Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831) i jego twórczość religijna w kontekście najnowszych badań

Mariusz Urban


Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0114-9846

Abstrakt

Celem artykułu jest zaprezentowanie wybranych wyników najnowszych badań poświęconych twórczości niemieckiego kompozytora, dyrygenta i pedagoga, Josepha Ignatza Schnabla (1767–1831), kapelmistrza katedry św. Jana we Wrocławiu. Bogata i dobrze zachowana twórczość artysty obejmuje ponad 250 utworów, w tym opracowania niemal wszystkich gatunków katolickiej muzyki liturgicznej (m. in. cykle mszalne, requia, części proprium, cykle nieszporne, hymny, antyfony, responsoria, pieśni). Pod względem stylistycznym repertuar ten reprezentuje cechy muzyki dojrzałego klasycyzmu, nie brak w nim jednak także rozwiązań indywidualnych, wypracowanych przez kompozytora. Służące ubogaceniu liturgii utwory Schnabla charakteryzują się uproszczoną i zwięzłą konstrukcją formalną, przejrzystą fakturą oraz interesującą instrumentacją. Do ważniejszych postulatów realizowanych przez Schnabla należy prymat czytelności tekstu słownego. Zasada ta bez wątpienia pełni kluczową rolę w sposobie kształtowania partii chóralnych, utrzymanych w fakturze homofonicznej, okazjonalnie urozmaicanej imitacjami. Artysta zdecydowanie odrzuca w swych dziełach wszelkie formy popisowości, wirtuozerii oraz nadmiernej ekspresji. Ich miejsce zajmuje wyszukana narracja harmoniczna, która wraz z dynamiką oraz odpowiednią instrumentacją służy eksponowaniu właściwego dla muzyki religijnej wyrazu muzycznego. Utwory wrocławskiego kapelmistrza stanowią bez wątpienia udaną próbę powrotu do ideałów właściwie pojmowanego stylu kościelnego (Kirchenstil), którego zasady zostały sformułowane jeszcze w poprzednich wiekach. Pod tym względem kompozycje Schnabla stanowią novum – przynajmniej na obszarze Śląska – wobec intensywnie eksploatowanego na przełomie XVIII i XIX wieku stylu koncertującego. Mało znana twórczość muzyczna kompozytora może stać się przedmiotem wartościowej interpretacji artystycznej, nawet w wykonaniu niewielkich zespołów. Nie jest bowiem pozbawiona interesujących walorów artystycznych, a przy tym nie ewokuje wygórowanych trudności wykonawczych.


Słowa kluczowe:

Joseph Ignatz Schnabel, muzyka liturgiczna, Kirchenmusik, Wrocław, Breslau, XIX wiek

Albrechtsberger, Johann Georg. Gründliche Anweisung zur Composition; mit deutlichen und ausführlichen Exempeln, zum Selbstunterrichte, erläutert; und mit einem Anhange: Von der Beschaffenheit und Anwendung aller jetzt üblichen musikalischen Instrumente. Leipzig: Johann Gottlob Immanuel Breitkopf, 1790.
  Google Scholar

Badische Landes-Bibliothek (BLB). https://www.blb-karlsruhe.de/, dostęp 1 XII 2021. [Benedykt XIV]. Sanctissimi Domini Nostri Benedicti Papae XIV Bullarium. Tomus Tertius, Volumen 7. Mechliniae: P.-J. Hanicq, 1827.
  Google Scholar

„Briefe aus Breslau”. Allgemeine musikalische Zeitung 6, nr 19 (1803/1804): 301–312.
  Google Scholar

Blaschke, Paul. „Die Breslauer Schule. Kirchenmusikalische Erinnerungen”. Schlesisches Priesterjahrbuch 2 (1961): 55–68.
  Google Scholar

Drożdżewska, Agnieszka. Życie muzyczne na Uniwersytecie Wrocławskim w XIX i I połowie XX wieku. Edukacja muzyczna – działalność naukowa – ruch koncertowy. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012.
  Google Scholar

Eitner, Robert. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 32, 79–81. Leipzig: Duncker & Humblot, 1891.
  Google Scholar

Eitner, Robert. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Biographisch-bibliographisches Quellen-Lexikon der Musiker und Musikgelehrten der christlichen Zeitrechnung bis zur Mitte des neunzehnten Jahrhunderts. T. 9, 49–50. Leipzig: Breitkopf & Haertel, 1903. Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC). https://fbc.pionier.net.pl/, dostęp 1 XII 2021.
  Google Scholar

Fellerer, Karl Gustav. „Die Enzyklika «Agnus qui» des Papstes Benedikt XIV”. W: Geschichte der katholischen Kirchenmusik, red. Karl Gustav Fellerer. T. 2, 149–152. Kassel: Bärenreiter Verlag, 1976.
  Google Scholar

Fétis, François-Joseph. „Schnabel (Joseph-Ignace)”. W: Biographie universelle des musiciens. T. 7, 484–486. Paris: Firmin Didot Frères, 1867.
  Google Scholar

Fux, Johann Joseph. Gradus ad Parnassum oder Anfürung zur regelmäßigen musikalischen Composition. Auf eine neue, gewisse, und bishero noch niemahls in so deutlicher Ordnung, an das Licht gebrauche Art ausgearbeitet von Johann Joseph Fux, przekł. na j. niem. Lorenz Mizler. Leipzig: Mizlerischen Bücherverlag, 1742.
  Google Scholar

Galos, Adam. „Miasto w 1. połowie XIX wieku”. W: Wrocław, jego dzieje i kultura, red. Zygmunt Świechowski, 320–340. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1978.
  Google Scholar

Greulich, W[ilhelm Carl]. „III. Korrespondenz. Aus Breslau im Juli”. Berliner allgemeine musikalische Zeitung 1, nr 29 (1824): 250–252.
  Google Scholar

Guckel, Hans Erdmann. Katholische Kirchenmusik in Schlesien. Leipzig: Breitkopf & Härtel, 1912. Reprint: Wiesbaden: Martin Sändig, 1972.
  Google Scholar

Hauptman-Fischer, Ewa, Katarzyna Spurgjasz. „Sprawozdanie z inwentaryzacji muzykaliów poklasztornych w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w dniach 1 V–30 X 2013 r.”. Hereditas Monasteriorum 3 (2013): 485–492.
  Google Scholar

Hauptman-Fischer, Ewa, Katarzyna Spurgjasz. „Sprawozdanie z inwentaryzacji muzykaliów poklasztornych w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w okresie od 1 XI 2014 do 30 IV 2015 r.”. Hereditas Monasteriorum 6 (2015): 499–511.
  Google Scholar

Hayburn, Robert. Papal Legislation on Sacred Music 95 A.D. to 1997 A.D. Collegville: Te Liturgical Press, 1979.
  Google Scholar

Hoffmann, Carl Julius [Adolph]. „Einige Worte über die Anwendung der Musik in den katholischen Kirchen Schlesiens”. Breslauer Zeitschrift für katholische Teologie 6 (1832): 3–43.
  Google Scholar

Hoffmann, Carl Julius Adolph. „Schnabel (Joseph Ignatz)”. W: Die Tonkünstler Schlesiens. Ein Beitrag zur Kunstgeschichte Schlesiens, vom Jahre 960 bis 1830, 389–404. Breslau: In Kommission bei G.P. Aderholz, 1830. International Music Score Library Project (IMSLP). https://imslp.org/wiki/Main_Page, dostęp 1 XII 2021.
  Google Scholar

Jeż, Tomasz. Kultura muzyczna jezuitów na Śląsku i ziemi kłodzkiej (1581–1776). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2013.
  Google Scholar

Joachimiak, Grzegorz. „Z działalności muzycznej klasztoru oo. bonifratrów we Wrocławiu w XVIII wieku”. Muzyka 59, nr 4 (2014): 3–34.
  Google Scholar

Kahlert, August. „Nekrolog”. Allgemeine musikalische Zeitung 33, nr 29 (1831): 465–468.
  Google Scholar

Koßmaly [Carl], Carlo [Carl Heinrich Herzel], red. „Schnabel, (Joseph Ignatz)”. W: Schlesisches Tonkünstler-Lexikon, enthaltend die Biographien aller Schlesischen Tonkünstler, Componisten, Cantoren, Organisten, Tongelehrten, Textdichter, Orgelbauer, Instrumentenmacher &.&. Nebst genauer Angabe aller Schlesischen musikalischen Institute, Vereine, Musikschulen, Liedertafeln etc.etc. T. 1, 143–150. Breslau: Verlag von Eduard Trewendt, 1846.
  Google Scholar

Kothe, Bernhard. Die Musik in der katholischen Kirche. Wegweiser durch das gesammte Gebiet der katholischen Kirchenmusik nebst Abhandlungen über Regeneration derselben und den kirchlichen Verordnungen für Chordirigenten und Kirchenvorstände. Breslau: F.E.C. Leuckart, 1862.
  Google Scholar

Krüger, Daniel. Herr Emanuel von Schimonsky-Schimoni, Fürst-Bischof von Breslau. Eine biographische Skizze. Breslau: Josef Max und Komp., 1826.
  Google Scholar

Matysiak, Waldemar. „Die Fronleichnams-Stations-Musiken Schnabels”. Cäcilia. Zeitschrift für katholische Kirchenmusik 38, nr 4 (1931): 53–57.
  Google Scholar

Mądry, Alina. „Zjawisko «opery» w kościele w polskiej muzyce XVIII wieku na podstawie kameralnych utworów wokalno-instrumentalnych Marcina Józefa Żebrowskiego”. W: Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej, red. Remigiusz Pośpiech, 159–176. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2013 (= Musica Claromontana – Studia 3).
  Google Scholar

Mehwald, Friedrich. „Nekrolog. 2. Joseph Ignatz Schnabel”. Eutonia, eine hauptsächlich pä- dagogische Musik-Zeitschrift 6 (1831): 187–192.
  Google Scholar

Mehwald, Friedrich. Biographie Herrn Joseph Ignatz Schnabels. Breslau: [F.E.C.] Leuckart, 1831.
  Google Scholar

Mendel, Hermann. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Musikalisches Conversations-Lexikon. T. 9, 132–133. Berlin: Robert Oppenheim, 1878. Münchener DigitalisierungsZentrum Digitale Bibliothek (MDZ). https://www.digitale-sammlungen.de/en/?, dostęp 1 XII 2021.
  Google Scholar

Münzer, Georg. Beiträge zur Konzertgeschichte Breslaus am Ende des vorigen und zu Anfang dieses Jahrhunderts. Leipzig: Breitkopf & Härtel, 1890.
  Google Scholar

Musgrave, Michael. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Te New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 22, 549–550. London: Oxford University Press, 2001.
DOI: https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.24971   Google Scholar

„Nachrichten. Breslau, im August 1819”. Allgemeine musikalische Zeitung 21, nr 46 (1819): 781–790.
  Google Scholar

„Nachrichten. Breslau”. Allgemeine musikalische Zeitung 13, nr 19 (1811): 326–328.
  Google Scholar

„Nachrichten. Dritter Brief. Ueber Breslau”. Allgemeine musikalische Zeitung 6, nr 34 (1803/04): 573–579.
  Google Scholar

Napp, Tomas. „Schnabel, 1. Joseph Igna(t)z”. W: Die Musik in Geschichte und Gegenwart Personenteil, red. Ludwig Finscher. T. 14, 1486–87. Kassel: Bärenreiter Verlag, J.B. Metzler, 2005.
  Google Scholar

Olczak, Mariusz, Zdzisław Abramowicz. Nowogrodziec. Dzieje miasta i okolic do roku 1945. Warszawa: Wydawnictwo Oppidum, 2000.
  Google Scholar

[O..r]. „II. Recensionen”, Berliner allgemeine musikalische Zeitung 4, nr 4 (1827): 30.
  Google Scholar

[O..r]. „II. Recensionen”. Berliner allgemeine musikalische Zeitung 1, nr 47 (1824): 401.
  Google Scholar

[O..r]. „II. Recensionen”. Berliner allgemeine musikalische Zeitung 3, nr 22 (1826): 170–171. Polona. https://polona.pl/, dostęp 1 XII 2021.
  Google Scholar

Pośpiech, Remigiusz. „Honoris causa dla muzyki. Kompozytorzy i dyrygenci jako honorowi doktorzy Uniwersytetu Wrocławskiego”. W: Uniwersytet Wrocławski w kulturze europejskiej XIX i XX wieku (Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Wrocław 4–7 paź- dziernika 2011 r.), red. Jan Harasimowicz, 147–154. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2015.
  Google Scholar

Pośpiech, Remigiusz. „Specyfka stylu i formy w Stacjach na Boże Ciało kompozytorów ślą- skich XVIII i XIX wieku”. Forum Muzykologiczne (2005): 3–9.
  Google Scholar

Pośpiech, Remigiusz. „Wrocławskie klasztory jako ośrodki kultury muzycznej w okresie rekatolizacji i kontrreformacji”. Muzyka 56, nr 3 (2011): 27–49.
  Google Scholar

Pośpiech, Remigiusz. Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2004.
  Google Scholar

Prasał, Andrzej. Życie i twórczość Józefa Ignacego Schnabla (1767–1831) na tle dziejów muzyki ko- ścielnej na Śląsku. Praca magisterska, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, 2001.
  Google Scholar

Prasał, Andrzej. „Życie i twórczość wrocławskiego kapelmistrza katedralnego Józefa Ignacego Schnabla (1767–1831)”. Wrocławski Przegląd Teologiczny 17, nr 2 (2009): 179–198.
  Google Scholar

Pretzsch, Karl. Verzeichnis der Breslauer Universitätsschriften 1811–1885. Breslau: Wilhelm Gottlob Korn, 1905.
  Google Scholar

„Recensionen”. Allgemeine musikalische Zeitung 32, nr 12 (1830): 184–185.
  Google Scholar

Répertoire International des Sources Musicales (RISM). https://rism.info/, dostęp 1 XII 2021.
  Google Scholar

Rottermund, Krzysztof. Budownictwo fortepianów na Śląsku do roku 1945. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2004.
  Google Scholar

Schilling, Gustav. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Encyclopädie der gesammten musikalischen Wissenschaften, oder Universal-Lexicon der Tonkunst, red. Gustav Schilling. T. 6, 227–229. Stuttgart: Franz Heinrich Köhler, 1838.
  Google Scholar

Schirdewahn, Alois. „J.I. Schnabel als Lieder- und Hymnenkomponist deuscher Texte”. Cäcilia. Zeitschrift für katholische Kirchenmusik 38, nr 4 (1931): 57–62.
  Google Scholar

Schirdewahn, Alois. Domkapellmeister Joseph Schnabel und sein Sohn August als Lehrer am Breslauer Schullehrer-Seminar. Ein Beitrag über den Musikunterricht an schlesischen katholischen Schullehrer-Seminaren in den ersten Jahrzehnten des 19. Jahrhunderts. Breslau: Franz Goerlich, 1935.
  Google Scholar

Schnabel, A. [?]. „Ein Künstlerstammbuch der Familie Joseph Ignatz Schnabel”. Schlesische Musik-Zeitung 2, nr 1 (1921): 43–47; 2, nr 2 (1921): 56.
  Google Scholar

Seidel, Elmar. „Die instrumentalbegleitete Kirchenmusik”. W: Geschichte der katholischen Kirchenmusik, red. Karl Gustav Fellerer. T. 2, 237–252. Kassel: Bärenreiter Verlag, 1976.
  Google Scholar

Siebigk, Ludwig Anton Leopold. „Brief aus Breslau, über den Zustand der Musik daselbst”. Allgemeine musikalische Zeitung 3, nr 21 (1801): 360–367.
  Google Scholar

Smolarek, Dariusz. „Muzyka instrumentalna w XVIII-wiecznych kościelnych ośrodkach muzycznych”. Forum Muzykologiczne (2012–13): 7–21.
  Google Scholar

Stenzel, Heinrich. „Der Komponist des Transeamus”. Cäcilia. Zeitschrift für katholische Kirchenmusik 38, nr 4 (1931): 66.
  Google Scholar

Sydow, Bronisław Edward, red. Korespondencja Fryderyka Chopina. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955.
  Google Scholar

Unverricht, Hubert. „Muzyka i kultura muzyczna w diecezji wrocławskiej”, przekł. Henryk Miglo. W: Hubert Unverricht. De Musica in Silesia. Zbiór artykułów, red. Piotr Tarlinski, 68–80. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2007.
  Google Scholar

Unverricht, Hubert. „Zum Begriff der Breslauer oder schlesischen Schule in der Kirchenund Orgelmusik”. Ars Organi 45 (1997): 140–142.
  Google Scholar

Urban, Mariusz. „Krytyka katolickiej muzyki liturgicznej w polemikach i sprawozdaniach z II połowy XVIII wieku”. Liturgia Sacra. Liturgia – Musica – Ars 27, nr 1 (2021): 195–216.
DOI: https://doi.org/10.25167/ls.3604   Google Scholar

Urban, Mariusz. Twórczość religijna Josepha Ignatza Schnabla w kontekście przemian stylistycznych muzyki przełomu XVIII i XIX wieku. Dysertacja doktorska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2019.
  Google Scholar

Ursprung, Otto. Die katholische Kirchenmusik. Potsdam: Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion m.b.H, 1931.
  Google Scholar

Viol, Wilhelm, red. Aus dem Leben eines alten Organisten. Nach den hinterlassenen papieren Carl Gottlieb Freudenberg’s bearbeitet von Dr. W. Viol. Breslau: F.E.C. Leuckart, 1869.
  Google Scholar

Voigt, Bernhard Friedrich. „184. Joseph Ignatz Schnabel”. W: Neuer Nekrolog der Deutschen. 9 (1831), Erster Teil, 538–543. Ilmenau: Bernhardt Friedrich Voigt, 1833.
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Das Musikalieninventar des Breslauer Domchors aus der Amtszeit von Domkapellmeister J.I. Schnabel”. Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau 30 (1989): 77–103.
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Das Musikalienverzeichnis des Breslauer Kathedrale aus dem Jahr 1761”. Fontes Artis Musicae 35 (1988): 256–275.
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Die Ausbildung von Kirchen- und Schulmusikern am Institut für Kirchenmusik der Universität Breslau”. W: Kształcenie muzyków kościelnych na Śląsku. Materiały Sympozjum, red. Remigiusz Pośpiech, Piotr Tarlinski, 143–152. Opole: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 1997.
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Die Breslauer Dommusik von 1805–1945”. W: Musik in Schlesien im Zeichen der Romantik, red. Gerhard Pankalla, Gotthard Speer. Dülmen: Laumann Verlag, 1981 (= Arbeitskreis für Schlesische Musik 9).
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Drei fgurale Choralvespern von Breslauer Dommusikern”. W: Festschrift Hubert Unverricht zum 65. Geburtstag, 305–321. Tutzing: Schneider Verlag, 1992 (= Eichstätter Abhandlungen zur Musikwissenschaft 9).
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Joseph Ignatz Schnabels Figuralkompositionen zur Vesper”. Sonderdruck aus Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau 39 (1998): 481–510.
  Google Scholar

Walter, Rudolf. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Schlesisches Musiklexikon, red. Lothar Hoffmann -Erbrecht, 667–668. Augsburg: Wissner Verlag, 2001.
  Google Scholar

Weinmann, Karl. Geschichte der Kirchenmusik. Mit besonderer Berücksichtigung der kirchenmusikalischen Restauration im 19. Jahrhundert. Kempten–München: Josef Kösel, 1913.
  Google Scholar

Zarębska, Adrianna. Katalog utworów Josepha Ignaza Schnabla zachowanych w Bibliotece Kapitulnej we Wrocławiu, Oddziale Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej we Wro cławiu, Oddziale Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Praca magisterska, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, 1998.
  Google Scholar

Zduniak, Maria. „Ze studiów nad recepcją twórczości Fryderyka Chopina w XIX-wiecznym Wrocławiu”. Zeszyty Wrocławskie 28 (1981): 255–278.
  Google Scholar

Zduniak, Maria. Muzyka i muzycy polscy w dziewiętnastowiecznym Wrocławiu. Wrocław: Ossolineum 1984 (= Monografe Śląskie 37).
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-04-26

Cited By / Share

Urban, M. (2022). Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831) i jego twórczość religijna w kontekście najnowszych badań. Muzyka, 67(1), 39–64. https://doi.org/10.36744/m.1145

Autorzy

Mariusz Urban 

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-0114-9846

Statystyki

Abstract views: 183
PDF downloads: 162


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Mariusz Urban

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.