Chopin, taniec i piosenka, czyli o muzyce filmowej Andrzeja Panufnika z lat międzywojennych
Abstrakt
Twórczość filmowa Andrzeja Panufnika z lat międzywojennych, choć skromna pod względem ilościowym (krótkometrażówki Warszawa jesienią i Trzy etiudy Chopina oraz pełnometrażowy film fabularny Strachy) odcisnęła ważny ślad na dziejach polskiego kina. Związana była bowiem z projektami, które realizowały ambitne postulaty artystyczne i społeczne oraz wykraczały poza mocno krytykowane standardy tzw. kina branżowego.
O brzmieniowym kształcie pierwszej z wymienionych, zrealizowanej w 1935 roku w reżyserii Leona Jeannota, krótkometrażówek wiadomo niewiele, gdyż jej kopia nie zachowała się do dziś, a sam Panufnik wspominał jedynie, że poprzez liryczną muzykę napisaną na 10 instrumentów chciał oddać kolory i nastroje jesieni. Nieco więcej tajemnic, choć film ten także został utracony, odkryć można w związku ze zrealizowanymi w roku 1937 Trzema etiudami Chopina. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o rolę i zakres współpracy Panufnika z Eugeniuszem Cękalskim i Stanisławem Wohlem punktem wyjścia jest fakt, że kompozytor miał silne poczucie odpowiedzialności za ostateczny kształt krótkometrażówki (jako – jak wspominał – „współautor scenariusza” i pomysłodawca wielu rozwiązań w zakresie synchronizacji muzyki z obrazem), a tymczasem w jej „pokazowej” i nagrodzonej na festiwalu w Wenecji wersji nazwisko Panufnika zostało pominięte. Dokonane w niniejszym artykule omówienie tego filmu, prowadzi z jednej strony do wniosków na temat przyczyn „wyłączenia” kompozytora z grona jego twórców, z drugiej zaś – do próby rekonstrukcji ostatecznego kształtu formalnego Trzech etiud, łącznie z identyfikacją i określeniem następstwa poszczególnych, w eksperymentalny sposób skorelowanych z obrazem, utworów Chopina.
Trzecia odsłona pracy Panufnika na rzecz polskiego kina lat 30. związana z komponowaniem muzyki do Strachów (1938) w reżyserii Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego zrealizowanych na podstawie poczytnej powieści Marii Ukniewskiej, jest przedmiotem najbardziej wnikliwej uwagi. Ponieważ film zachował się do dziś, w artykule dokonano analizy jego zróżnicowanej pod względem stylistyczno-gatunkowym ścieżki muzycznej, ze szczególnym uwzględnieniem sposobu wykorzystania materiału zaczerpniętego z przewodniej piosenki oraz pozostałych motywów przypominających. Celem było określenie znaczenia stworzonej przez Panufnika ilustracji dla artystycznego i jednocześnie komercyjnego sukcesu Strachów.
Słowa kluczowe:
Andrzej Panufnik, Eugeniusz Cękalski, Stanisław Wohl, polska muzyka filmowa do 1939 r., piosenka w filmieBibliografia
Biskupski, Łukasz. Kinofilia zaangażowana. Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start” i upowszechnianie kultury filmowej w latach 30. XX w., Łódź: Wydawnictwo Przypis, 2017.
Google Scholar
Bolesławska, Beata. Panufnik. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2001.
Google Scholar
Bolesławska, Beata. The Life and Works of Andrzej Panufnik (1914–1991), przekł. Richard J. Reisner. Farnham: Ashgate 2015.
Google Scholar
Costantini, Gustavo. „Leitmotif revisited”. http://www.filmsound.org/gustavo/leitmotif-revisted.htm, dostęp 19 I 2023.
Google Scholar
Gierszewska, Barbara. „Artystyczne (awangardowe?) ambicje ekipy Eugeniusza Cękalskiego zrealizowane w filmie Strachy (1938)”. W: Między retoryką manifestów a nowoczesnością. Literatura–Sztuka–Film, red. Krzysztof Jaworski, Piotr Rosiński, 49–64. Kielce: Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, 2010.
Google Scholar
Gwizdalanka, Danuta, Krzysztof Meyer. Lutosławski. Droga do dojrzałości. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2003.
Google Scholar
Helman, Alicja. Dźwięczący ekran. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1968.
Google Scholar
Hendrykowska, Małgorzata. Historia polskiego filmu dokumentalnego (1896–1944). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2015.
Google Scholar
Historia filmu polskiego. T. 2, 1930–1939, red. Jerzy Toeplitz. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1988.
Google Scholar
Historia kina. T. 2, Kino klasyczne, red. Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska. Kraków: Universitas, 2011 (= Historia Kina).
Google Scholar
Iwańska, Alicja. „Polski taniec modern 1918–1939 (na tle reformatorskich prądów w europejskiej sztuce tanecznej)”. Kultura Enter 7, nr 60 (2014), http://kulturaenter.pl/article/polski-taniec-modern-1918-39-na-tle-reformatorskich-pradow-w-europejskiej-sztuce-tanecznej/, dostęp 19 I 2023.
Google Scholar
Janicki, Stanisław. Eugeniusz Cękalski. Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza. 1958.
Google Scholar
Krysiak, Bartłomiej. „Jazz i swing w polskiej kinematografii lat 30.”. https://stare-kino.pl/jazz-i-swing-w-polskiej-kinematografii-lat-30/, dostęp 19 I 2023.
Google Scholar
Lemann, Jolanta. Eugeniusz Cękalski. Łódź: Muzeum Kinematografii, 1996.
Google Scholar
Lindstedt, Iwona. „Między kompozycją a realizacją. O muzyce Andrzeja Panufnika w powojennyc filmach dokumentalnych”. W: Cum debita reverentia. Księga pamiątkowa dedykowana Profesor Danucie Jasińskiej, red. Justyna Humięcka-Jakubowska, Hanna Winiszewska, 175–187. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2019.
Google Scholar
Lissa, Zofia. Muzyka i film. Studium z pogranicza ontologii, estetyki i psychologii muzyki filmowej. Lwów: Księgarnia Lwowska, 1937
Google Scholar
Lissa, Zofia. Estetyka muzyki filmowej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1964.
Google Scholar
Meyer, Stephen C. „«Leitmotif»: On the Application of a Word to Film Music”. Journal of Film Music 5, nr 1–2 (2012): 99–106.
DOI: https://doi.org/10.1558/jfm.v5i1-2.101
Google Scholar
Muras, Wioleta. „Kadry muzyką opatrzone. O krótkiej współpracy Witolda Lutosławskiego z filmowcami”. Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ 1, nr 28 (2016): 5–31.
DOI: https://doi.org/10.4467/23537094KMMUJ.16.001.8040
Google Scholar
Ozimek, Stanisław. Film polski w wojennej potrzebie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
Google Scholar
Siatkowski, Zbigniew. „Wokół Strachów Cękalskiego. Mechanizm literackości filmu”. W: Polskie kino lat 1918–1939. Zagadnienia wybrane, red. Zbigniew Wyszyński, 35–43. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1980 (= Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie 551).
Google Scholar
Sowińska, Iwona. Chopin idzie do kina. Kraków: Universitas, 2013 (= Horyzonty Kina).
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 270PDF downloads: 166
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Iwona Lindstedt
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Iwona Lindstedt, Roman Palester jako pionier polskiej muzyki filmowej , Muzyka: Tom 64 Nr 1 (2019)
- Iwona Lindstedt, Polska refleksja o muzyce w kinie dźwiękowym w latach trzydziestych XX wieku. Główne idee i perspektywy badawcze w muzykologii , Muzyka: Tom 63 Nr 2 (2018)
