Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie
Ryszard Mączyński
ryszard.maczynski@gmail.comToruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329
Abstrakt
Artykuł dotyczy niezrealizowanej willi Izabeli z Poniatowskich Branickiej na terenie stołecznych Łazienek króla Stanisława Augusta. Kilkanaście rysunków tej budowli zachowało się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Dotychczasowe ich analizy nie były wyczerpujące, a interpretacje badawcze okazały się błędne. Rzeczywistym autorem projektów, tworzonych w latach 1782–1783 (w trzech zasadniczych, różniących się wersjach), był architekt Stanisław Zawadzki. Klasycystyczna budowla, inspirowana paryskim Hôtel Guimard (1770–1772, Claude-Nicolas Ledoux), miała wyróżniać się antykizującą formą i wyjątkową surowością. Projekty w chwili swego powstania były w sposób niedościgniony na ziemiach Rzeczypospolitej awangardowe, stanowić też miały dowód niepospolitego talentu Zawadzkiego w jego zawodowej rywalizacji z Dominikiem Merlinim.
Słowa kluczowe:
Izabela z Poniatowskich Branicka, Stanisław Zawadzki, Claude-Nicolas Ledoux, Dominik Merlini, Jakub Kubicki, Hôtel Guimard w Paryżu, Dom Pani Krakowskiej, pałac Myślewicki, Łazienki Królewskie w Warszawie, architektura rezydencjonalna, architektura polska XVIII wieku, klasycyzm, OświecenieBibliografia
Bartczakowa, Aldona, i Irena Malinowska. Pałac Branickich. Warszawa: PWN, 1974.
Google Scholar
Batowski, Zygmunt. “Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie. Dzieje budowy i dekoracji w XVIII wieku.” Opracowanie Natalia Batowska. Rocznik Historii Sztuki 1 (1956): 305–368.
Google Scholar
Batowski, Zygmunt, Natalia Batowska, i Marek Kwiatkowski. Jan Chrystian Kamsetzer, architekt Stanisława Augusta. Warszawa: PWN, 1978.
Google Scholar
Goncourt, Edmond de. La Guimard. D’après les registres des menus-plaisirs de la Bibliothèque de l’Opéra, etc., etc. Paris: Bibliothèque – Charpentier, 1893.
Google Scholar
Gutowska-Dudek, Krystyna. Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. 4: Anonimy oraz Suplement. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2004.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz Stefan. Architektura doby Oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1971.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz Stefan. “Siedziba księcia Stanisława Poniatowskiego zwana Ustronie w Warszawie.” Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie 3 (1984): 51–77.
Google Scholar
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1: Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, opracowanie Teresa Sulerzyska, Stanisława Sawicka, przy współpracy Jadwigi Trenklerówny. Warszawa: PWN, 1967.
Google Scholar
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2: Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, opracowanie Teresa Sulerzyska. Warszawa: PWN, 1969.
Google Scholar
Kaufmann, Emil. Three Revolutionary Architects, Boulée, Ledoux and Lequeu. Philadelphia: The American Philosophical Society, 1952.
DOI: https://doi.org/10.2307/1005689
Google Scholar
Kwiatkowska, Maria Irena, Marek Kwiatkowski, i Krzysztof Wesołowski. Znane i nieznane. Rezydencje, ludzie, wydarzenia. Warszawa: PWN, 2001.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. Łazienki. Warszawa: PWN, 1972.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. “Nieznane projekty Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 32, z. 2 (1987): 91–105.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. Stanisław August, król-architekt. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1983.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego Oświecenia. Warszawa: PWN, 1971.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. Natolin. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1948.
Google Scholar
Majewska-Maszkowska, Bożenna. Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736–1816). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1976.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Architekt Stanisław Zawadzki w Rzymie. Realia – fascynacje – profity = The Architect Stanisław Zawadzki in Rome. Reality – Fascination – Benefits.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 57, z. 3 (2012): 57–92.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Korespondencja Stanisława Zawadzkiego w sprawie warszawskich kamienic Izabeli Branickiej (przyczynek do charakterystyki osoby architekta).” Biuletyn Historii Sztuki 48, nr 1 (1986): 3–18.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Księcia Stanisława Poniatowskiego dom rezydencjonalno-handlowy w Chersoniu.” W Między architekturą nowoczesną a tradycyjną […] między konstrukcją a formą. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Krzysztofowi Stefańskiemu, redakcja Piotr Gryglewski, Tadeusz Bernatowicz, Daria Rutkowska-Siudy, 204–224. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego.” Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 4 (2019): 601–626.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.631
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Pałac w Walewicach i pałac w Małej Wsi, czyli rozważania o tym, jak w opinii potomnych uczeń zawłaszczył dzieła swego mistrza: Stanisława Zawadzkiego.” Sztuka i Kultura 3 (2015): 113–242.
DOI: https://doi.org/10.12775/SZiK.2015.006
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. Patron i jego budowniczy. Dzieje współpracy księcia Stanisława Poniatowskiego z architektem Stanisławem Zawadzkim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022 (w druku).
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Rzymskie sukcesy architekta Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 47, z. 4 (2002): 370–393.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Spór Hilarego Szpilowskiego ze Stanisławem Zawadzkim o zasady sztuki architektonicznej przy wznoszeniu koszar w Kamieńcu Podolskim.” Sztuka i Kultura 2 (2014): 145–278.
DOI: https://doi.org/10.12775/SZiK.2014.005
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Zawadzki i Kamsetzer – dowód przyjaźni i współpracy architektów. Rozważania o warszawskich pałacach Tyszkiewiczów i Raczyńskich.” Sztuka i Kultura 5 (2017–2018): 159–222.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Zawadzki Stanisław.” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 118. München: De Gruyter, 2022 (w druku).
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Zawadzki Stanisław.” W Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 484–497. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Neufforge. Jean-François. Supplément au Recueil élémentaire d’architecture contenant plusieurs études des ordres d’architecture d’après l’opinion des Anciens et le sentiment des Modernes, divers entrecolonnements propres à l’ordonnance des façades, divers exemples de décorations extérieures et intérieures, etc., à l’usage des monuments sacrés, publics et particuliers…, [t. 1–2]. Paris: Chez l’Auteur, rue St. Jacques au Chariot d’or, s.a.
Google Scholar
Oleńska, Anna. “'Chciał pan podkomorzy mieć sielankę w naturze'. Na Książęcem wśród podwarszawskich ogrodów księcia Kazimierza Poniatowskiego.” W Elizeum – podziemny salon księcia dla przyjaciół i pięknych pań, redakcja Karol Guttmejer, 30–58. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa i Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, 2016.
Google Scholar
Ostrowski, Teodor. Poufne wieści z oświeconej Warszawy. Gazetki pisane z roku 1782, opracowanie Roman Kaleta. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1972.
Google Scholar
Putkowska, Jolanta. “Warszawskie podmiejskie rezydencje Kazimierza Poniatowskiego przy ulicy Książęcej.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 54, z. 2 (2009): 17–40.
Google Scholar
Putkowska, Jolanta. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2016.
Google Scholar
Raval, Marcel-Hubert. Claude-Nicolas Ledoux, 1736–1806, opracowanie Jean-Charles Moreux. Paris: Arts et métiers graphiques, 1945.
Google Scholar
Sawicka, Stanisława, i Teresa Sulerzyska. Straty w rysunkach z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej 1939–1945. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 1960.
Google Scholar
Scarpetta, Guy. La Guimard. Paris: Editions Gallimard, 2008.
Google Scholar
Świtkowski, Piotr. Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr i posesorom toż wszystkim jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym do uwagi i praktyki podane. Warszawa: Drukarnia Michała Grölla, 1782.
Google Scholar
Tatarkiewicz, Władysław. Łazienki warszawskie. Warszawa: Arkady, 1957.
Google Scholar
Tatarkiewicz, Władysław. Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta. Lwów: Książnica – Atlas, 1925.
Google Scholar
Tatarkiewicz, Władysław. Rządy artystyczne Stanisława Augusta. Warszawa: Tłocznia Władysława Łazarskiego, 1919.
Google Scholar
Vidler, Anthony. Claude-Nicolas Ledoux. Architecture and Utopia in the Era of the French Revolution. Basel: Birkhäuser Verlag, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783035620832
Google Scholar
Autorzy
Ryszard Mączyńskiryszard.maczynski@gmail.com
Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika Polska
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329
Statystyki
Abstract views: 302PDF downloads: 199
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Ryszard Mączyński, Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 4 (2019): numer zwykły
- Ryszard Mączyński, Dorobek badawczy Marka Kwiatkowskiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Ryszard Mączyński, Pijar Łukasz Ziemecki, autor polichromii w Rzeszowie i Łowiczu. Życie i twórczość malarza w świetle źródeł archiwalnych , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 2 (2024)
- Ryszard Mączyński, Panorama Warszawy w pałacu Walickich w Małej Wsi – niedostrzeżone dzieło Antoniego Smuglewicza , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 4 (2024)