Antymuzyka i antyinstrumenty w tradycji kulturowej Polski
Abstrakt
W tradycji muzycznej należącej do jej niepisanego nurtu, przekazywanego międzypokoleniowo, w relacji mistrz – uczeń, bez pośrednictwa pisma (zwłaszcza nutowego), oprócz manifestacji dźwiękowych mieszczących się w szeroko pojętym zakresie muzyki, istniało zjawisko określane mianem antymuzyki, rozbrzmiewającej zazwyczaj podczas różnego rodzaju rytuałów przejścia. Antymuzyka zawiera się w szerszym pojęciu wrzawy obrzędowej, rozumianej jako aktywność akustyczna inicjowana w celu apotropaicznym. Stanowi ona odwrotny biegun zjawisk dźwiękowych, które konwencjonalnie przyjęło się uważać za muzykę, stanowiąc wobec niej swego rodzaju opozycję. Antymuzyka związana jest w kulturze tradycyjnej z czasem obrzędowym, będącym odwróceniem czasu „normalnego”, nieobrzędowego.
W kulturze polskiej i europejskiej (ale też innych kontynentów) od wieków utrzymywało się przekonanie, że różnego rodzaju głośne manifestacje akustyczne należą do szerokiego spektrum zabiegów ochronnych przeciwko złym mocom, które, jak wierzono, miały wykazywać wzmożoną aktywność w czasie i miejscach interpretowanych w etnologii i antropologii kulturowej jako graniczne, przejściowe, znamienne zawieszeniem dotychczasowego porządku, powrotem do pierwotnego chaosu i otwarciem kontaktu z zaświatami. Obrzędowa wrzawa mogła też być wzniecana podczas sprawowania różnych zwyczajów i obrzędów cyklu rocznego, m.in. kolędowania, rytuałów zapustnych, śródpościa, wielkopostnych, wielkanocnych, wiosennych, sobótkowych, dożynkowych czy zaduszkowych. W cyklu ludzkiego życia przejściowe były: czas narodzin, inicjacja seksualna, ślub, zgon. Za miejsca przejścia uważano lokalne granice, rozstaje dróg, ale też pustkowia, cmentarze, wzgórza czy duże drzewa.
Wrzawa obrzędowa, antymuzyka może mieć postać wokalną lub instrumentalną, a częściej quasiinstrumentalną, z użyciem narzędzi dźwiękowych czy nawet różnych przypadkowych przedmiotów antyinstrumentów, a także antyinstrumentów, będących parodią czy zaprzeczeniem „normalnych” instrumentów. Należały do nich przede wszystkim diabelskie skrzypce i burczybas.
Słowa kluczowe:
kultura ludowa, zwyczaje i obrzędy ludowe, folklor, muzyka ludowa, ludowe instrumenty muzyczneBibliografia
Bachtin, Michał M. „Ludowe formy świąt karnawałowych”. W: Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Leszek Kolankiewicz, Wojciech Dudzik, 375–385. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2005.
Google Scholar
Bazielich, Barbara. „Niedźwiedzie tradycje”. Studia Etnologiczne i Antropologiczne 7 (2003): 240–242.
Google Scholar
Biegeleisen, Henryk. U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą. Lwów: Instytut Stauropigjański, 1929.
Google Scholar
Bielawski, Ludwik, Aurelia Mioduchowska. Kaszuby. Cz. 1, Pieśni obrzędowe. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1997 (= Polska Pieśń i Muzyka Ludowa: Źródła i Materiały 2).Bielawski, Ludwik. Tradycje ludowe w kulturze muzycznej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1999.
Google Scholar
Brunner, Karl. Ostdeutsche Volkskunde. Leipzig: Verlag von Quelle und Meyer, 1925.
Google Scholar
Brzezińska, Anna Weronika. „Żandary z poznańskiej Ławicy, czyli wiejska tradycja w mieście”. W: Muradyny, żandary, siwki – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 49–73. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2018.
Google Scholar
Burke, Peter. Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie, przekł. Robert Pucek, Michał Szczubiałka. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Google Scholar
Chętnik, Adam. Instrumenty muzyczne na Kurpiach i Mazurach, opr. Stanisław Olędzki. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1983.
Google Scholar
Dragan, Jolanta. „Pieśni Rzeszowiaków”. W: Folklor Rzeszowiaków – obraz przemian, 393–426, Kolbuszowa: Muzeum Kultury Ludowej, 2018.
Google Scholar
Ehrenwerth, Manfred. Teufelgeige und ländliche Musikkapellen in Westfalen. Münster: F. Coppenrath Verlag, 1992.
Google Scholar
Eliade Mircea, Sacrum, mit, historia, przekł. Anna Tatarkiewicz. Warszawa: PIW, 1982.
Google Scholar
Eliade, Mircea. Aspekty mitu, przekł. Piotr Mrówczyński. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1998.
Google Scholar
Elschek, Oskár. Die Volksmusikinstrumente der Tschechoslowakei. Cz. 2, Die slowakischen Volksmusikinstrumente. Leipzig: VEB Deutscher Verlag für Musik, 1983 (= Handbuch der europäischen Volksmusikinstrumente 1/2). Erben, Karel Jaromír. Prostonárodní české písně a říkadla s přílohou nápěv. Praha: J. Pospíšil, 1864.
Google Scholar
Fischer, Adam. Lud polski, podręcznik etnografji Polski. Lwów–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1926.
Google Scholar
Frankowska, Witosława. Kolędowanie na Kaszubach. Dzieje kolęd na Pomorzu od XVI do XXI wieku. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2015.
Google Scholar
Frazer, James George. Złota gałąź, przekł. Henryk Krzeczkowski. Warszawa: PIW, 1993.
Google Scholar
Gawlick, Henry. Schimmelreiter, Knapperdachs und Weihnachtsmann. Weihnachtsbräuche in Mecklemburg und Vorpommern. Rostock: Hinstorff Verlag, 1998.
Google Scholar
Geelhaar, Sylwia. „Od Schimmla do Siwka. Figura siwego konia w folklorze i obrzędowości krajów niemieckojęzycznych”. W: Muradyny, żandary, siwki – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 75–93. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2018.
Google Scholar
Geelhaar, Sylwia. „Polterabend. Geneza i współczesność obyczaju ślubnego w niemieckim kręgu kulturowym”. W: Pulteram – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 13–35. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2017.
Google Scholar
Geelhaar, Sylwia. „Strohbär, Strohmann, Erbsebär. Zwyczaj wodzenia niedźwiedzia w Niemczech”. W: Podkoziołek, bery, cymper – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 13–31. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2019.
Google Scholar
Gennep, Arnold van. Manuel de folklore français contemporain. T. 1. Cz. 2. Paris: A. et J. Picard, 1946.
Google Scholar
Gennep, Arnold van. Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, przekł. Beata Biały. Warszawa: PIW, 2006.
Google Scholar
Gierała, Zenon. Szczodraki, kusaki, lany poniedziałek... rok obrzędowy w zwyczajach i podaniach ludowych. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1989.
Google Scholar
Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska, ilustrowana. T. 4. Warszawa: Druk Piotra Laskauera i S-ki, 1903.
Google Scholar
Grajny, Lucjan. Katalog wystawy pokonkursowej Ludowe instrumenty muzyczne. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, 1980.
Google Scholar
Hotkevič, Hnat Martinovič. Muzični instrumenti ukrainśkogo narodu. Harkiv, Wydaweć Sawczuk O. O., 2012
Google Scholar
Jełowicki, Arkadiusz. „Cymper (mięsopusty) w Łomnicy i okolicznych miejscowościach”. W: Podkoziołek, bery, cymper – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 95–119. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2019.
Google Scholar
Jełowicki, Arkadiusz. „Pulteram – fascynująca tradycja w Wielkopolsce”. W: Pulteram – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 91–113. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2017.
Google Scholar
Jenkins, Jean. Musical Instruments. London: Horniman Museum and Gardens, 1977.
Google Scholar
Kaiser, Karl. Atlas der Pommerschen Volkskunde. Greifswald: Universitätsverlag Ratsbuchhandlung L. Bamberg, 1936.
Google Scholar
Karwicka, Teresa. Kultura ludowa ziemi dobrzyńskiej. Warszawa: PWN, 1979.
Google Scholar
Kiersnowski, Ryszard. Niedźwiedzie i ludzie w dawnych i nowszych czasach. Fakty i mity. Warszawa: PIW, 1990.
Google Scholar
Kizik, Edmund. Wesele, kilka chrztów i pogrzebów: uroczystości rodzinne w mieście hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2001.
Google Scholar
Klukowski, Józef T. Sami robimy zabawki i instrumenty muzyczne. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1972.
Google Scholar
Kolberg, Oskar. Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1, Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Zapomoga Kasy im. J. Mianowskiego, 1885.
Google Scholar
Kowalski, Piotr. „Modlitwa i milczenie. Wprowadzenie do antropologii ciszy”. Literatura Ludowa 48, nr 4–5 (2004): 3–17.
Google Scholar
Kowalski, Piotr. Kultura magiczna. Przesąd, omen, znaczenie. Warszawa: PWN, 2007.
Google Scholar
Kowalski, Piotr. Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Google Scholar
Kukier, Ryszard. Kaszubi bytowscy. Zarys etnograficzny. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1964.
Google Scholar
Kukier, Ryszard. Ludowe obrzędy i zwyczaje weselne. Warszawa–Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1975.
Google Scholar
Kuligowski, Waldemar. „Hałas, wesele i kontrola społeczna: współczesny wielkopolski polteram wobec tradycji ludowych Europy”. W: Pulteram – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 55–69. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2017.
Google Scholar
Kuligowski, Władysław. „Bery w Kamionnie: trzy dni śmiechu i strachu”. W: Podkoziołek, bery, cymper – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 71–93. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2019.
Google Scholar
Lechner-Knecht, Sigrid. „Hisgier und «Uufertsbrütli». Kaum bekanntes Brauchtum im Markgräflerland”. Badische Heimat 55 (1975): 25–33.
Google Scholar
Litwinienko, Aleksandra. Czy to jeszcze muzyka? O diabelskich dźwiękach burczących garnków i beczek…, http://www.wehikuldzwieku.pl/2019/02/24/czy-to-jeszcze-muzyka-o-diabelskich-dzwiekach-burczacych-garnkow-i-beczek/; https://ostpreussenportal.pl/o-burczybasie-i-kolednikach/, dostęp 15 XI 2020.
Google Scholar
Lölhöffel-Tharau, Hedwig von. Vom Festefeiern in Ostpreußen. Hamburg: Landsmannschaft Ostpreussen, 1987, https://www.ostpreussen.de/uploads/media/Vom_Festefeiern_in_Ostpreussen.pdf, dostęp 16 IX 2020.
Google Scholar
Łęga, Władysław. Ziemia Chełmińska. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1961.
Google Scholar
Martin, Dawid. „Burczybas i gwiżdże. Kolędowanie na Kaszubach”. Kurier Bytowski 883, nr 51 (2009),
Google Scholar
https://www.academia.edu/10144042/Burczybas_i_gwiżdże_Kolędowanie_na_Kaszubach, dostęp 17 IX 2020.
Google Scholar
Moszyński, Kazimierz. Kultura ludowa Słowian. T. 2, Kultura duchowa. Cz. 1. Warszawa: Książka i Wiedza, 1967.
Google Scholar
Notario Territorij Nvrensis. Varsoviae: Apud Viduam Joannis Rossowski, 1634.
Google Scholar
Ogrodowska, Barbara. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Verbinum, 2000.
Google Scholar
Przegędza, Aleksandra. „The Apotropaic Function of Folk Musical Instruments. A Case Study of the wakat from the Żywiec Beskid”. Academic Journal of Modern Philology 10 (2020): 183–192.
Google Scholar
Przerembski, Zbigniew J. „Dźwiękiem w niepogodę, czyli o dawnych sposobach na burzę, gradobicie etc.”. Wieś Radomska 9 (2011): 212–220.
Google Scholar
Przerembski, Zbigniew J. Dudy: dzieje instrumentu w kulturze staropolskiej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2006.
Google Scholar
Ratajczak-Krajka, Anna. Bąk, czyli brumbas – o tubalnych pomrukach kaszubskich burczybasów z Muzeum Narodowego w Gdańsku, https://www.historiaposzukaj.pl/wiedza,obiekty,896,obiekt_bak.html, dostęp 21 IX 2020.
Google Scholar
Rech, Adelheid. Music in the Daily Life of Vermeer: The Rommelpot, http://www.essentialvermeer.com/folk_music/rommelpot.html#.WwbaJUiFPIX, dostęp 10 XI 2020.
Google Scholar
Remberg, Anette. Wandel des Hochzeitsbrauchtums im 20. Jahrhundert dargestellt am Beispiel einer Mittelstadt. Eine volkskundlich-soziologische Untersuchung. Münster–New York: Waxmann, 1995 (= Beiträge zur Volkskultur in Nordwestdeutschland 90).
Google Scholar
Riemann, Erhard „Alte Weihnachtsbräuche in Ostpreußen”. Wir Ostpreußen. Mitteilungsblatt der Landsmannschaft Ostpreußen 1, nr 22 (1949): 2, https://www.ahnen-spuren.de/Members/inge4013/ostpreussische-nachrichten/wir-ostpreussen/wir-ostpreussen-jahrgang-1949/wir-ostpreussen-folge-22-vom-20.12.1949-1, dostęp 16 IX 2020.
Google Scholar
Sachs, Curt. Handbuch der Musikinstrumentenkunde. Leipzig: Breitkopf & Härtel, 1930.
Google Scholar
Samter, Ernst. Geburt, Hochzeit und Tod. Beiträge zur vergleichende Volkskunde. Leipzig–Berlin: B.G. Teubner, 1911.
Google Scholar
Sárosi, Balint. Die Volksmusikinstrumente Ungarns. Leipzig: VEB Deutscher Verlag für Musik, 1967 (= Handbuch der europäischen Volksmusikinstrumente 1/1).
Google Scholar
Sawicka, Małgorzata. „Muradyny, żandary, siwki na tle wielkanocnych grup kolędniczych w Polsce – stan badań”. W: Muradyny, żandary, siwki – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 13–25. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2018.
Google Scholar
Sawicka, Małgorzata. „Pulteram / polterabend w polskiej tradycji – zasięg terytorialny, analiza adaptacji kulturowej, stan badań w poszczególnych regionach”. W: Pulteram – żywa tradycja w Wielkopolsce, red. Arkadiusz Jełowicki, 37–53. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 2017.
Google Scholar
Scholz, Wilhelm, wyd. Der Brummtopf. Lieder aus Ostpreußen. Bad Godesberg: Komissionsverlag Voggenreiter, 1954.
Google Scholar
Simonides, Dorota. „Doroczne zwyczaje i obrzędy, ich antropologiczna funkcja”. W: Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, red. Dorota Simonides, Piotr Kowalski, 261–301. Wrocław–Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 1991.
Google Scholar
Skonieczna-Gawlik, Dobrawa. Tropem badaczy z Zagłębia Dąbrowskiego. Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2016.
Google Scholar
Smoleński, Władysław. Pisma historyczne. T. 1. Kraków: Gebethner i Spółka, 1901.
Google Scholar
Stelmachowska, Bożena. Rok obrzędowy na Pomorzu. Toruń: Instytut Bałtycki, 1933.
Google Scholar
Stomma, Ludwik. Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1986.
Google Scholar
Strobel, Hans. Bauernbrauch im Jahreslauf. Leipzig: Koehler & Amelang, 1936.
Google Scholar
Strzelczyk, Jerzy. Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2007.
Google Scholar
Sudoł, Magdalena. Instrumenty – rzeźby Józefa Chełmowskiego, https://dzwiekohistorie.wordpress.com/instrumenty, dostęp 30 IX 2020.
Google Scholar
Sychta, Bernard. Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej. T. 7. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo PAN, 1976.
Google Scholar
Szefka, Paweł. Narzędzia i instrumenty muzyczne z Kaszub i Kociewa. Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział w Wejherowie, 1982.
Google Scholar
Szyfer, Anna. „Ludowe zwyczaje, obrzędy, wierzenia i wiedza”. W: Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. Józef Burszta, 407–440. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Google Scholar
Szyfer, Anna. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1975.
Google Scholar
Szyjewski, Andrzej. Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004.
Google Scholar
Szyszka, Katarzyna. „«Dej Pón Bóg wieciór, dziyń wiesioły». O kolędowaniu w Beskidzie Śląskim”. Polski Rocznik Muzykologiczny 11 (2013): 175–196.
Google Scholar
Święcicki, Andrzej. Topographia siue Masoviae Descriptio. Avthore Andrea Swiecicki de Magna Swiecice, Notario Territorij Nvrensis. Varsoviae: Apud Viduam Joannis Rossowski, 1634.
Google Scholar
Talko-Hryncewicz, Julian. Zarysy lecznictwa ludowego na Rusi południowej. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1893.
Google Scholar
Tradycyjne zwyczaje i obrzędy śląskie. Wypisy, wybór i opr. Teresa Smolińska. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2004.
Google Scholar
Treichel, Alexander. Volkslieder und Volksreime aus Westpreussen. Danzig: Theodor Bertling, 1895.
Google Scholar
Wadsworth, Frank W. „«Kocia muzyka» w Księżnej d’Amalfi: Websterowski taniec szaleńców a tradycja charivari”. W: Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, red. John J. MacAloon, przekł. Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz, posłowie Wojciech Dudzik, 98–125. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Google Scholar
Wesołowska, Henryka. „Zwyczaje i obrzędy rodzinne”. W: Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, red. Dorota Simonides, Piotr Kowalski, 228–260. Wrocław–Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1991.
Google Scholar
Witort, Jan. „Filozofia pierwotna (Animizm)”. Lud 6, nr 1 (1900): 7–26, nr 2 (1900): 113–126, nr 3 (1900): 225–245, nr 4 (1900): 321–340.
Google Scholar
Wojciechowska, Aleksandra. „Zwyczaje i obrzędy weselne”. W: Kultura ludowa Wielkopolski, red. Józef Burszta. T. 3, 125–175. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967.
Google Scholar
Zadrożyńska, Anna. Powtarzać czas początku. Cz. 1, O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze, 1985.
Google Scholar
Zender Matthias, Atlas der deutschen Volkskunde auf Grund der von 1929 bis 1935 durch geführten Sammlungen. Marburg: Elwert, 1937–39.
Google Scholar
Żórawska-Witkowska, Alina. Muzyka na dworze Augusta II w Warszawie. Warszawa: Arx Regia, Zamek Królewski w Warszawie, 1997.
Google Scholar
Autorzy
Zbigniew Jerzy PrzerembskiUniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0002-1871-8331
Statystyki
Abstract views: 420PDF downloads: 318
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Zbigniew Jerzy Przerembski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Zbigniew Jerzy Przerembski, Lubomír Tyllner, Zdeněk Vejvoda, „Česká lidová píseň: historie, analýza, typologie”, Praha 2019 , Muzyka: Tom 66 Nr 4 (2021)
