Oryginalność i zapożyczenia: rola Karola Grölla w wynalezieniu harfy pedałowej o podwójnym wcięciu

Robert Adelson

Abstrakt

Sébastien Erard (1752–1831) jest powszechnie uważany za ojca współczesnej harfy, częściowo z powodu wynalezienia (ok. 1786 r.) widełek, które skracają struny o pół tonu, ale przede wszystkim z powodu stworzenia w 1810 r. harfy pedałowej o podwójnym wcięciu, która pozwoliła harfistom grać we wszystkich tonacjach i jest w użyciu we wszystkich koncertowych harfach pedałowych od ostatnich dwustu lat. Jednak model harfy Erarda był podobny do tego opracowanego przez urodzonego w Warszawie Karola Grölla (1770–1857), który złożył swój patent w 1807 r., a więc prawie trzy lata wcześniej niż Erard. Co więcej, Erard kupił prawa do patentu Grölla przed sfinalizowaniem swojego własnego projektu. Z tych powodów już w XIX w. niektórzy krytycy kwestionowali jego prawa do podwójnego systemu zmiany wysokości dźwięku struny, sugerując, że jego prawdziwym wynalazcą był Gröll. Celem niniejszego artykułu jest wyjaśnienie roli Grölla przez umieszczenie go w kontekście kształtowania się idei Erarda, co stało się możliwe dzięki licznym źródłom, kt.re niedawno ujrzały światło dzienne. Gröll zawdzięcza więcej wynalazkom Erarda, niż Erard – Gröllowi. Faktycznie jedynym elementem od Grölla, który pozostał w patencie Erarda z 1810 r., są detale, kt.re w zasadzie zostały wynalezione przez Erarda: pedały i widełki. Połączenie między pedałami i widełkami było najsłabszą częścią patentu Grölla, który ewidentnie nie został przejęty przez Erarda, niewątpliwie z powodu nadmiernego tarcia związanego z jego konstrukcją. Patent Erarda z 1810 r. przetrwał, ponieważ okazał się pierwszym satysfakcjonującym, funkcjonalnym systemem. Jednak podwojenie widełek przez Grölla może być postrzegane jako milowy krok w ewolucji systemu podw.jnego wcięcia (nie zapominając jednakże, że na wynalazek Grölla złożyły się poszczeg.lne części wymyślone przez innych: podw.jny mechanizm przez Cousineau i podstawa z pedałami i widełki Erarda). Podsumowując, jeśli nadal będziemy uważać Erarda za ojca harfy pedałowej o podwójnym wcięciu, możemy przynajmniej pozwolić, by Georges Cousineau był jego duchowym ojcem chrzestnym, a Karol Gröll – jego polskim wujem.