Fenomen „bułgarskich głosów” – od archaicznej diafonii do współczesnej chóralistyki
Weronika Grozdew-Kołacińska
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2162-4854
Abstrakt
Polifonia bułgarska kojarzona jest powszechnie z żeńskimi chórami, wykonującymi utwory bułgarskich kompozytorów z lat 50-80 XX wieku, inspirowane pieśnią ludową. Oryginalny styl wykonawczy, wykorzystujący tradycyjne ludowe techniki emisji głosu, przyczynił się do postrzegania tych zespołów oraz twórczości przez nie prezentowanej jako reprezentatywnych form współczesnego bułgarskiego folkloru muzycznego. W artykule została podjęta próba przedstawiania idei i procesów społeczno-kulturowych, które doprowadziły do popularności „bułgarskich głosów” na świecie oraz do powstania charakterystycznego gatunku kompozytorskiego zwanego „obrabotką”. Procesy te – jak się wydaje – mają trojakie podłoże: 1. występowania archaicznych form wielogłosu; 2. ruch społeczno-artystyczny związany ze śpiewem chóralnym i polifonią w duchu zachodnioeuropejskim (na fali budzenia się idei wolnościowo-narodowych i „powracania do Europy”); 3. muzyka religijna – jej najstarsze i reformowane gatunki. W artykule zostały scharakteryzowane wszystkie przejawy tradycyjnego wielogłosu bułgarskiego wraz ze szczegółowym zasięgiem ich występowania oraz najważniejszymi etapami badań nad nimi. Wyłuszczone zostały cechy i elementy charakterystyczne śpiewów wielogłosowych, często o charakterze reliktowym, które nie tylko stanowią o specyfice tradycyjnej polifonii w Bułgarii, ale także miały znaczenie, jako tworzywo i źródło inspiracji, w powojennej twórczości chóralnej. Opisane zostały także konteksty historyczno-społeczne powstania ruchu chóralistycznego i narodzin nowożytnej muzyki bułgarskiej, która czerpała przede wszystkim z doskonale zachowanych pokładów bardzo zróżnicowanej muzyki ludowej (bo tylko ta mogła się rozwijać w dobie osmańskiego panowania na Bałkanach) oraz cerkiewnej tradycji starobułgarskiej, wykorzystując jednocześnie zdobycze europejskiej sztuki komponowania, do której dostęp mieli twórcy bułgarscy poprzez edukację w zagranicznych konserwatoriach muzycznych oraz w szkołach i gimnazjach, prowadzonych na terenach bułgarskich przez katolickich misjonarzy. Odnotowane zostały także polskie ślady w życiu muzycznym Bułgarów. W artykule przedstawiono również najbardziej charakterystyczne morfologiczne i brzmieniowe cechy twórczości chóralnej wybranych kompozytorów bułgarskich pierwszego i drugiego pokolenia, ze wskazaniem na ewolucję sposobu myślenia o ludowym substracie, będącym źródłem twórczej inspiracji
Słowa kluczowe:
bułgarskie głosy, bułgarska polifonia, bułgarskie chóry, bułgarski śpiew tradycyjny, obrabotkaBibliografia
Balarewa, Agapija. Chorowoto deło w Byłgarija ot sredata na ХІХ wek 1944. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1992.
Google Scholar
Bratanowa, Radka. „Nedelinskijat dwugłas – czetiri desetiletija pokysno”, Byłgarski Fołkłor 27, nr 1 (2001): 42–45.
Google Scholar
Buchanan, Donna A. Performing Democracy: Bulgarian Music and Musicians in Transition. Chicago: University of Chicago Press, 2006.
Google Scholar
Bulewa, Marija. „Teoreticznite wyzgledi na Dobri Christow za mnogogłasnata obrabotka na narodnata pesen”. W: Dobri Christow i byłgarskijat XX wek, red. Elena Tonczewa, 247– 252. Sofia: Peczat Simolini-94, 2005.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Byłgarinyt w pewczeskoto izkustwo” (1933). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 236–238. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Chorowoto deło u nas” (1936). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 245–246. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Edna nauczna muzikałna anketa” (1933). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 155–157. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Koncertite na czeszkija i polskija chor kato podtik kym naszeto chorowo deło” (1934). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 216–217. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Niakołko dumi za chorowoto peene” (1907). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 209–210. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Obszti upytwanija za snosno i chudożestweno peene” (1925). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 1, 327–335. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Problemyt za byłgarski czerkowen obichod i starobyłgarskija napew” (1931). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 199–200. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Sławjanskite pewczeski tyrżestwa w Praga” (1928). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 225–230. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Techniczeskijat stroeż na byłgarskata narodna muzika” (1928). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 63–124. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christow, Dobri. „Wlijanijeto na iztoczna (orientałskata) muzika wyrchu naszata” (1905). W: Dobri Christow. Muzikałno-teoreticzesko i publicisticzesko nasledstwo, red. Wenelin Krystew. T. 2, 31–35. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademija na naukite, 1970.
Google Scholar
Christowa, Wiktoria, „Ansambylyt za narodni pesni na BNR – chorowijat systaw – naczałoto”, Almanach na Narodna Muzikałna Akademia „Prof. Panczo Władigerow” 5 (2013), https://almanac.nma.bg/ансамбълът-за-народни-песни-на-бнр, dostęp 2 III 2020.
Google Scholar
Czekanowska, Anna. Ludowe melodie wąskiego zakresu w krajach słowiańskich. Kraków: PWM, 1972.
Google Scholar
Dahlig, Piotr. „Tradycyjny śpiew wielogłosowy w Polsce w perspektywie etnomuzykologii”. Łódzkie Studia Etnograficzne 57 (2018): 11–27.
Google Scholar
Dahlig, Piotr. Tradycje muzyczne a ich przemiany. Między kultura ludową, popularna i elitarną Polski międzywojennej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN , 1998.
Google Scholar
Danowa, Iwa. „Wyzgledi na Dobri Christow za «estestwenata charmonija» na narodnite mełodii wyw frigijski ład. Teoreticzni nabliudenija i tworczeski podchod”. W: Dobri Christow i byłgarskijat XX wek, red. Elena Tonczewa, 267–269. Sofia: Peczat Simolini-94, 2005.
Google Scholar
Dimitrowa, Ralica. „Fragmenti iz muzikałnijat żiwot w Swisztow prez wtorata połowina na XX wek”. Almanach na Narodna Muzikałna Akademia „Prof. Panczo Władigerow” 5 (2013), https://almanac.nma.bg/фрагменти-из-музикалния-живот-свищов, dostęp 28 II 2020.
Google Scholar
Granczarowa, Ewgenija. „Kluby tańca ludowego w Bułgarii”. W: Przekaz tradycji ludowych we współczesnej kulturze, red. Bożena Lewandowska, Stanisława Trebunia-Staszel, 144–151. Zakopane: Biuro Promocji Zakopanego, 2011.
Google Scholar
Grozdew, Weronika. U podstaw komunikacji dźwiękowej. Na przykładzie wielogłosowości szopskiej. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski, 2001.
Google Scholar
Grozdew-Kołacińska, Weronika. „Wielogłosowość szopska – struktura i brzmienie”. Przegląd Muzykologiczny 3 (2003): 143–172.
Google Scholar
Grozdew-Kołacińska, Weronika. Bułgarzy katolicy. Tradycyjna kultura muzyczna diaspory. Warszawa: Instytut Sztuki PAN , 2011.
Google Scholar
Harkov, Stefan. „Liturgy and Music: Cyrillo-Methodian Impact on the Christian Epigraphy (Preslav Ceramic Plate from the Late 9th–Early 10th c.)”. W: Cyril and Methodius: Byzantium and the World of the Slavs. Proceedings of the International Scientific Conference Dedicated to the 1150th Anniversary of the Christian Mission in Great Moravia of the Holly Brothers St Cyril and St Methodius, Thessaloniki, Greece, 28–30 November 2013, 84–90. Thessaloniki: Hellenic Association for Slavic Studies, 2015.
Google Scholar
Harkow, Stefan. „Presławska keramiczna płoczka s prokimenow repertoar ot kraja na IX – naczałoto na X wek: edno swidetelstwo za prawosławnoto bogosłużebno peene wyw Weliki Presław”. W: Preslavska knižovna škola, red. Veselin Panajotov. T. 14, 426–435. Šumen: Naučen Centăr, 2014.
Google Scholar
Hławiczka, Karol. „Przyczynek do historii śpiewactwa w wieku XIX ze szczególnym uwzględnieniem powstania śpiewactwa polskiego”. Chór 5, nr 10 (1938): 169–172.
Google Scholar
Iwanowa-Najberg, Danieła. Systawyt za narodni tanci kato kułturno jawlenije w Byłgarija. Sofia: Mars 09, 2011.
Google Scholar
Japowa, Kristina. Dobri Christow i idejata za licznostta i obsztnostta. Sofia: RIWA , 1999.
Google Scholar
Jezernik, Božidar. Dzika Europa. Bałkany w oczach zachodnich podróżników, przekł. Piotr Oczko. Kraków: Universitas, 2013.
Google Scholar
Jordania, Joseph. „A New Interdisciplinary Approach to the Study of the Origins of Traditional Polyphony”, Musicology: Journal of the Institute of Musicology of SASA (Serbian Academy of Science and Arts) 18 (2015): 77–98.
Google Scholar
Jordania, Joseph. Why do People Sing? Music in Human Evolution. Tbilisi: Logos, 2011.
Google Scholar
Kacarowa-Kukudowa, Rajna. „Tri pokolenija narodni pewici”. Izwestija na instituta za muzika 1 (1952): 43–96.
Google Scholar
Katzarova-Koukoudova, Raina. „Phénomenes polyphoniques dans la musique populaire bulgare”. Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae 3, nr 1–4 (1962): 161–172.
Google Scholar
Kaufman, Dimitrina, Lozanka Peycheva. „Traditional Singing and Music Playing”. W: Living Human Treasures – Bulgaria, red. Radka Bratanova, 308–334. Sofia: Akademiczno izdatelstwo „Marin Drinow”, 2004.
Google Scholar
Kaufman, Dimitrina. Misterijata na byłgarskoto mnogogłasje. Płowdiw: ACT Music, 1998.
Google Scholar
Kaufman, Nikolay. „Part-Singing in Bulgarian Folk Music”. Journal of the International Folk Music Council 15 (1963): 48–49.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj, „Dwugłasnoto peene w Rodopskija kraj”, Byłgarska Muzika 5, nr 10 (1954): 26–28.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj. „Charmonizacii i razrabotki na narodni pesni ot F. Kutew”. Byłgarska Muzika 9, nr 8 (1958): 47–56.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj. „Istoriczeskoto razwitije na obrabotkite na narodnota ni muzika”. Byłgarska Muzika 35, nr 2 (1984): 21–27.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj. „Narodnite pesni od Smoljansko i Madansko”. Izwestija na instituta za muzika 7 (1960): 79–208.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj. „Narodnoto mnogogłasje w tworczestwoto na byłgarskite kompozitori”. Byłgarska Muzika 18, nr 10 (1967): 4–11.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj. „Trigłasnite narodni pesni ot Kostursko”. Izwestija na instituta za muzika 6 (1959): 65–158.
Google Scholar
Kaufman, Nikołaj. Byłgarskata mnogogłasna narodna pesen. Sofia: Nauka i Izkustwo, 1968.
Google Scholar
Kaufman, Rosica. „Trite wida mnogogłasje w Rodopite”. Byłgarski Fołkłor 3 (2013): 328–337.
Google Scholar
Kirilov, Kalin S. Bulgarian Harmony: In Village, Wedding, and Choral Music of the Last Century. New York: Routledge, 2015.
Google Scholar
Klejn, Zbigniew. „Jak żyła polonia bułgarska na przełomie wieków”. Mazowieckie Studia Humanistyczne 3, nr 1 (1997): 125–145.
Google Scholar
Liondew, Petyr. „Pesni zapiswani s churmuzijewi newmi w Byłgarija prez XIX wek”. Izwestija na instituta za muzika 12 (1967): 161–230.
Google Scholar
Litova-Nikolova, Lydia. Bulgarian Folk Music. Sofia: Marin Drinow Academic Publishing House, 2004.
Google Scholar
Markoff, Irene. „Two-part Singing from the Razlog District of Southwestern Bulgaria”. Yearbook of the International Folk Music Council 7 (1975): 134–144.
Google Scholar
Messner, Gerald F. Do They Sound Like Bells Or Like Howling Wolves? Interferential Diaphony in Bistritsa. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2013.
Google Scholar
Muszkalska, Bożena. Tradycyjna wielogłosowość wokalna w kulturach basenu Morze Śródziemnego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM , 1999.
Google Scholar
Pejczewa, Lozanka, Wencisław Dimow. „«Sładkata muzika» (Byłgarski muzikanti za ponjatieto makam)”. Byłgarski Fołkłor 25, nr 3 (1999): 51–59.
Google Scholar
Peycheva, Lozanka. „Lexicon of Local Terminology on Multipart Singing in Bulgaria: Shoppe Region (Middle-West Bulgaria)”. W: European Voices II: Cultural Listening and Local Discourse in Multipart Singing Traditions in Europe, red. Ardjan Ahmedaja, 263–316. Wien: Böhlau Verlag, 2001.
Google Scholar
Peycheva, Lozanka. „Multipart Song and Transformation: A Bulgarian Case”. W: European Voices I: Multipart Singing in the Balkans and the Mediterranean, red. Ardian Ahmedaja, 189–208. Wien: Böhlau Verlag, 2008.
Google Scholar
Peycheva, Lozanka. „Verbal Projection for Multipart Folk Singing from Central Western Bulgaria”. W: European Voices II: Cultural Listening and Local Discourse in Multipart Singing Traditions in Europe, red. Ardian Ahmedaja, 219–231. Wien: Böhlau Verlag, 2001.
Google Scholar
Popowa, Manja. „Bułgarska muzyka”. W: Encyklopedia muzyki, red. Andrzej Chodkowski. Warszawa: PWN, 2001.
Google Scholar
Research Centre for European Multipart Music. Bulgaria: https://www.mdw.ac.at/ive/emm/?PageId=123
Google Scholar
Rice, Timothy, „Aspects of Bulgarian Musical Thought”. Yearbook of the International Folk Music Council 12 (1980): 43–66.
Google Scholar
Rice, Timothy. May It Fill Your Soul: Experiencing Bulgarian Music. Chicago: University of Chicago Press, 1994.
Google Scholar
Schaefer, John. „«Songlines»: Vocal Traditions in World Music”. W: The Cambridge Companion to Singing, red. John Potter, 7–27. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
Google Scholar
Silverman, Carol. „«Move Over Madonna»: Gender, Representation, and the «Mystery» of Bulgarian Voices”. W: Over the Wall/After the Fall: Post-Communist Cultures through an East-West Gaze, red. Sibelan Forrester, Magdalena J. Zaborowska, Elena Gapova, 212–237. Bloomington: Indiana University Press, 2004.
Google Scholar
Stoin, Elena. Muzikałno-fołkłorni dialekti w Byłgarija. Sofia: Muzika, 1981.
Google Scholar
Stoin, Wasił. Narodni pesni ot Timok do Wita. Sofia: Ministerstwoto na Narodnoto proswesztenije, 1928.
Google Scholar
Stoin, Wasił. Narodni pesni ot zapadnite pokrajnini, red. Rajna Kacarowa. Sofia: Byłgarska akademija na naukite, 1959.
Google Scholar
Stojanowa, Swetła. „Muzikałnata sreda w Byłgarija (1878–1944)”. Byłgarsko muzikoznanije nr 3 (1990): 81–86.
Google Scholar
Todorowa, Marija. Bałkany wyobrażone, przekł. Piotr Szymor, Magdalena Budzińska. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2008.
Google Scholar
Tonczewa, Elena. „Bałkanski izwori za ukrainskija „bołgarskij napel” („rospew”). Kym problema za syotnoszenijeto ustnost-pismenntost w iztoczno-prawosławnata bałkanska pesennost”. Byłgarsko Muzikoznanije 2 (2005): 3–29.
Google Scholar
Tonczewa, Elena. „Presławskata keramiczna płoczka s prokimenow repertoar ot IX–X wek katostarobyłgarski muzikalen pametnik”. Muzikałni chorizonti 4 (1985): 15–42.
Google Scholar
Tonczewa, Wesełka. Fołkłoristyt Nikołaj Kaufman. Sofia: Akademiczno izdatelstwo „Marin Drinow”, 2005.
Google Scholar
Vlaeva, Ivanka. „Choral Societies and National Mobilization in Nineteenth-Century Bulgaria”. W: Choral Societies and Nationalism in Europe, red. Krisztina Lajosi, Andreas Stynen, 241–260. Leiden: Brill, 2015.
Google Scholar
Wakarelski, Christo. Etnografia Bułgarii, przekł. Kole Simiczijew. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1965.
Google Scholar
Wasiljewa, Kalina. Orkestrowoto deło w Szumen ot pyrwijat byłgarski orkestyr do dnes. Šumen: Faber, 2019.
Google Scholar
Wenkowa, Stefka. Muzikata na katoliczeskata cyrkwa ot iztoczen obred w Byłgarija. Sofia: Katoliczeska apostoliczeska ekzarchija, 2010.
Google Scholar
Wyłczinowa-Czendowa, Elisaweta. Gradskata tradicjonna instrumentałna praktika i orkestrowata kułtura w Byłgarija (sredata na ХІХ – kraja na ХХ wek). Sofia: Poni, 2000.
Google Scholar
Zemtsovsky, Izaly. „Polyphony as a Way of Creating and Thinking: The Musical Identity of Homo Polyphonicus”. The Proceeding of the First International Symposium on Traditional Polyphony (2002), red. Joseph Jordania, Rusudan Tsurtsumia, 45–53. Tbilisi: Tbilisi State Conservatoire, 2003.
Google Scholar
Autorzy
Weronika Grozdew-KołacińskaInstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-2162-4854
Statystyki
Abstract views: 978PDF downloads: 522
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Muzyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Weronika Grozdew-Kołacińska, Style wykonawcze w polskim śpiewie tradycyjnym – próba typologii subiektywnej , Muzyka: Tom 66 Nr 4 (2021)
- Weronika Grozdew-Kołacińska, Maria Małanicz-Przybylska, „Bez muzyki, bez śpiewu nie ma świata”. Muzyka w Wilamowicach, Warszawa 2019 , Muzyka: Tom 65 Nr 1 (2020)
