Alternatywna historia odsieczy wiedeńskiej w operze „Wanda” Franza Dopplera (1850)

Ryszard Daniel Golianek

Abstrakt

W dziedzinie twórczości operowej tematyka odsieczy wiedeńskiej (1683) prawie nie znalazła rezonansu, a wystawiona w 1850 roku w Peszcie opera Wanda wydaje się pod tym względem wyjątkiem. Jej autor, Franz Doppler (1821–83) był urodzonym we Lwowie kompozytorem, ale przede wszystkim słynnym flecistą pochodzenia polsko-niemieckiego. W Bibliotece Narodowej w Budapeszcie zachowała się bogata dokumentacja rękopiśmienna dotycząca tego dzieła, zawierająca obok dwóch kompletów partytury i wyciągu fortepianowego także głosy orkiestrowe i wokalne, a nawet zeszyt reżysera z uwagami scenicznymi. Kilka lat po prapremierze nastąpiły dalsze prezentacje utworu: m.in. w Wiedniu, Stuttgarcie, Dreźnie, Rydze, Darmstadt i wreszcie we Lwowie, rodzinnym mieście kompozytora (1874).

Treść opery, stanowiąca nawiązanie do istotnego w historii Polski i Europy wydarzenia historycznego, w rzeczywistości w sposób dość swobodny wiąże się z faktami siedemnastowiecznymi. Na atrakcyjny charakter akcji opery wpłynęło przedstawienie dwóch kręgów bohaterów zbiorowych – Polaków i Turków: wielokrotnie wykorzystane zostały stylizacje związane z Polską, w tym głównie nawiązania do polskich tańców narodowych, zaś w akcie drugim, który rozgrywa się w obozie tureckim pod Wiedniem, kompozytor wprowadził szereg muzycznych stylizacji orientalnych. W znacznej mierze Doppler nawiązał do stereotypowych i często wprowadzanych rozwiązań dźwiękowych, ale w dążeniu do wiarygodnego odwzorowania środowiska tureckiego sięgnął po bardziej wyrafinowane rozwiązania dźwiękowe, związane z doborem instrumentarium, rejestrów oraz efektów barwowych. Oprócz tych dwóch stylów ważną rolę pełni też styl muzyczny, wynikający z norm powszechnego języka muzycznego włoskiej opery bel canto. W owym języku muzycznym wypowiada się jedynie para głównych bohaterów, a w ich charakterystyce Doppler zaprezentował świetną znajomość norm i zasad tej dziewiętnastowiecznej konwencji stylistycznej.