Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie

artykuł recenzowany

Ryszard Mączyński

ryszard.maczynski@gmail.com
Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329

Abstrakt

Artykuł dotyczy niezrealizowanej willi Izabeli z Poniatowskich Branickiej na terenie stołecznych Łazienek króla Stanisława Augusta. Kilkanaście rysunków tej budowli zachowało się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Dotychczasowe ich analizy nie były wyczerpujące, a interpretacje badawcze okazały się błędne. Rzeczywistym autorem projektów, tworzonych w latach 1782–1783 (w trzech zasadniczych, różniących się wersjach), był architekt Stanisław Zawadzki. Klasycystyczna budowla, inspirowana paryskim Hôtel Guimard (1770–1772, Claude-Nicolas Ledoux), miała wyróżniać się antykizującą formą i wyjątkową surowością. Projekty w chwili swego powstania były w sposób niedościgniony na ziemiach Rzeczypospolitej awangardowe, stanowić też miały dowód niepospolitego talentu Zawadzkiego w jego zawodowej rywalizacji z Dominikiem Merlinim.


Słowa kluczowe:

Izabela z Poniatowskich Branicka, Stanisław Zawadzki, Claude-Nicolas Ledoux, Dominik Merlini, Jakub Kubicki, Hôtel Guimard w Paryżu, Dom Pani Krakowskiej, pałac Myślewicki, Łazienki Królewskie w Warszawie, architektura rezydencjonalna, architektura polska XVIII wieku, klasycyzm, Oświecenie

Bartczakowa, Aldona, i Irena Malinowska. Pałac Branickich. Warszawa: PWN, 1974.
  Google Scholar

Batowski, Zygmunt. “Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie. Dzieje budowy i dekoracji w XVIII wieku.” Opracowanie Natalia Batowska. Rocznik Historii Sztuki 1 (1956): 305–368.
  Google Scholar

Batowski, Zygmunt, Natalia Batowska, i Marek Kwiatkowski. Jan Chrystian Kamsetzer, architekt Stanisława Augusta. Warszawa: PWN, 1978.
  Google Scholar

Goncourt, Edmond de. La Guimard. D’après les registres des menus-plaisirs de la Bibliothèque de l’Opéra, etc., etc. Paris: Bibliothèque – Charpentier, 1893.
  Google Scholar

Gutowska-Dudek, Krystyna. Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. 4: Anonimy oraz Suplement. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2004.
  Google Scholar

Jaroszewski, Tadeusz Stefan. Architektura doby Oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1971.
  Google Scholar

Jaroszewski, Tadeusz Stefan. “Siedziba księcia Stanisława Poniatowskiego zwana Ustronie w Warszawie.” Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie 3 (1984): 51–77.
  Google Scholar

Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1: Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, opracowanie Teresa Sulerzyska, Stanisława Sawicka, przy współpracy Jadwigi Trenklerówny. Warszawa: PWN, 1967.
  Google Scholar

Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2: Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, opracowanie Teresa Sulerzyska. Warszawa: PWN, 1969.
  Google Scholar

Kaufmann, Emil. Three Revolutionary Architects, Boulée, Ledoux and Lequeu. Philadelphia: The American Philosophical Society, 1952.
DOI: https://doi.org/10.2307/1005689   Google Scholar

Kwiatkowska, Maria Irena, Marek Kwiatkowski, i Krzysztof Wesołowski. Znane i nieznane. Rezydencje, ludzie, wydarzenia. Warszawa: PWN, 2001.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. Łazienki. Warszawa: PWN, 1972.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. “Nieznane projekty Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 32, z. 2 (1987): 91–105.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. Stanisław August, król-architekt. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1983.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego Oświecenia. Warszawa: PWN, 1971.
  Google Scholar

Kwiatkowski, Marek. Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000.
  Google Scholar

Lorentz, Stanisław. Natolin. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1948.
  Google Scholar

Majewska-Maszkowska, Bożenna. Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736–1816). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1976.
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Architekt Stanisław Zawadzki w Rzymie. Realia – fascynacje – profity = The Architect Stanisław Zawadzki in Rome. Reality – Fascination – Benefits.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 57, z. 3 (2012): 57–92.
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Korespondencja Stanisława Zawadzkiego w sprawie warszawskich kamienic Izabeli Branickiej (przyczynek do charakterystyki osoby architekta).” Biuletyn Historii Sztuki 48, nr 1 (1986): 3–18.
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Księcia Stanisława Poniatowskiego dom rezydencjonalno-handlowy w Chersoniu.” W Między architekturą nowoczesną a tradycyjną […] między konstrukcją a formą. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Krzysztofowi Stefańskiemu, redakcja Piotr Gryglewski, Tadeusz Bernatowicz, Daria Rutkowska-Siudy, 204–224. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego.” Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 4 (2019): 601–626.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.631   Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Pałac w Walewicach i pałac w Małej Wsi, czyli rozważania o tym, jak w opinii potomnych uczeń zawłaszczył dzieła swego mistrza: Stanisława Zawadzkiego.” Sztuka i Kultura 3 (2015): 113–242.
DOI: https://doi.org/10.12775/SZiK.2015.006   Google Scholar

Mączyński, Ryszard. Patron i jego budowniczy. Dzieje współpracy księcia Stanisława Poniatowskiego z architektem Stanisławem Zawadzkim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022 (w druku).
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Rzymskie sukcesy architekta Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 47, z. 4 (2002): 370–393.
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Spór Hilarego Szpilowskiego ze Stanisławem Zawadzkim o zasady sztuki architektonicznej przy wznoszeniu koszar w Kamieńcu Podolskim.” Sztuka i Kultura 2 (2014): 145–278.
DOI: https://doi.org/10.12775/SZiK.2014.005   Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Zawadzki i Kamsetzer – dowód przyjaźni i współpracy architektów. Rozważania o warszawskich pałacach Tyszkiewiczów i Raczyńskich.” Sztuka i Kultura 5 (2017–2018): 159–222.
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Zawadzki Stanisław.” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 118. München: De Gruyter, 2022 (w druku).
  Google Scholar

Mączyński, Ryszard. “Zawadzki Stanisław.” W Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 484–497. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Neufforge. Jean-François. Supplément au Recueil élémentaire d’architecture contenant plusieurs études des ordres d’architecture d’après l’opinion des Anciens et le sentiment des Modernes, divers entrecolonnements propres à l’ordonnance des façades, divers exemples de décorations extérieures et intérieures, etc., à l’usage des monuments sacrés, publics et particuliers…, [t. 1–2]. Paris: Chez l’Auteur, rue St. Jacques au Chariot d’or, s.a.
  Google Scholar

Oleńska, Anna. “'Chciał pan podkomorzy mieć sielankę w naturze'. Na Książęcem wśród podwarszawskich ogrodów księcia Kazimierza Poniatowskiego.” W Elizeum – podziemny salon księcia dla przyjaciół i pięknych pań, redakcja Karol Guttmejer, 30–58. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa i Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, 2016.
  Google Scholar

Ostrowski, Teodor. Poufne wieści z oświeconej Warszawy. Gazetki pisane z roku 1782, opracowanie Roman Kaleta. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1972.
  Google Scholar

Putkowska, Jolanta. “Warszawskie podmiejskie rezydencje Kazimierza Poniatowskiego przy ulicy Książęcej.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 54, z. 2 (2009): 17–40.
  Google Scholar

Putkowska, Jolanta. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2016.
  Google Scholar

Raval, Marcel-Hubert. Claude-Nicolas Ledoux, 1736–1806, opracowanie Jean-Charles Moreux. Paris: Arts et métiers graphiques, 1945.
  Google Scholar

Sawicka, Stanisława, i Teresa Sulerzyska. Straty w rysunkach z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej 1939–1945. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 1960.
  Google Scholar

Scarpetta, Guy. La Guimard. Paris: Editions Gallimard, 2008.
  Google Scholar

Świtkowski, Piotr. Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr i posesorom toż wszystkim jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym do uwagi i praktyki podane. Warszawa: Drukarnia Michała Grölla, 1782.
  Google Scholar

Tatarkiewicz, Władysław. Łazienki warszawskie. Warszawa: Arkady, 1957.
  Google Scholar

Tatarkiewicz, Władysław. Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta. Lwów: Książnica – Atlas, 1925.
  Google Scholar

Tatarkiewicz, Władysław. Rządy artystyczne Stanisława Augusta. Warszawa: Tłocznia Władysława Łazarskiego, 1919.
  Google Scholar

Vidler, Anthony. Claude-Nicolas Ledoux. Architecture and Utopia in the Era of the French Revolution. Basel: Birkhäuser Verlag, 2021.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783035620832   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-11-30

Cited By / Share

Mączyński, R. (2022). Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Biuletyn Historii Sztuki, 84(3), 519–562. https://doi.org/10.36744/bhs.1234

Autorzy

Ryszard Mączyński 
ryszard.maczynski@gmail.com
Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika Polska
https://orcid.org/0000-0002-2961-1329

Statystyki

Abstract views: 168
PDF downloads: 148


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Ryszard Mączyński

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.