Motet „In amara crucis ara” Josquina w „Zielonym kodeksie Viadriny”

Wojciech Odoj

Abstrakt

Rękopis I F 428 Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, potocznie nazywany „Zielonym kodeksem Viadriny”, prawdopodobnie sporządzony w drugiej dekadzie XVI w., zawiera cykle mszalne, pojedyncze części mszalne, magnificaty, hymny, motety oraz utwory do tekstów niemieckich. Wszystkie kompozycje zapisane zostały bez atrybucji, jednak Martinowi Staehelinowi udało się zidentyfikować autorstwo wielu z nich. Obok kompozycji takich mistrzów polifonii jak Brumel, Compère, Isaac, Senfl, Adam z Fuldy i Obrecht, w kodekscie znajduje się niewielkich rozmiarów motet Josquina des Prez ‒ In amara crucis ara (f. 224v‒225r). Jest on czwartą częścią cyklu motetowego Qui velatus facie fuisti (Officium de passione), opublikowanego przez Petrucciego w 1503 r., w drugim zbiorze motetów zatytułowanym Motetti de Passione, de Cruce, de Sacramento, de Beata Virgine et huiusmodi B. W rękopisie I F 428 motet Josquina skopiowany został po dwóch grupach polifonicznych opracowań: Officium de Cruce (In nomine Jesu omne genu flectatur caelestium) Loyseta Compère’a i opracowaniach Improperiów. Pewne cechy sugerują, że kompozycje te ‒ dwie grupy polifonicznych opracowań plus motet Josquina ‒ być może były pomyślane jako zamknięta całość; wszystkie te utwory zostały skopiowane w manuskrypcie obok siebie ze względu na wspólny, wiążący je wielkopiątkowy temat. Poza tym, ten konkretny fragment rękopisu oddzielony został od reszty dwoma czystymi kartami, wskazującymi na świadome oddzielenie od reszty manuskryptu, a wszystkie kompozycje ‒ razem z motetem Josquina ‒ połączone zostały za pomocą charakterystycznego ornamentu dołączonego do pierwszej litery nazwy głosu. Analiza pokazuje, iż tekst motetu (jego ogólny wydźwięk i symboliczne znaczenie) był prawdopodobnie głównym powodem dla którego to właśnie ta ‒ a nie inna część cyklu Qui velatus facie fuisti ‒ została wybrana i skopiowana w rękopisie I F 428. W tym kontekście tekst motetu może być odczytywany nie tylko w wymiarze symbolicznym, ale także dosłownym. Można przyjąć, iż motet Josquina był śpiewany podczas procesji w trakcie której Najświętszy Sakrament przenoszono z tzw. ciemnicy do głównego ołtarza, albo kiedy wierni przyjmowali Komunię Świętą.