„Którą nasi wojacy z Hiszpanii przynieśli...” – o pojawieniu się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich
Wojciech Gurgul
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0113-998X
Abstrakt
W artykule podjęte zostały wątki dotyczące pojawienia się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Przedstawione zostały istniejące dotąd opracowania poruszające temat początków gitary w Polsce i jej stopniowej popularyzacji w tym okresie. Przybliżono w porządku chronologicznym znane obecnie, różnorodne źródła, by na ich bazie na nowo ustalić periodyzację obecności na ziemiach polskich odmiennych typów gitary (angielskiej, hiszpańskiej pięciostrunowej, hiszpańskiej sześciostrunowej).
Słowa kluczowe:
gitara hiszpańska, gitara angielska, Józef Boruwłaski, Józef Elsner, Antoni Henryk Radziwiłł, Walenty Kratzer, Romuald TruskolaskiBibliografia
Bełza, Igor. Między oświeceniem i romantyzmem. Polska kultura muzyczna w początkach XIX wieku. Przekł. Stefan Prus-Więckowski. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1961.
Google Scholar
Brandt, Heinrich von. Pamiętniki oficera polskiego (1808–1812). Część II. Przekł. M.G. Warszawa: A.T. Jezierski, 1904.
Google Scholar
Broekere, Stanisław. Pamiętniki z wojny hiszpańskiej (1808–1814). Przekł. Paulina Cybulska. Warszawa: Drukiem Józefa Ungera, 1877.
Google Scholar
Cesarczyk, Leszek. Gitara od A do Z. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2010. Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Bohdanowicz, Michał”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 3, 794–795. London: Oxford University Press, 2001.
Google Scholar
Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Horecki, Feliks”. W: Encyklopedia Muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 4, 294–295. Kraków: PWM, 1993.
Google Scholar
Coldwell, Robert. Felix Horetzky works, https://www.digitalguitararchive.com/2013/02/horetzky-works/, dostęp 26 VII 2023.
Google Scholar
Grześkowiak-Krwawicz, Anna. Zabaweczka. Józef Boruwłaski – fenomen natury, szlachcic, pamiętnikarz. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.
Google Scholar
Gurgul, Wojciech. „Gitara angielska w polskiej kulturze muzycznej przełomu XVIII i XIX wieku”. Muzyka 67, nr 1 (2022): 65–95. doi 10.36744/m.1147.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.1147
Google Scholar
Guzy-Pasiak, Jolanta. „Nieznana rękopiśmienna tabulatura gitarowa z XVIII wieku”. Muzyka 39, nr 3 (1994): 15–32.
Google Scholar
Heck, Thomas F. „Incidental Music in Commedia dell’Arte Performances”. W: The Routledge Companion to Commedia dell’Arte, red. Judith Chaffee, Olly Crick, 255–267. Abingdon: Routledge, 2017.
Google Scholar
Heck, Thomas F. „The Vogue of the Chitarra francese in Italy: How French? How Italian? How Neapolitan?”. Soundboard Magazine 38, nr 4 (2012): 18–24, 44.
Google Scholar
Hindrichs, Thorsten. Zwischen „leerer Klimperey” und „wirklicher Kunst”. Gitarrenmusik in Deutschland um 1800. Münster: Waxmann, 2012.
Google Scholar
Jachimecki, Zdzisław, Włodzimierz Poźniak. Antoni Radziwiłł i jego muzyka do „Fausta”. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1957.
Google Scholar
Jones, Lindsay. Music by the Ducat: Giuliani’s Guitar and Vienna’s Musical Markets, 1806–1819. Dysertacja doktorska, University of Toronto, 2020.
Google Scholar
Kolberg, Oskar. Pisma muzyczne. Część 1. Wrocław–Poznań: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975 (= Dzieła Wszystkie 61).
Google Scholar
Korespondencja Fryderyka Chopina. Red. Zofia Helman, Zbigniew Skowron, Hanna Wróblewska-Straus. T. 1, 1816–1831. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Google Scholar
Martín-Gil, Damián, Erik Stenstadvold. „Eighteenth-century Precedents: the Role of Paris”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 13–27. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. Doi 10.1515/9781800109070-008.
DOI: https://doi.org/10.1017/9781800109070.003
Google Scholar
Mrygoń, Adam, Maria Burchard. „Katalog poloników muzycznych w zbiorach austriackich”. W: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, red. Zofia Chechlińska. T. 5, 161–324. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
Google Scholar
Olcott-Bickford (Vahdah) Collection, https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/c8zp4c79/dsc/, dostęp 27 VII 2023.
Google Scholar
Opałek, Mieczysław. „Gitara i gitarzyści polscy”. Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie 2, nr 5 (1927): 1–2.
Google Scholar
Osika, Michał. Charakterystyka polskiej muzyki i tradycji gitarowej XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem działalności rodzimej. Praca licencjacka, Uniwersytet Jagielloński, 2019.
Google Scholar
Page, Christopher. „The Great Vogue for the Guitar: an Overview”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 29–40. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. doi 10.1515/9781800109070-009.
DOI: https://doi.org/10.1017/9781800109070.004
Google Scholar
Podhorodecki, Leszek. Jan Sobieski. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, 1964.
Google Scholar
Potocki, Wacław. Ogród nie plewiony i inne utwory z lat 1677–1695. Wyd. Leszek Kukulski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
Google Scholar
Poulopoulos, Panagiotis. The Guittar in the British Isles, 1750–1810. Dysertacja doktorska, The University of Edinburgh, 2011.
Google Scholar
Powroźniak, Józef. Gitara od A do Z. Wyd. 1. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1966.
Google Scholar
Powroźniak, Józef. Gitara od A do Z. Wyd. 2. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1989.
Google Scholar
Prat, Domingo. Diccionario de Guitarristas. Buenos Aires: Romero y Fernández, 1934.
Google Scholar
Prosnak, Jan. Kultura muzyczna Warszawy XVIII wieku. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1955.
Google Scholar
Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „Nieznane fakty do biografii Jakuba Kremberga i jego rodziny z archiwaliów warszawskich”. Muzyka 57, nr 3 (2012): 225–230.
Google Scholar
Rolle, Antoni Józef. Opowiadania historyczne. Lwów: Nakład Księgarni Gubrynowicza i Schmidta, 1876.
Google Scholar
Schiller, Joanna. Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862. Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Nauki. Zakład Dziejów Oświaty, 1998 (= Monografie z Dziejów Oświaty 39).
Google Scholar
Swędrowski, Michał. Polacy w Hiszpanii 1808–1813, https://napoleon.org.pl/index.php/guerra-de-la-independencia-espanola/polacy-w-hiszpanii/527-polacy-w-hiszpanii-1808-1813, dostęp 26 VII 2023.
Google Scholar
Szulc, Zdzisław. Katalog instrumentów muzycznych. Poznań: Muzeum Wielkopolskie, 1949.
Google Scholar
Śliwiak, Tomasz. The Guitar Composition Works of Felix Horetzky. Wrocław: Dellartemusic, 2008.
Google Scholar
Timofeyev, Oleg. The Seven-String Guitar in Russia: Its Origins, Repertoire, and Performance Practice, 1800–1850. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2023.
Google Scholar
Tomaszewski, Wojciech. Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1992.
Google Scholar
Tomaszewski, Wojciech. Między salonem a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002 (= Z Dziejów Kultury Czytelniczej w Polsce 14).
Google Scholar
Truskolaski, Romuald. Quatre variations sur un theme original na gitarę. Red. Wojciech Gurgul. Gdynia: Eufonium, 2021.
Google Scholar
Tyler, James, Paul Sparks. The Guitar and Its Music. From the Renaissance to the Classical Era. Oxford: Oxford University Press, 2002.
DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198167136.001.0001
Google Scholar
Valois, Pascal. Les guitaristes français entre 1770 et 1830. Pratiques d’exécution et catalogue des méthodes. Dysertacja doktorska, Université Laval, 2009.
Google Scholar
Vogel, Beniamin. „Nieznani instrumentarze osiemnastowiecznego Wilna”. Ruch Muzyczny 25, nr 16 (1981): 19.
Google Scholar
Vogel, Beniamin. Słownik lutników działających na historycznych i obecnych ziemiach polskich oraz lutników polskich działających za granicą do 1950 roku. Bydgoszcz: Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, 2019.
Google Scholar
Westbrook, James. „The Instrument and Its Makers”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 41–56. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. doi 10.1515/9781800109070-010.
DOI: https://doi.org/10.1017/9781800109070.005
Google Scholar
Wieczorek, Antoni. Przyczynki do twórczości operowej Karola Kurpińskiego w pierwszym dziesięcioleciu jego działalności kompozytorskiej 1811–1820. Dysertacja doktorska, Uniwersytet Jagielloński, 1926.
Google Scholar
Wójcicki, Kazimierz Władysław. Warszawa, jej życie umysłowe i ruch literacki w ciągu lat trzydziestu (od 1800 do 1830 r.). Warszawa: Gebethner i Wolff, 1880.
Google Scholar
Zalewski, Marcin. „Pierwsza polska szkoła na gitarę”. W: Romuald Truskolaski, Szkoła na gitarę hiszpańską, 27–46. Warszawa: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, 2016.
Google Scholar
Zalewski, Marcin. „Pierwsza polska szkoła na gitarę Romualda Truskolaskiego z 1820 roku”. W: Druga Ogólnopolska Sesja Naukowo-Artystyczna Gitarystyki Polskiej, red. Jerzy Zamuszko, 43–60. Łódź: Akademia Muzyczna w Łodzi, 1998 (= Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Łodzi 26).
Google Scholar
Zamoyski, Adam. Chopin. Przekł. Halina Sołdaczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.
Google Scholar
Zbiory Cyfrowe. Muzeum Narodowe w Krakowie, https://zbiory.mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania/katalog/424814, dostęp 2 VIII 2023.
Google Scholar
Zieliński, Gustaw, Jan Zieliński. Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka. Część 2. Od roku 1600 do czasów obecnych. Toruń: Drukarnia J. Buszczyńskiego, 1881.
Google Scholar
Żak, Jerzy. „Początki gitary w Polsce – wiek XVII”. Gitara. Historia i Aktualności 1, nr 2 (1997): 20–23.
Google Scholar
Żórawska-Witkowska, Alina. „The Comici Italiani Ensemble at the Warsaw Court of Augustus III”. Musicology Today 2 (2005): 72–105.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech GurgulUniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Polska
https://orcid.org/0000-0003-0113-998X
Statystyki
Abstract views: 278PDF downloads: 62
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Wojciech Gurgul
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Wojciech Gurgul, Gitara angielska w polskiej kulturze muzycznej przełomu XVIII i XIX wieku , Muzyka: Tom 67 Nr 1 (2022)
- Wojciech Gurgul, O gitarowych opracowaniach poloneza a-moll „Pożegnanie ojczyzny” pochodzących z pierwszej połowy XIX wieku , Muzyka: Tom 69 Nr 1 (2024)