Antyschaefferyzmy. O wybranych postawach krytycznych wobec myśli i twórczości Bogusława Schaeffera z lat 1956–1976
Abstrakt
Zygmunt Mycielski w roku 1975 opublikował recenzję tomu Muzyka XX wieku Bogusława Schaeffera pod nawiązującym do znanych sporów z historii muzyki tytułem Antyschaefferyzm. Zwrot ten oznaczał dla Mycielskiego jego własną, indywidualną postawę sprzeciwu wobec sposobu Schaefferowskiego myślenia o muzyce, a zwłaszcza trybu wartościowania muzyki XX wieku. Formułę tę po latach można wykorzystać do opisu szerszego niż jednostkowy, historycznego już zjawiska związanego z krytycznym odzewem na twórczość zmarłego w 2019 roku kompozytora, krytyka, grafika i dramaturga. Antyschaefferyzm w okresie jego najintensywniejszej działalności pisarskiej dokumentują całkiem liczne polemiki, dyskusje, kontrowersje, a czasem nawet dość gwałtowna repulsja światopoglądu estetycznego autora Małego informatora muzyki XX wieku. Ich geneza wynikała już z samego charakteru Schaefferowskich sformułowań – radykalności i arbitralności, polemicznego zacięcia i odosobnienia prezentowanego stanowiska w środowiskowych dyskusjach. Prowokacje Schaeffera przeważnie nie pozostawały bez odpowiedzi, budząc gwałtowne, spolaryzowane reakcje, dlatego jego myśl bardzo często stawała się punktem odniesienia w dyskusjach toczonych na temat muzyki współczesnej. Głównym przedmiotem artykułu jest więc kwestia swoistego negatywnego rezonansu – krytycznego postrzegania koncepcji teoretycznych i estetycznych Schaeffera oraz jego działalności jako krytyka i publicysty muzycznego. Spojrzenie na twórczą aktywność Schaeffera w taki zapośredniczony sposób sprawia, że to stanowiska i myśli jego wybranych krytyków stanowią zasadniczy przedmiot refleksji. Kluczowi polemiści to Zygmunt Mycielski i Stefan Kisielewski. Ich głosy uzupełniają krytyki autorstwa Mieczysława Tomaszewskiego, Tadeusza Andrzeja Zielińskiego, Krzysztofa Meyera oraz Leszka Polonego. Nieco bardziej złożony i dynamiczny, wobec czego osobny przykład stanowi postawa Bohdana Pocieja.
Słowa kluczowe:
Bogusław Schaeffer, Zygmunt Mycielski, Stefan Kisielewski, Bohdan Pociej, krytyka muzyczna, muzyka współczesna, muzyka nowa, awangarda, recepcjaBibliografia
Berger, Karol. Potęga smaku. Teoria sztuki, przekł. Anna Tenczyńska. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.
Google Scholar
Bogunia, Barbara. „Schaeffer/Ginsberg: Howl”. W: Bogusława Schaeffera możliwości muzyki, red. Marek Chołoniewski, 55–60. Kraków: Akademia Muzyczna, 2016.
Google Scholar
Bolesławska-Lewandowska, Beata. „Awangarda muzyczna Zygmunta Mycielskiego i Andrzeja Panufnika – według zachowanej korespondencji”. W: Krytyka muzyczna. Teoria, historia, współczesność, red. Michał Bristiger, Rafał Ciesielski, Barbara Literska, Jolanta Guzy-Pasiak, 195–200. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2009.
Google Scholar
Ciołkiewicz, Urszula. „Polska krytyka muzyczna wobec wybranych koncepcji warsztatowo-estetycznych drugiej awangardy. Opinie i postulaty”. Przegląd Muzykologiczny 5, nr 5 (2006): 155–183.
Google Scholar
Cooper Vest, Lisa. Awangarda. Tradition and Modernity in Postwar Polish Music. Oakland: University of California Press, 2021 (= California Studies in 20th-century Music 28).
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520975422
Google Scholar
Droba, Krzysztof. Odczytywanie na nowo. Rozmowy z Mieczysławem Tomaszewskim. Olszanica: BOSZ, Kraków: PWM, Akademia Muzyczna, 1995.
Google Scholar
Gwizdalanka, Danuta. „«Klarnet» i inni figuranci”. Ruch Muzyczny 64, nr 23 (2020): 13–14.
Google Scholar
Kisielewski, Stefan. „Awangarda czy bezsilność”. Ruch Muzyczny 14, nr 13 (1970): 10–13.
Google Scholar
Kisielewski, Stefan. Dzienniki. Warszawa: Iskry, 2001.
Google Scholar
Kisielewski, Stefan. „O psychologii dzisiejszego komponowania”. Ruch Muzyczny 9, nr 7 (1965): 6.
Google Scholar
Kisielewski, Stefan. „Schaeffer – samobójca”. Ruch Muzyczny 15, nr 9 (1971): 10.
Google Scholar
Koszewska, Anna. „Credo estetyczne Zygmunta Mycielskiego. Próba rekonstrukcji systemu”. W: Krytyka muzyczna. Teoria, historia, współczesność, red. Michał Bristiger, Rafał Ciesielski, Barbara Literska, Jolanta Guzy-Pasiak, 175–180. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2009.
Google Scholar
Meyer, Krzysztof. „O pisarstwie Schaeffera – subiektywnie”. Ruch Muzyczny 17, nr 14 (1973): 15–16.
Google Scholar
Mika, Bogumiła. „Kategoria nowości w polskich dyskusjach awangardowych przełomu lat 60. i 70. XX wieku publikowanych na łamach Ruchu Muzycznego”. Aspekty Muzyki 1, nr 1 (2011): 123–139.
Google Scholar
Mycielski, Zygmunt. „Antyschaefferyzm?”. W: Zygmunt Mycielski, Postludia, 192–205. Kraków: PWM, 1977.
Google Scholar
Mycielski, Zygmunt. „Dlaczego nie piszę o naszej muzyce współczesnej”. Ruch Muzyczny 2, nr 5 (1958): 8.
Google Scholar
Mycielski, Zygmunt. Dziennik 1950–1959. Warszawa: Iskry, 1959.
Google Scholar
Mycielski, Zygmunt. „Jaką mierzyć miarą?”. Ruch Muzyczny 5, nr 22 (1961): 9.
Google Scholar
Mycielski, Zygmunt. „Wstęp do kompozycji Bogusława Schaeffera”. Ruch Muzyczny 21, nr 4 (1977): 9.
Google Scholar
Obniska, Ewa. „W odpowiedzi Bogusławowi Schaefferowi słów jeszcze mniej”. Ruch Muzyczny 30, nr 25 (1986): 23.
Google Scholar
Pindera, Agnieszka. Patkowski. Ambasador muzyki z Marsa. Warszawa: Fundacja Automatophone, Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, 2019.
Google Scholar
Pociej, Bohdan. „Bogusława Schaeffera studia na temat współczesnej techniki kompozytorskiej”. Ruch Muzyczny 2, nr 10 (1958): 17–21.
Google Scholar
Pociej, Bohdan, Bogusław Schaeffer. „Dziesięć tematów”. Forum Musicum 5, nr 9 (1970): 22–36.
Google Scholar
Pociej, Bohdan. „Muzyka polska 1960, czyli o potrzebie, kierunkach i granicach nowatorstwa”. Ruch Muzyczny 4, nr 21 (1960): 2.
Google Scholar
Pociej, Bohdan. „Polska muzyka współczesna. Myśl (III)”. Polska 15, nr 1 (1968): 36.
Google Scholar
Pociej, Bohdan. „Poza dobrem i złem”. Ruch Muzyczny 8, nr 3–4 (1964): 5.Pociej, Bohdan. Szkice z późnego romantyzmu. Kraków: PWM, 1978.
Google Scholar
Pociej, Bohdan. „Świadomość muzyki”. Ruch Muzyczny 17, nr 14 (1973): 18.
Google Scholar
Pociej, Bohdan. „Trzydziestolecie w muzyce polskiej. Periodyzacja, szkoła polska, perspektywy”. Ruch Muzyczny 18, nr 15 (1974): 14.
Google Scholar
Polony, Leszek. „Muzyka i rzeczywistość”. W: Leszek Polony, W kręgu muzycznej wyobraźni, 17–25. Kraków: PWM, 1980.
Google Scholar
Polony, Leszek. Polski kształt sporu o istotę muzyki. Główne tendencje w polskiej myśli muzyczno- -estetycznej od Oświecenia po współczesność. Kraków: Akademia Muzyczna, 1991.
Google Scholar
Schaeffer, Bogusław. „Granie na sucho”. Życie Literackie 24, nr 47 (1974): 11.
Google Scholar
Schaeffer, Bogusław. „Joseph Matthias Hauer”. W: Bogusław Schaeffer, W kręgu Nowej Muzyki, 116–125. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
Google Scholar
Schaeffer, Bogusław. „Kisielewski – nożownik. Kontrpaszkwil w 15 odsłonach”. Ruch Muzyczny 15, nr 13 (1971): 14–18.
Google Scholar
Schaeffer, Bogusław. „Polski modernizm wczoraj i dziś”. W: Bogusław Schaeffer, W kręgu Nowej Muzyki, 247–256. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
Google Scholar
Schaeffer, Bogusław. „Wartość nowatorstwa w muzyce”. Studia Filozoficzne 26, nr 11–12 (1983): 21–41.
Google Scholar
Skowron, Zbigniew. „Recepcje postaw i programów awangardowych w powojennej muzyce polskiej”. W: Muzyka polska 1945–1955. Materiały sesji naukowej 6–10 grudnia 1995, red. Krzysztof Droba, Teresa Malecka, Krzysztof Szwajgier, 67–80. Kraków: Akademia Muzyczna, 1996.
Google Scholar
Sławińska-Dahlig, Ewa. „Bohdan Pociej jako pisarz i myśliciel”. W: Bohdan Pociej, Polskość Chopina, 259–288. Warszawa: NIFC, 2012.
Google Scholar
Strzelecki, Paweł. Nowy Romantyzm w twórczości kompozytorów polskich po roku 1975. Kraków: Musica Iagellonica, 2006.
Google Scholar
Strzelecki, Paweł. „Poglądy Zygmunta Mycielskiego na awangardę muzyczną drugiej połowy XX wieku”. W: Twórczość Zygmunta Mycielskiego jako dziedzictwo kultury polskiej i europejskiej, red. Grzegorz Oliwa, 37–49. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2008.
Google Scholar
Wiatr, Adam. Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2006. „Zestroić polifonię zainteresowań. Z Mieczysławem Tomaszewskim rozmawia Marcin Trzęsiok”. Ruch Muzyczny 62, nr 5 (2018): 28–44.
Google Scholar
Zieliński, Tadeusz Andrzej. „Nova, sed non nova”. Forum Musicum 1, nr 7 (1966): 19–20.
Google Scholar
Zieliński, Tadeusz Andrzej. „Piękno nadal aktualne”. Ruch Muzyczny 4, nr 15 (1960): 3.
Google Scholar
Zygmunt Mycielski – Andrzej Panufnik. Korespondencja. Cz. 1, Lata 1949–1969, opr., wstęp i komentarze Beata Bolesławska-Lewandowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Zygmunt Mycielski – Andrzej Panufnik. Korespondencja. Cz. 2, Lata 1970–1987, opr., wstęp i komentarze Beata Bolesławska-Lewandowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2018.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 237PDF downloads: 199
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Sławomir Wieczorek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Sławomir Wieczorek, O historii Opery Robotniczej w Krakowie (1954–1957) , Muzyka: Tom 65 Nr 3 (2020)
- Sławomir Wieczorek, J. Katarzyna Dadak-Kozicka, Obrońcy dobra powierzonego. Związek Kompozytorów Polskich 1945–48, Warszawa 2018 , Muzyka: Tom 65 Nr 1 (2020)
- Sławomir Wieczorek, Granice muzyki – granice wolności. Wokół konferencji kompozytorów i krytyków muzycznych w Łagowie Lubuskim w 1949 roku, red. Krzysztof Brzechczyn, Rafał Ciesielski, Poznań–Warszawa 2021 , Muzyka: Tom 68 Nr 4 (2023)
