
Volz, Gustav Berthold, red. Friedrich der Grosse und Wilhelmine von Baireuth. Przekł. niem. Friedrich von Oppeln-Bronikowski. T. 1–2. Leipzig: Köhler, 1924, 1926.
Google Scholar
Wellesz, Egon. „Algarotti und seine Stellung Zur Musik”. Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft 15, Nr 3 (1914): 427–439.
Google Scholar
Wilhelmine von Bayreuth. Eine Preussische Königstochter. Glanz und Elend am Hofe Des Soldatenkönigs in den Memoiren der Markgräfn Wilhelmine von Bayreuth. Wyd. Ingeborg Weber-Kellermann, przekł. Annette Kolb. Frankfurt am Main: Insel, 122019.
Google Scholar
Woyke, Saskia Maria. „Virtuosinnen und ein Virtuose in Bayreuth – Anmerkungen zu den von der Markgräfn Wilhelmine engagierten Sängerinnen und Sängern”. W: Opernkonzeptionen Zwischen Berlin und Bayreuth. Das Musikalische Theater der Markgräfn Wilhelmine, red. Tomas Betzwieser, 55–70. Würzburg: Königshausen u. Neumann, 2016.
Google Scholar
Żórawska-Witkowska, Alina. Muzyka na polskim dworze Augusta III. Cz. 1. Lublin: Polihymnia, 2012.
Google Scholar
Autorzy
Katarzyna KorpantyInstytut Sztuki, Polska Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0003-2274-5575
Statystyki
Abstract views: 328PDF downloads: 201
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Katarzyna Korpanty
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Katarzyna Korpanty, Johann Sebastian Bach w oczach Johanna Matthesona: wokół kantaty „Ich hatte viel Bekümmernis” BWV 21 , Muzyka: Tom 69 Nr 1 (2024)
- Katarzyna Korpanty, Marek Nahajowski, „Od Printza do Forkela. Wizje dziejów muzyki europejskiej w historiografii XVIII wieku”, Łódź 2019 , Muzyka: Tom 67 Nr 4 (2022)
- Katarzyna Korpanty, Sigismundus Lauxmin (1596–1670). Ars et praxis musica, Graduale pro exercitatione studentium, Antiphonale ad psalmos, red. Jūratė Trilupaitienė, Warszawa 2016 , Muzyka: Tom 62 Nr 3 (2017)
- Katarzyna Korpanty, Martinus Kretzmer (1631–1696). Sacerdotes Dei benedicite Dominum..., wyd. Tomasz Jeż, Maciej Jochymczyk, Warszawa 2017; Georgius Braun (1658–1709). In nomine Jesu, O Caelitum Dux, wyd. Tomasz Jeż, Warszawa 2017 , Muzyka: Tom 62 Nr 4 (2017)
