Sławne i niesławne uczynki królewskiego artysty, czyli o sztycharzu Marstallerze po raz trzeci
Ryszard Mączyński
ryszard.maczynski@gmail.comUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329
Abstrakt
Gottlieb Jacob Marstaller przez dwadzieścia lat pełnił służbę jako nadworny sztycharz króla Stanisława Augusta. Był twórcą wysokiej klasy i podejmował się zadań o zróżnicowanym charakterze. Najbardziej odpowiadały mu małe formy ilustrujące wydawnictwa książkowe. Stosunkowo niewiele wiadomo o jego biografii, nie ustalono dotąd dat życia ani miejsca edukacji artystycznej. Zasadniczym celem rozważań stało się więc zaprezentowanie odkrytej wzmianki źródłowej naświetlającej zdarzenie z roku 1787. Ujawnia ona, że w przypływie silnego wzburzenia Marstaller chwycił za szpadę i zadał nią pięć pchnięć swemu służącemu. Kiedy nieco ochłonął, próbował go ratować, wzywając felczera. Ten jednak, gdy przybył, mógł już tylko stwierdzić zgon rannego sługi. Najcięższe przestępstwo było ewidentne i udokumentowane, co przesądziło o dalszym losie Marstallera. Musiał zostać skazany na karę śmierci, a wyrok najpewniej rychło wykonano. Należy więc uznać, że artysta zmarł w Warszawie w 1787 r.
Słowa kluczowe:
grafika XVIII w., Gottlieb Jacob Marstaller, sztycharz, miedziorytnik, zbrodnia w afekcie, edytorstwo XVIII w., Michał Gröll, Horacy, pieśni, ilustracja książkowaBibliografia
Bernatowicz, Aleksandra. „Marstaller G.J.”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, redakcja Janusz Derwojed, 383–384. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Wydawnictwo Krąg, 1993.
Google Scholar
Bernatowicz, Aleksandra. „Marstaller Gottlob Jakob”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 87, redakcja Andreas Beyer, Bénédicte Savoy, Wolff Tegethoff, 306–307. Berlin: De Gruyter, 2015.
Google Scholar
Bułówna, Armela, i Józef Szczepaniec. „Wstęp”. W: Katalog gazet pisanych z XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 3–58. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969.
Google Scholar
Drėma, Vladas. „Wypisy z gazet rękopiśmiennych warszawskich do sztuki polskiej”. Biuletyn Historii Sztuki 36, nr 3 (1974): 323–326.
Google Scholar
Jackl, Jerzy. „Teatr i życie teatralne w gazetach i gazetkach pisanych (1763–1794)”. W: Teatr Narodowy 1765–1794, redakcja Jan Kott, 433–615. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
Google Scholar
Jackl, Jerzy. „Teatr stanisławowski w prasie współczesnej polskiej i obcej”. Pamiętnik Teatralny 16, z. 2 (1967): 185–211.
Google Scholar
Książka polska w ogłoszeniach prasowych XVIII wieku. Źródła. Redakcja Zbigniew Goliński, t. 1: „Gazeta Warszawska” 1774–1785, cz. 1. Opracowanie Stanisław Grzeszczuk, Danuta Hombek. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze, 1992.
Google Scholar
Książka polska w ogłoszeniach prasowych XVIII wieku. Źródła. Redakcja Zbigniew Goliński, t. 4: Od „Nowin Polskich” do „Wiadomości Warszawskich” 1729–1773, cz. 2: „Wiadomości Warszawskie” 1765–1773. Opracowanie Stanisław Grzeszczuk, Danuta Hombek. Kraków: Universitas, 2000.
Google Scholar
Łojek, Jerzy. Dziennikarze i prasa w Warszawie w XVIII wieku. Warszawa: Książka i Wiedza, 1960.
Google Scholar
Łojek, Jerzy. „Gazeta Warszawska” księdza Łuskiny (1774–1793). Warszawa: Książka i Wiedza, 1959.
Google Scholar
Łomnicka-Żakowska, Ewa. Grafika polska XVIII wieku. Rytownicy polscy i w Polsce działający. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2008.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Monografia Marstallera – warszawskiego «kupersztycharza» z wieku oświecenia”. Recenzja Marstaller, nadworny sztycharz Stanisława Augusta, Hanna Widacka. Biuletyn Historii Sztuki 63, nr 1–4 (2001): 415–420.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. Recenzja Marstaller, nadworny sztycharz Stanisława Augusta, Hanna Widacka. Wiek Oświecenia” 14 (1998): 353–355.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. „Wzmianki o muzyce z czasów Stanisława Augusta w gazetach pisanych ze zbiorów Biblioteki im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie”. Muzyka 62, nr 3 (2017): 97–110.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.3927
Google Scholar
Moniuszko, Adam. Prawo sądowe Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI–XVIII w.). Zarys wykładu z wyborem źródeł. Warszawa: Wydawnictwo Campidoglio, 2017.
Google Scholar
Ryszkiewicz, Andrzej. „Marstaller G.J.”. W: Polski słownik biograficzny, t. 20, redakcja Emanuel Rostworowski, 65–66. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
Google Scholar
Widacka, Hanna. „Jeszcze słowo o warszawskim sztycharzu Marstallerze”. Biuletyn Historii Sztuki 67, nr 3–4 (2005): 259–270.
Google Scholar
Widacka, Hanna. Marstaller, nadworny sztycharz Stanisława Augusta. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1996.
Google Scholar
Widacka, Hanna. „Warszawscy ilustratorzy książkowi czasów Stanisława Augusta”. W: Z badań nad dawną książką. Studia ofiarowane profesor Alodii Kaweckiej-Gryczowej w 85-lecie urodzin, t. 2, redakcja Paulina Buchwald-Pelcowa et al., 575–648. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1993.
Google Scholar
Widacka, Hanna. „Znane i nieznane sztychy G.J. Marstallera”. Rocznik Biblioteki Narodowej 33–34 (2001): 229–255.
Google Scholar
Wiercińska, Janina. „Ilustracja w książce literackiej polskiego oświecenia”. Roczniki Humanistyczne 35, z. 4 (1987): 167–181.
Google Scholar
Autorzy
Ryszard Mączyńskiryszard.maczynski@gmail.com
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329
Dr hab. Ryszard Mączyński, prof. UMK, historyk sztuki, Katedra Historii Sztuki i Kultury na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autor książek i artykułów o szerokim zakresie tematycznym, obejmującym przede wszystkim historię architektury, rzeźby i malarstwa, a także życia muzycznego i teatralnego czasów nowożytnych. Opublikował m.in.: Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej (2003), Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642–1834 (2010), Muzyka i teatr. W kręgu kultury zakonnej Warszawy XVII–XIX wieku (2018), Ignacego Potockiego zabawy architekturą. Refleksje nad autorskim jego dziełem z zakresu myśli o sztuce (2024).
Statystyki
Abstract views: 27PDF downloads: 11
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Ryszard Mączyński
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Ryszard Mączyński, Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 4 (2019): numer zwykły
- Ryszard Mączyński, Pijar Łukasz Ziemecki, autor polichromii w Rzeszowie i Łowiczu. Życie i twórczość malarza w świetle źródeł archiwalnych , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 2 (2024)
- Ryszard Mączyński, Dorobek badawczy Marka Kwiatkowskiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Ryszard Mączyński, Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 3 (2022)
- Ryszard Mączyński, Panorama Warszawy w pałacu Walickich w Małej Wsi – niedostrzeżone dzieło Antoniego Smuglewicza , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 4 (2024)
