Polonez a-moll „Pożegnanie Ojczyzny” między legendą a rzeczywistością
Abstrakt
Uważany powszechnie za dzieło Michała Kleofasa Ogińskiego polonez a-moll, znany pod tytułem „Pożegnanie Ojczyzny” lub „Les Adieux à la Patrie”, jest kompozycją niezwykle popularną i powszechnie w Polsce rozpoznawalną. Obecność tego utworu w zbiorowej wyobraźni sprzyjała tworzeniu się różnych z nim związanych mitów. Jeden z nich dotyczy czasu i okoliczności powstania poloneza, który miał zostać napisany w 1794 roku w efekcie klęski insurekcji kościuszkowskiej i spowodowanej nią emigracji Ogińskiego. Żadne źródła nie potwierdzają takiego scenariusza. Należy również zanegować przekonanie o związku nazwy „Pożegnanie Ojczyzny” z biografią księcia, ponieważ po raz pierwszy pojawia się ona – w wersji polskiej lub francuskiej – dopiero w edycjach powstałych ok. 1860 roku, a więc ponad ćwierć wieku po śmierci kompozytora. Nazwa „Les Adieux à la Patrie” została zapewne nadana na potrzeby kijowskiej edycji Antoniego Kocipińskiego (1859), a pionierskie zastosowanie jej polskiego tłumaczenia należy do warszawskiej oficyny Józefa Kaufmanna (nie przed 1860). Nie jest znany autograf poloneza a-moll, a hipotetyczną historię tego utworu można odtwarzać na podstawie zachowanych jego publikacji. Po raz pierwszy nazwisko Ogińskiego w kontekście poloneza a-moll pojawiło się w opracowaniu Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego wydanym w Warszawie przez Rudolfa Friedleina ok. 1855 roku. Najwcześniejsza znana wersja tego utworu pochodzi jednak z druku Marche triomphale suivie d’un Polonaise nationale (ok. 1831) sygnowanego nazwiskiem Kaspra Napoleona Wysockiego i to właśnie jego należy uznać za właściwego twórcę kompozycji przypisywanej Ogińskiemu. Porównanie pierwotnej postaci poloneza z jego młodszymi o około trzy dekady opracowaniami pozwala na wyróżnienie dwóch podstawowych nurtów przekształceń utworu: pierwszy, wyznaczony przez I.F. Dobrzyńskiego i drugi – przez A. Kocipińskiego, kontynuowany potem, z kolejnymi zmianami, przez innych wydawców publikujących utwór pod tytułem „Pożegnanie Ojczyzny”.
Słowa kluczowe:
polonez, Michał Kleofas Ogiński, Kasper Napoleon Wysocki, Ignacy Feliks DobrzyńskiBibliografia
XIV polonezów na fortepian kompozycyi księcia Michała Ogińskiego. Wydanie nowe, przejrzane i poprawione pod względem rytmicznym, metrycznym i ortograficznym… przez Ig. F. Dobrzyńskiego. Warszawa: R. Friedlein [ok. 1855].
Google Scholar
Bełza, Igor. Michał Kleofas Ogiński. Przekł. Stefan Prus-Więckowski. Kraków: PWM, 1966.
Google Scholar
Burhardt, Stefan. Polonez: Katalog tematyczny. T. 2, 1792–1830, red. Maria Prokopowicz, Andrzej Spóz. Kraków: PWM, 1976.
Google Scholar
Byczkowska-Sztaba, Jolanta. „Michał Kleofas Ogiński, zbiór po kompozytorze: rękopisy i druki muzyczne oraz inne dokumenty przechowywane w Rosyjskim Państwowym Archiwum Akt Dawnych”. W: Polsko-rosyjskie spotkania w przestrzeni kultury muzycznej: XIX wiek i początek XX stulecia: studia, szkice i materiały, red. Renata Suchowiejko, 667–700. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2022.
Google Scholar
C.F. Whistling’s Handbuch der musikalischen Literatur. Red. Adolph Hofmeister. Wyd. 3. Cz. 2. Leipzig: Friedrich Hofmeister, 1844.
Google Scholar
Chechlińska, Zofia. Romantyzm. Cz. 1, 1795–1850. Warszawa: Sutkowski Edition, 2013 (= Historia Muzyki Polskiej 5).
Google Scholar
Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Wysocki Kasper Napoleon”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 12, 282. Kraków: PWM, 2012.
Google Scholar
Chybiński, Adolf. Słownik muzyków dawnej Polski do roku 1800. Kraków: PWM, 1949.
Google Scholar
Dorabialska, Helena. Polonez przed Chopinem. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1938.
Google Scholar
Gołąb, Maciej. Mazurek Dąbrowskiego. Muzyczne narodziny hymnu. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2021.
Google Scholar
Gromek, Monika, Grażyna Kilbach. Lekcja muzyki. Podręcznik do muzyki dla klasy siódmej szkoły podstawowej. Warszawa: Nowa Era, [2020].
Google Scholar
Helman, Zofia. Roman Palester: twórca i dzieło. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
Google Scholar
Jachimecki, Zdzisław. „Muzyka polska od roku 1796 do roku 1863”. W: Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, red. Stanisław Lam. T. 3, 633–672. Warszawa: Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, 1927.
Google Scholar
Jachimecki, Zdzisław. Muzyka polska w rozwoju historycznym od czasów najdawniejszych do doby obecnej. T. 1, Od Bogurodzicy do Chopina włącznie. Cz. 2. Kraków: Księgarnia Stefana Kamińskiego, 1948.
Google Scholar
Katalog zbiorów Ludwika Gocla: Powstanie Listopadowe i Wielka Emigracja. T. 1, Księgozbiór, opr. Stanisław Ciepłowski. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 1976.
Google Scholar
Les Adieux a la Patrie. Polonaise célebre par le Prince Michel Ogiński. Kijów: A. Kocipiński, [1859].
Google Scholar
Mała encyklopedia muzyki. Red. Stefan Śledziński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
Google Scholar
Michał Kleofas Ogiński. Polonezy: opracowanie na cztery ręce lub dwa fortepiany = Polonaises: Arranged for Piano Four Hands or Two Pianos. Wyd. Marek Toporowski. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2021.
Google Scholar
Mlekicka, Marianna. Wydawcy książek w Warszawie w okresie zaborów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
Google Scholar
Moll, Lilianna M. „Reiss Józef ”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 8, 358–360. Kraków: PWM, 2004.
Google Scholar
M[orawski], J[erzy]. „Ogiński Michał Kleofas”. W: Słownik muzyków polskich, red. Józef Chomiński. T. 2, 84–86. Kraków: PWM, 1967.
Google Scholar
Musikhaus André / Unser Notenarchiv. http://archiv.musik-andre.de/archiv.php, dostęp 29 V 2023.
Google Scholar
Leanid Nestsyarchuk. Mikhail Klyeafas Ahinski: Litsvin, Patryyot, Tvortsa. Brest: Brest’kaâ drukarnâ, 2015.
Google Scholar
Nowak-Romanowicz, Alina. „Dobrzyński Ignacy Feliks”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 2, 421–426. Kraków: PWM, 1984.
Google Scholar
Nowak-Romanowicz, Alina. Klasycyzm. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995 (= Historia Muzyki Polskiej 4).
Google Scholar
Nowak-Romanowicz, Alina. „Muzyka polskiego Oświecenia i wczesnego Romantyzmu”. W: Z dziejów polskiej kultury muzycznej. T. 2, Od Oświecenia do Młodej Polski, 9–152. Kraków: PWM, 1966.
Google Scholar
Ogiński, Michał Kleofas. Listy o muzyce. Przekł. Zespół tłumaczy PWM, opr. Tadeusz Strumiłło. Kraków: PWM, 1956.
Google Scholar
Poliński, Aleksander. Dzieje muzyki polskiej w zarysie. Lwów–Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych–E. Wende i Spółka, 1907.
Google Scholar
Pożegnanie Ojczyzny. https://pl.wikipedia.org/wiki/Po%C5%BCegnanie_Ojczyzny, dostęp 29 V 2023.
Google Scholar
Pożegnanie Ojczyzny. Polonez skomponowany na fortepian przez księcia Michała Ogińskiego. Warszawa: J. Kaufmann i Spółka, [1860].
Google Scholar
Reiss, Józef. Mała encyklopedia muzyki. Red. Stefan Śledziński. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1960.
Google Scholar
Reiss, Józef. „Michał Kleofas Ogiński (1765–1833)”. Poradnik Muzyczny 3, nr 12 (1949): 2–4.
Google Scholar
Reiss, Józef. Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska, szkic historycznego rozwoju na tle przeobrażeń społecznych. Kraków: T. Gieszczykiewicz, 1946.
Google Scholar
Sieradz, Halina. „Ogiński Michał Kleofas”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 7, 150–152. Kraków: PWM, 2002.
Google Scholar
Suchowiejko, Renata. „Ogiński Michał Kleofas / Oginskii Mihail’ Kleofas (1765–1833), polityk, dyplomata, działacz emigracyjny i kompozytor”. https://www.polskipetersburg.pl/hasla/oginski-michal-kleofas, dostęp 29 V 2023.
Google Scholar
Śpiewajmy Polskę. „Polonez Pożegnanie ojczyzny”. http://spiewajmypolske.pl/utwory/polonez-pozegnanie-ojczyzny/, dostęp 29 V 2023.
Google Scholar
Śpiewajmy Polskę! Warszawskie dzieci i inne pieśni: 30 pieśni na chór mieszany. Zesz. 5, opr. Sebastian Szymański. Kraków: PWM, 2020.
Google Scholar
Winnicki, Zdzisław Julian. Szkice i obrazki zaniemeńskie. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota polska”, Oddział Dolnośląski, 2000.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 3298PDF downloads: 633
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Agnieszka Leszczyńska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Agnieszka Leszczyńska, Emanuel Wurstisen, jego tabulatura i ich związki z Polską. Muzyka lutniowa z medycyną w tle , Muzyka: Tom 65 Nr 2 (2020)
