Emanuel Wurstisen, jego tabulatura i ich związki z Polską. Muzyka lutniowa z medycyną w tle
Abstrakt
Tabulaturę lutniową CH-Bu F IX 70 sporządził Emanuel Wurstisen (1572–1616), student Uniwersytetu w Bazylei, a pod koniec życia lekarz w Biel. Jego życiorys został uzupełniony o nowe dane, m.in. dotyczące współpracy z niemieckim chirurgiem Wilhelmem Fabriciusem Hildanusem w pierwszej dekadzie XVII wieku. Wurstisen, zaczynając w roku 1591 pracę nad tabulaturą, zaplanował jej podział na osiem ksiąg, z których każda poświęcona została utworom pokrewnym pod względem gatunku. Rękopis zawiera prawie pół tysiąca kompozycji, głównie anonimowych, a wśród tych o znanym autorstwie prym wiodą utwory Orlando di Lasso. Do wymienionych z nazwiska twórców należy Amandus Polanus a Polansdorf, profesor teologii na Uniwersytecie w Bazylei, autor Was Gott will. Przypuszczalnie skomponował ten utwór po śmierci żony w roku 1605, co można hipotetycznie uznać za terminus post quem dla momentu ukończenia tabulatury. Rękopis zawiera liczne ślady polskie. Piotr Poźniak zidentyfikował już dawno temu utwory oznaczone inicjałami C.S. jako kompozycje Kaspra Sielickiego. Stwierdził też, że zapisane w CH-Bu F IX 70 dwa utwory Wojciecha Długoraja i Fantazja Diomedesa Cato odmienne są od wersji opublikowanych przez J.B. Besarda (1603). Kompozycje te mogły dotrzeć do Wurstisena nie za pośrednictwem druku. Potencjalne drogi przepływu do Bazylei tego i innego polskiego repertuaru (w tym tańców polskich) są przedmiotem dalszych dociekań autorki. Wśród osób, które mogły się w różny sposób przyczynić do takiego importu wskazani zostali przede wszystkim przybyli z Polski studenci i rezydenci bazylejscy, m.in. profesor miejscowego uniwersytetu, Marcin Chmielewski, jak też studiujący tam medycynę Orestes Cato, brat Diomedesa oraz poeta Daniel Naborowski, wielokrotnie zresztą powracający do Szwajcarii. Do zestawu atrybucji związanych z CH-Bu F IX 70 został dodany autor utworów sygnowanych w tabulaturze inicjałami F.D.D (F.D.D.D.), zidentyfikowany jako wywodzący się z Prus Królewskich lutnista Fridericus de Drusina Dantiscanus, syn Benedicta de Drusina. Kompozycje z rękopisu Wurstisena – Exercitium oraz Passamezo i Saltarello – są jedynymi znanymi jego utworami.
Słowa kluczowe:
Bazylea, Diomedes Cato, Fridericus de Drusina, Amandus Polanus a PolansdorfBibliografia
Barycz, Henryk. W blaskach epoki Odrodzenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968.
Google Scholar
Blázek, Konrad. Der Adel von Österreichisch Schlesien. Nuremberg: Bauer & Raspe, 1883.
Google Scholar
Chachaj, Marian. Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1995.
Google Scholar
Engelhardt, Ruth. ‘Albrecht von Preußen.’ In: Wer ist wer im Gesangbuch?, edited by Wolfgang Herbst, 21–22. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2001.
Google Scholar
Genov, Yavor. ‘Emanuel Wurstisen’s Manuscript (CH BU Ms. IX.70) as a Source of German Lute Tablature.’ Bulgarian Musicology 16, no. 4 (2015): 3–20.
Google Scholar
Genov, Yavor. ‘Polythematic Fantasias in Wurstisen Lute Book.’ Bulgarian Musicology 18, nos. 3–4 (2017): 5–20.
Google Scholar
Genov, Yavor. ‘Imitative Fantasias in Wurstisen Lute Book (CH BU Ms. F.IX. 70).’ Art Studies Reading 12, no. 2 (2017): 381–389.
Google Scholar
Genov, Yavor. ‘Intabulations of Protestant Sacred Songs and Psalms in Wurstisen Lute Book.’ Bulgarian Musicology 19, no. 1 (2018): 3–24.
Google Scholar
Goy, François-Pierre, Christian Meyer, and Monique Rollin, Monique, eds. Sources manuscrites en tablature, luth et theorbe (c.1500–c.1800): Catalogue descriptif. Vol. 1, Confoederatio Helvetica (CH), France (F). Baden˗Baden: Valentin Koerner, 1991.
Google Scholar
Grijp, Louis Peter. ‘Psalm for the Lute in the Dutch Republic and Elsewhere.’ In: Te Lute in the Netherlands in the Seventeenth Century: Proceedings of the International Lute Symposium Utrecht, 30 August 2013, edited by Jan W. J. Burgers, Tim Crawford and Matthew Spring, 2–38. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2016.
Google Scholar
Kallenbach, Józef. ‘Polacy w Bazylei w XVI w.’ Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce 6 (1890): 1–9.
Google Scholar
Kenkel, Horst. Studenten aus Ost- und Westpreußen an außerpreußischen Universitaten vor 1815, Hamburg: Selbstverlag Verein für Familienforschung in Ost und Westpreußen e. V., 1981.
Google Scholar
Király, Péter. ‘Bakfark, Valentin.’ In: Te New Grove Dictionary of Music and Musicians, edited by Stanley Sadie. Vol. 2, 504–506. London: Macmillan, 2001.
Google Scholar
Kmetz, John. Die Handschriften der Universitatsbibliothek Basel: Katalog der Musikhandschriften des 16. Jahrhunderts: quellenkritische und historische Untersuchung. Basel: Verlag der Universitätsbibliothek Basel, 1988.
Google Scholar
Kmetz, John. ‘Wurstisen, Emanuel.’ In Te New Grove Dictionary of Music and Musicians, edited by Stanley Sadie. Vol. 27, 595. London: Macmillan, 2001.
Google Scholar
Koch, Klaus-Peter. ‘Zur Geschichte eines polnischen Tanzes am Hofe István Báthorys (1533–1586).’ Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae 14, nos. 1–4 (1972): 203–213.
DOI: https://doi.org/10.2307/901869
Google Scholar
Koch, Klaus-Peter. ‘Studentische Lauten und Claviertabulaturen im Ostseeraum des 16. und 17. Jahrhunderts und ihre Bedeutung für die Vermittlung eines europäischen Repertoires.’ In: Universitat und Musik im Ostseeraum, edited by Ekkehard Ochs et al., 117–132. Berlin: Frank & Timme, 2009.
Google Scholar
Leitmeir, Christian Tomas. ‘Words for Music, Words about Music. Salomon Frenzel von Friedenthal’s Epigrams as Source for Music History.’ In: Ars musica and its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, edited by Paweł Gancarczyk, 367–394. Warsaw: Liber Pro Arte, 2016.
Google Scholar
Leszczyńska, Agnieszka. ‘De Drusina – rodzina muzyków z Gdańska.’ Polski Rocznik Muzykologiczny 7 (2009): 91–101.
Google Scholar
Lorbeer, Lukas. Die Sterbe- und Ewigkeitslieder in deutschen lutherischen Gesangbüchern des 17. Jahrhunderst. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2012.
DOI: https://doi.org/10.13109/9783666564024
Google Scholar
Meyer, Christian, Tim Crawford, François-Pierre Goy, Péter Király, and Monique Rollin (eds.). Catalogue des sources manuscrites en tablature: luth et théorbe c.1500–c.1800, Catalogue descriptive. Vol. III/2, République Tcheque (CZ), Hongrie (H), Lituanie (LT), Pologne (PL), Fédération de Russie (RF), Slovaquie (SK), Ukraine (UKR). Baden-Baden: Valentin Koerner, 1999.
Google Scholar
Milek, Katarzyna. ‘Lute Music in Sixteenth-Century German Speaking Countries: a Study of the Manuscripts Pl-Lzu M6983, Ch-Bu F.IX.70 and D-Si G.1.4.’ PhD thesis, University of Southampton, 2016.
Google Scholar
Naborowski, Daniel. Poezje. Kraków: Universitas, 2003.
Google Scholar
Popinigis, Danuta. ‘Zur Biographie von Diomedes Cato.’ In: Musica Baltica. Gdańsk and European Musical Culture, edited by Danuta Popinigis, 178–182. Gdańsk: Wydawnictwo Akademii Muzycznej w Gdańsku, 2000.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. ‘Długoraj, Wojciech.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 2, 417. Kraków: PWM, 1984.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. ‘Długoraj, Wojciech.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 2 supplement, 85. Kraków: PWM, 2001.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. ‘Kasper Sielicki, lutnista – kompozytor i jego twórczość.’ Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne 9, no. 2 (2002): 131–150.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. ‘Sielicki, Kasper.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 9, 256. Kraków: PWM, 2007.
Google Scholar
Poźniak, Piotr. ‘Utwory Wojciecha Długoraja w rękopisach z Bazylei, Genui i Kolonii oraz w druku E. Mertela.’ In: Almanach muzykologii krakowskiej: 1911–2011, edited by Małgorzata Woźna-Stankiewicz, Zofa Dobrzańska-Fabiańska and Andrzej Sitarz, 334– 350. Kraków: Musica Iagellonica, 2016.
Google Scholar
Rivier, Alphons. ‘Schweizer als Mitglieder der “deutschen Nation” in Orléans.’ Anzeiger für schweizerische Geschichte 2 (1874–77): 244–247.
Google Scholar
Robinson, John H., ed. ‘Music Ascribed to A.F. in Basel F.IX.70.’ Lute News 60 (2001), Music Supplement: 1–12.
Google Scholar
Ruhnke, Martin. Beitrage zu einer Geschichte der deutsche Hofmusikkollegien im 16. Jahrhundert. Berlin: Merseburger, 1963.
Google Scholar
Schlegel, Andreas. ‘Accords nouveaux: Quellen mit Bezug zur Schweiz.’ http://www.accordsnouveaux.ch/de/Quellen_CH/Quellen_CH.html.
Google Scholar
Schlegel, Andreas, ed., Basel, Öffentliche Bibliothek der Universitat Basel, Musiksammlung (CH-Bu), Ms. F IX 70. Lautentabulatur, 1591 bis ca. 1594 in Basel geschrieben von Emanuel Wurstisen (1572–1619?) Bildteil. Buch 1, Preambeln. Stand 25. Dezember 2012, http://www.accordsnouveaux.ch/de/DownloadD/fles/CH-Bu_F_IX_70_1.pdf.
Google Scholar
Schöning, Kateryna. ‘Die Lautentabulatur UKR-LVu 1400/I als ein humanistisches Scholarbuch.’ Musikforschung 73, no. 3 (2020), in print.
Google Scholar
Sittard, Joseph. Geschichte des Musik- und Concertwesens in Hamburg von 14. Jahrhundert bis auf die Gegenwart. Altona–Leipzig: Reher, 1890.
Google Scholar
Staehelin, Ernst. Amandus Polanus von Polansdorf. Basel: Helbing & Lichtenhahn, 1955.
Google Scholar
Von Steinmeyer, Elias, ed. Die Matrikel der Universitat Altdorf. Würzburg: Stürtz, 1912.
Google Scholar
Stęszewska, Zofa. ‘Cato, Diomedes.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 2, 50–51. Kraków: PWM, 1984.
Google Scholar
Stęszewska, Zofa, and Piotr Poźniak, eds. ‘Tańce polskie’ z tabulatur klawiszowych / ‘Polish Dances’ from Keyboard Tablatures. Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2017 (= Monumenta Musicae in Polonia, series B: Collectanea musicae artis).
Google Scholar
Wackernagel, Hans Georg, Marc Sieber and Hans Sutter. Die Matrikel der Universitat Basel. Vol. 2: 1532/33–1600/1601. Basel: Verlag der Universitätsbibliothek, 1956.
Google Scholar
Wasilewski, Tadeusz. ‘Radziwiłł Janusz herbu Trąby (1579–1620).’ In: Polski Słownik Biograficzny. Vol. 30, 202–220. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
Google Scholar
Welti, Manfred Edwin. Giovanni Bernardino Bonifacio, Marchese D’Oria, im Exil, 1557–1597: Eine Biographie und ein Beitrag zur Geschichte des Philippismus. Geneva: Droz, 1976.
Google Scholar
Welti, Manfred Edwin. Pożegnanie z Giovannim Bernardinem Bonifaciem, markizem d’Oria (1517–1597). Translated by Anna Marx-Vannini. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2013.
Google Scholar
Werthmüller, Hans. Tausend Jahre Literatur in Basel. Basel: Birkhäuser, 1980.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-0348-6561-6
Google Scholar
Włodarski, Maciej. Dwa wieki kulturalnych i literackich powiązań polsko-bazylejskich 1433–1632. Kraków: Universitas, 2001.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 330PDF downloads: 409
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Muzyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Agnieszka Leszczyńska, Polonez a-moll „Pożegnanie Ojczyzny”: między legendą a rzeczywistością , Muzyka: Tom 68 Nr 3 (2023)
