Pijar Łukasz Ziemecki, autor polichromii w Rzeszowie i Łowiczu. Życie i twórczość malarza w świetle źródeł archiwalnych
Ryszard Mączyński
ryszard.maczynski@gmail.comUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest biografii malarza-pijara Łukasza od św. Pantaleona (w stanie świeckim Albert Ziemecki). Dotychczas zyskał on jedynie drobne, niepozbawione omyłek wzmianki. Gruntowna kwerenda badawcza w Archivio Generale delle Scuole Pie w Rzymie i Archiwum Polskiej Prowincji Zakonu Pijarów w Krakowie pozwoliła zebrać na jego temat szczegółową faktografię. Żył w latach 1655–1715. Był Polakiem, pochodził z Rzeszowa, do zakonu wstąpił w 1679 r., już jako wykształcony artysta. W ciągu 36 lat posługi duchownej przebywał w trzech tylko pijarskich kolegiach: Rzeszowie, Górze i Łowiczu. Miał wyjątkowy status: nie prowadził żadnej działalności edukacyjnej, zajmował się wyłącznie twórczością plastyczną, wykonując rysunki, obrazy sztalugowe i polichromie ścienne. Te ostatnie stanowiły jego opus magnum: w końcu XVII w. dekorował kościół i kolegium w Rzeszowie, na początku XVIII – kościół w Łowiczu. Pełny katalog prac tego niedocenionego malarza polskiego baroku zostanie przedstawiony w przygotowanej do osobnego wydania monografii.
Słowa kluczowe:
Łukasz (Albert) Ziemecki, Łukasz od św. Pantaleona, kolegium Pijarów w Rzeszowie, kościół Pijarów w Rzeszowie, kościół Pijarów w Łowiczu, zakonnik-artysta, zakon pijarów, polichromia barokowa, malarstwo polskie XVII i XVIII wiekuBibliografia
Bernatowicz, Aleksandra. „Palloni Michael Archangelo”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 94, redakcja Andreas Beyer, Bénédicte Savoy, Wolf Tegethoff, 197–198. Berlin: De Gruyter, 2017.
Google Scholar
Biedrońska-Słota, Barbara. „Kobierce islamu w polskim malarstwie. Przyczynek do ikonografii tkanin orientalnych”. Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa 1 (1999): 111–126.
Google Scholar
Buba, Inocencio. „Limecki Łukasz”. W: Diccionario enciclopédico escolapio, t. 2: Biografias de escolapios, redakcja Claudio Vilá Palá, Luis María Bandrés Rey, 337. Salamanca: Ediciones Calasancias, 1983.
Google Scholar
Buba, Jan. „Miasto z pelikanem. 300 lat przy kolegiacie łowickiej”. Przewodnik Katolicki 53, nr 38 (1968): 339–341.
Google Scholar
Drąg, Damian. „Freski małego refektarza”. W: Lidia Czyż, Damian Drąg, Teresa Drupka, Apteczne reminiscencje, 42–47. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Libra, 2010.
Google Scholar
Dziurawcowa, Zofia. „Problemy konserwatorskie i estetyczne polichromii z końca XVII wieku w dawnym klasztorze oo. pijarów w Rzeszowie”. Teka Konserwatorska. Polska Południowo-Wschodnia 2 (1985): 273–288.
Google Scholar
Fros, Henryk, i Franciszek Sowa. Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1975.
Google Scholar
Gajewski, Jacek. „Sztuka w prymasowskim Łowiczu”. W: Łowicz, dzieje miasta, redakcja Ryszard Kołodziejczyk, 462–606. Warszawa: Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, 1986.
Google Scholar
Gawarecki, Wincenty Hipolit. Pamiątki historyczne Łowicza. Warszawa: Drukarnia S. Orgelbranda, 1844.
Google Scholar
Gryglewski, Piotr. „Malarstwo i rzeźba”. W: Sztuka polska, t. 4: Wczesny i dojrzały barok (XVII wiek), 163–289. Warszawa: Arkady, 2013.
Google Scholar
Heydel, Maria. „Palloni Michael Archangelo”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 6, redakcja Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Małgorzata Biernacka, 400–405. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1998.
Google Scholar
Jagla, Jowita. „Apteka jako alegoryczny obraz świata. XVII-wieczne malowidła z klasztoru pijarów w Rzeszowie”. Studia Ełckie 15, nr 2 (2013): 235–256.
Google Scholar
Jaromin, Henryk. „Zarys historii Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri w Polsce (1668–1968)”. Nasza Przeszłość 32 (1970): 5–143.
DOI: https://doi.org/10.52204/np.1970.32.5-143
Google Scholar
Jochymczyk, Maciej. Pietas et musica Damian Stachowicz SchP. Życie i twórczość w kontekście epoki. Kraków: Musica Iagellonica, 2009.
Google Scholar
Kamieński, Kajetan. „Opis historyczny Konwiktu Warszawskiego księży pijarów. Z rękopisu do druku przygotował i przedmową opatrzył Ryszard Mączyński”. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 3, nr 2 (1994): 7–107.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Dekoracje malarskie w polskiej sztuce baroku. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2000.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Działalność artystyczna Michelangela Palloniego w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Jerzy Eleuter Siemiginowski, malarz polskiego baroku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 2: Województwo łódzkie, z. 5: Powiat łowicki, opracowanie Stefan Kozakiewicz, Jerzy Adam Miłobędzki. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1953.
Google Scholar
Kolas, Paweł. „Architektura i wystrój kościoła”. W: Collegium Lovicense (szkice z dziejów pijarów w Łowiczu), redakcja Wiesław Jan Wysocki, 15–20. Łowicz: Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, 1985.
Google Scholar
Labuda, Gerard. Św. Wojciech, biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Funna, 2000.
Google Scholar
L’Architettura delle Scuole Pie nei disegni dell’Archivio della Casa Generalizia, redakcja Nicoló De Mari, Marco Rosario Nobile, Simonetta Pascucci. Roma: Archivum Scholarum Piarum, 1999.
Google Scholar
Lewis, Philippa, i Gillian Darley. Dictionary of Ornament. Newton Abbot: Cameron & Hollis, David & Charles, 1990.
Google Scholar
Likowski, Henryk. „Geneza święta «translatio S. Adalberti» w Kościele polskim. Rozwiązanie sprawy o relikwie św. Wojciecha”. Kwartalnik Teologiczny Wileński 1, z. 1 (1923): 53–80.
Google Scholar
Majewski, Karol, i Józef Wzorek. „Twórcy tzw. renesansu lubelskiego w świetle nowych badań”. Biuletyn Historii Sztuki 31, nr 1 (1969): 127–131.
Google Scholar
Mańkowski, Tadeusz. Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku. Lwów: Towarzystwo Miłośników Przeszłości Lwowa, 1936.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Edukacja plastyczna w warszawskich szkołach pijarów (1740–1833)”. W: Polskie szkolnictwo artystyczne. Dzieje – teoria – praktyka. Materiały LIII ogólnopolskiej sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, 14–16 października 2004, redakcja Maria Poprzęcka, 97–110. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2005.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Edukacja z zakresu sztuk plastycznych w warszawskich szkołach pijarów (1740–1833)”. Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 13, nr 1/2 (2004): 25–65.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Kilka uwag o pijarskich muzykach z XVII i XVIII wieku: Stachowicz, Pasternacki, Szczawnicki, Caspar”. Muzyka 61, nr 3 (2016): 69–95.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. Muzyka i teatr. W kręgu kultury zakonnej Warszawy XVII–XIX wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2018.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Pijarzy w Nowej Jerozolimie. Pierwsze ćwierćwiecze Szkół Pobożnych w Górze (1675–1700)”. W: Studia monastica et mediaevalia. Opuscula Marco Derwich dedicata, redakcja Marek L. Wójcik, 339–387. Wrocław: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2022.
DOI: https://doi.org/10.12797/9788381387989.18
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Warszawskie biblioteki księży pijarów”. Rocznik Historii Sztuki 23 (1998): 91–139.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642–1834. Warszawa: Neriton, 2010.
Google Scholar
Meyer, Franz Sales. Systematisch geordnetes Handbuch der Ornamentik zum Gebrauche für Musterzeichner, Architekten, Schulen und Gewerbetreibende sowie zum Studium im allgemeinen. Leipzig: Verlag von E. A. Seeman, 1888.
Google Scholar
Michalczyk, Zbigniew. „Malarstwo późnego baroku i rokoka (XVIII wiek)”. W: Sztuka polska, t. 5: Późny barok, rokoko, klasycyzm, 423–479. Warszawa: Arkady, 2016.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. Tilman van Gameren. Leben und Werk. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 1994.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. Tylman z Gameren (1632–1706). Twórczość architektoniczna w Polsce. Warszawa: DiG, 2012.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. Tylman z Gameren, architekt polskiego baroku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
Google Scholar
Oczykowski, Romuald. „Łowicz. Diecezja warszawska. Dekanat łowicki. Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha”. W: Monografia ilustrowana, czyli opis kościołów rzymskokatolickich w Królestwie Polskim, 45–47. Warszawa: Księgarnia S. J. Zaleskiego i Spółki, 1908.
Google Scholar
Oczykowski, Romuald. Przechadzka po Łowiczu. Łowicz: Księgarnia R. Oczykowskiego, 1883.
Google Scholar
Oczykowski, Romuald. Przechadzka po Łowiczu. Wydanie drugie pośmiertne znacznie powiększone. Łowicz: Księgarnia K. Rybackiego, 1921.
Google Scholar
„Pintura”. W: Diccionario enciclopédico escolapio, t. 5: Escolapios en Polonia y Lituania, redakcja Luis María Bandrés Rey, 182–184. Salamanca: Ediciones Calasancias, 1985.
Google Scholar
Pobóg-Lenartowicz, Anna. Święty Wojciech. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2002.
Google Scholar
Samsonowicz, Hanna. „Kościół pijarów w Łowiczu. Fazy budowy i architekci”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 33, z. 3 (1988): 233–256.
Google Scholar
Starzyński, Juliusz. „Barokowe malowidła ścienne w kaplicy św. Karola Boromeusza w Łowiczu i twórca ich Michelangelo Palloni”. Studia do Dziejów Sztuki w Polsce 4, z. 1 (1931): 47–99.
Google Scholar
Starzyński, Juliusz. „O restaurację fresków w kościele popijarskim w Łowiczu”. Ochrona Zabytków Sztuki 1, z. 1/4, cz. 1 (1930–1931): 220–223.
Google Scholar
Świeboda, Józef. Collegium Ressoviense w życiu Polaków 1658–1983. Rzeszów: I Liceum Ogólnokształcące im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie, 1983.
Google Scholar
Świeboda, Józef. „Kolegium, gimnazjum i liceum w Rzeszowie w ujęciu encyklopedycznym 1658–2008”. W: Księga jubileuszowa Liceum Konarskiego w Rzeszowie 1658–2008, redakcja Józef Świeboda, 13–171. Rzeszów: I Liceum Ogólnokształcące im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie, 2008.
Google Scholar
Świeboda, Józef. Pijarzy w Rzeszowie w XVII–XVIII wieku. Kraków: Polska Prowincja Zakonu Pijarów, 2012.
Google Scholar
Świeboda, Józef. Popijarski zespół architektoniczny w Rzeszowie. Rzeszów: Resovia, 1991.
Google Scholar
Śnieżyńska-Stolot Ewa. „Hübel Łukasz”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, redakcja Jolanta Maurin-Białostocka, Janusz Derwojed, 127–128. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.
Google Scholar
Taraszkiewicz, Jacek. Pierwsze stulecie zakonu pijarów na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1642–1740). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2015.
Google Scholar
Tarczyński, Władysław. Łowicz – wiadomości historyczne z dodaniem innych szczegółów. Łowicz: Księgarnia K. Rybackiego, 1899.
Google Scholar
Tomkiewicz, Władysław. „Aktualizm i aktualizacja w malarstwie polskim XVII wieku”. Biuletyn Historii Sztuki 13, nr 1 (1951): 55–94; nr 2/3 (1951): 5–46.
Google Scholar
„Visitatio generalis et apostolica provinciarum ultramontanum in Germania et Polonia (1695)”, opracowanie Osvaldo Tosti, Archivum Scholarum Piarum 20, nr 39 (1996): 45–120; nr 40 (1996): 95–149.
Google Scholar
Autorzy
Ryszard Mączyńskiryszard.maczynski@gmail.com
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329
Dr hab. Ryszard Mączyński, prof. UMK, historyk sztuki, kierownik Katedry Historii Sztuki i Kultury na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autor książek i artykułów o szerokim zakresie tematycznym, obejmującym przede wszystkim historię architektury, rzeźby i malarstwa, a także życia muzycznego i teatralnego czasów nowożytnych. Opublikował m.in.: Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej (2003), Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642–1834 (2010), Muzyka i teatr. W kręgu kultury zakonnej Warszawy XVII–XIX wieku (2018), Ignacego Potockiego zabawy architekturą. Refleksje nad autorskim jego dziełem z zakresu myśli o sztuce (2023).
Statystyki
Abstract views: 294PDF downloads: 202
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Ryszard Mączyński, Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 4 (2019): numer zwykły
- Ryszard Mączyński, Dorobek badawczy Marka Kwiatkowskiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Ryszard Mączyński, Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 3 (2022)
- Ryszard Mączyński, Panorama Warszawy w pałacu Walickich w Małej Wsi – niedostrzeżone dzieło Antoniego Smuglewicza , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 4 (2024)