The Relocation of Music-Related Sources after the Second World War: The Case of West Pomerania
Abstract
The first section of this article describes how library collections were safeguarded in postwar Poland. On the basis of earlier findings (mainly by Ryszard Nowicki), three periods have been distinguished:
- 1944–46: the legal framework was formed, along with the key terms applied during the book-and-archive protection campaign. A branch of the Ministry of Education was established in Kraków for the protection of book collections ‘abandoned or left behind’. During this period, work focused on physically protecting the many collections from perishing;
- 1947–49: Centres for Protected Book Collections were established in Kraków, Toruń, Gdańsk, Szczecin, Katowice, Poznań and Wrocław, for the purpose of sorting the previously secured materials and assigning them to appropriate institutions throughout Poland;
- 1950–55: most of the above-mentioned centres closed down, and the task of protecting and redistributing library collections was entrusted to the Centre for Protected Book Collections in Katowice.
The second section of the article attempts to reconstruct how music-related sources were protected and relocated in Szczecin and West Pomerania between the end of the Second World War and the early 1950s. This study is based on archive research carried out in the Pomeranian Library in Szczecin, Central Archives of Modern Records (AAN) in Warsaw and Jagiellonian Library in Kraków. The principles behind the protecting and redistributing process are discussed, and the main places to which sheet music and books on music were sent are outlined. In addition, previously unknown materials concerning the fate of the Berlin Preußische Staatsbibliothek’s collections hidden in Gleźno (Hohenwalde) and Szczęsne (Billerbeck, now Nadarzyn) are analysed. Finally, the author points out the need for further research into both the music collections in the Pomeranian Library and the relocating of music sources, such as the cimelia transported from Berlin to Parsowo (Parsow), Mierzyn (Altmarrin) and Skoczów (Schötzow).
Keywords:
Preußische Staatsbibliothek, Szczecin, West Pomerania, protecting book collections, World War II, music-related sources, Maria QuiriniReferences
Aktualne zagadnienia bibliotekarskie. Pierwsza powojenna konferencja okręgowych wizytatorów bibliotek w dniach 24–27 października 1945 r. w Pabianicach. Warszawa: Ministerstwo Oświaty, 1946.
Google Scholar
Bestände der ehemaligen Preußischen Staatsbibliothek zu Berlin in der Jagiellonen-Bibliothek. Forschungsstand und -perspektiven, red. Monika Jaglarz, Katarzyna Jaśtal. Berlin: Peter Lang Verlag, 2018.
Google Scholar
Biliński, Lucjan. „Zbiory historyczne i regionalne w bibliotekach publicznych a Narodowy Zasób Biblioteczny”. W: Zbiory zabytkowe w bibliotekach publicznych. Materiały z konferencji. Opole, 5–6 listopada 1998, red. Mirosława Koćwin, 29–74. Opole: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu, 1998.
Google Scholar
Borysowska, Agnieszka. „Główne zespoły proweniencyjne w zabytkowych zbiorach Książnicy Pomorskiej im. Stanisława Staszica w Szczecinie”. W: Książka dawna i jej właściciele = Early Printed Books and Their Owners, red. Dorota Sidorowicz-Mulak, Agnieszka Franczyk-Cegła. T. 1, 133–155. Wrocław: Ossolineum, 2017.
Google Scholar
Borysowska, Agnieszka. „Pisarze i książki. Glosa do działalności Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych (1947–1950) w Szczecinie”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 53, nr 2 (2012): 5–13.
Google Scholar
Chylińska, Anna, Jadwiga Rynkiewicz. „Zbiory muzyczne Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie”. Bibliotekarz 33, nr 7–8 (1966): 228–231.
Google Scholar
Dróżdż Andrzej. „Działalność katowickiej Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych na Górnym i Dolnym Śląsku w latach 1947–1955”. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 67, nr 2 (2012): 81–101.
Google Scholar
Dziechciowska Wiesława. „XVIII-wieczne wydania nut w Oddziale muzyczno-fonograficznym Książnicy Szczecińskiej”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 28, nr 1–2 (1987): 44–57.
Google Scholar
Dziechciowska Wiesława. „Zbiory muzyczno-fonograficzne Książnicy Szczecińskiej”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 28, nr 1–2 (1987): 33–43.
Google Scholar
Garlicki Przemysław. „Maria Quirini i inni pracownicy Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Szczecinie”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 54, nr 2–3 (2013): 69–74.
Google Scholar
Garlicki Przemysław. „Teki Marii Quirini jako źródło do dziejów poniemieckich księgozbiorów na Pomorzu Zachodnim”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Zamkowe w Malborku 19 października 2012 roku, red. Aleksandra Siuciak, 83–94. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2015.
Google Scholar
Górny, Tomasz. „Muzyczne tajemnice Szczecina”. Ruch Muzyczny 66, nr 21 (2022): 42–43.
Google Scholar
Grycz, Józef. Wskazówki dla prowadzących akcję zabezpieczenia bibliotek i zbiorów bibliotecznych. Warszawa–Poznań: Ministerstwo Oświaty Wydział Bibliotek–Drukarnia św. Wojciecha, 1945.
Google Scholar
Jaglarz, Monika, Julia Madajczak. „Berlinka”. W: Julia Madajczak, Katarzyna Granicka, Szymon Gruda, Monika Jaglarz, José Luis de Rojas, Aztecka układanka. Szesnastowieczny rękopis ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, red. Julia Madajczak, Szymon Gruda, 15–24. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2021.
Google Scholar
Jazdon, Artur. „Bolesław Świderski jako kierownik Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Poznaniu – przyczynek do poznańskiego okresu działalności”. W: Bibliotekarstwo według Bolesława Świderskiego – myśl, praktyka, dydaktyka. Księga pamiątkowa, red. Stanisława Kurek-Kokocińska, 35–55. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2009.
Google Scholar
Judek, Cecylia. „Zbiory specjalne”. W: Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomorskiej 1905–2005 = From the Stadtbibliothek to the Pomeranian Library 1905–2005 = Von der Stadtbibliothek zur Pommerschen Bibliothek 1905–2005, red. Hanna Niedbał, Barbara Chojnacka, Agnieszka Gnat-Leśniańska, 87–120. Szczecin: Książnica Pomorska, 2005.
Google Scholar
Kalicki, Włodzimierz. Ostatni jeniec wielkiej wojny. Polacy i Niemcy po 1945 roku. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2002.
Google Scholar
Knot, Antoni. Polskie prawo biblioteczne. Zbiór przepisów prawnych dotyczących bibliotek. Wrocław–Warszawa: Książnica-Atlas, 1947.
Google Scholar
Mazikiewicz, Małgorzata. „Kolekcja starych druków muzycznych w zbiorach Książnicy Pomorskiej”. W: Biblioteka muzyczna 2000–2006 = Music Library 2000–2006, red. Stanisław Hrabia, Andrzej Spóz, 67–76. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2008.
Google Scholar
Mazikiewicz, Małgorzata. „Zbiory muzyczne biblioteki Marienstifts-Gymnasium w zasobie Oddziału Muzycznego Książnicy Pomorskiej”. W: Biblioteka muzyczna 2000–2006 = Music Library 2000–2006, red. Stanisław Hrabia, Andrzej Spóz, 91–94. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2008.
Google Scholar
Mazikiewicz, Małgorzata. „Zbiory muzyczne Książnicy Pomorskiej w Szczecinie”. W: Biblioteka muzyczna 2000–2006 = Music Library 2000–2006, red. Stanisław Hrabia, Andrzej Spóz, 95–100. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2008.
Google Scholar
Mężyński, Andrzej. Józef Grycz (1890–1954) organizator polskiego bibliotekarstwa. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2020.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Aleksander Birkenmajer jako wizytator Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych we Wrocławiu”. Biblioteka 17, nr 26 (2013): 139–151.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz ochrony zbiorów bibliotecznych. Ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945–1947. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, 2006 (= Prace Biblioteki Uniwersyteckiej 27).
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Działalność krakowskiej Delegatury Ministerstwa Oświaty do zabezpieczenia księgozbiorów opuszczonych i porzuconych na Pomorzu Zachodnim”. W: Ochrona zbiorów bibliotecznych, red. Ryszard Nowicki, Joanna Gomoliszek, Katarzyna Wodniak, 85–96. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2016.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Działalność Stanisława Sierotwińskiego w latach 1945–1946 jako delegata Ministerstwa Oświaty do zabezpieczania księgozbiorów opuszczonych i porzuconych na Ziemiach Zachodnich”. Roczniki Biblioteczne 50 (2006): 13–44.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Księgozbiory zabezpieczone w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie”. W: Biblioteka w czasie – czas w bibliotece. T. 1, Przez dzieje ku współczesności, red. Stanisława Wojnarowicz, Bogusław Kasperek, 187–203. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2015.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Polskie zbiornice księgozbiorów zabezpieczonych w latach 1947–1955”. W: Oblicza współczesnej bibliologii. Konteksty i transgresje, red. Grzegorz Czapnik, Zbigniew Gruszka, Jacek Ladorucki, 115–137. Łódź–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego–Wydawnictwo SBP, 2014.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. Powojenna ochrona zbiorów bibliotecznych w Polsce w latach 1944–1955. Wybór źródeł. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2013.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Rezultaty działalności Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Szczecinie w latach 1947–1950”. Roczniki Biblioteczne 51 (2007): 169–188.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Rola Józefa Grycza w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych”. Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi 5 (2011): 89–108.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. Rola katowickiej Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych w Polsce. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2015.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Rozpraszanie księgozbiorów na przykładzie działalności Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Katowicach w latach 1947–1955”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Zamkowe w Malborku 19 października 2012 roku, red. Aleksandra Siuciak, 31–50. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2015.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Zabezpieczanie księgozbiorów po II wojnie światowej w Polsce”. Napis 11 (2005): 277–287.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Zbiory specjalne w zbiornicach księgozbiorów zabezpieczonych. Przyczynek do odbudowy bibliotek i bibliotekarstwa polskiego”. W: Zbiory specjalne w bibliotekach polskich. Problematyka badawcza i organizacyjna, red. Agnieszka Borysowska, 213–227.
Google Scholar
Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, 2015 (= Bibliotekarz Zachodniopomorski 14).
Google Scholar
Oświecińska, Alicja. „Wybrane XIX-wieczne druki muzyczne w zbiorach Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 21, nr 3 (1980): 16–21.
Google Scholar
Pietrzyk, Zdzisław. „Polonica in Albums Forming Part of the Former Prussian State Library in Berlin (Now Held by the Jagiellonian Library) Which Were Brought to Light in 2014”. W: Bestände der ehemaligen Preußischen Staatsbibliothek zu Berlin in der Jagiellonen-Bibliothek. Forschungsstand und -perspektiven, red. Monika Jaglarz, Katarzyna Jaśtal, 103–116. Berlin: Peter Lang Verlag, 2018.
Google Scholar
Rosenbaum, Sebastian. „Bibliotekarz, historyk, agent. Casus Franciszka Szymiczka”. Studia Śląskie 68 (2009): 134–169.
Google Scholar
Schochow, Werner. Bücherschicksale. Die Verlagerungsgeschichte der Preußischen Staatsbibliothek. Auslagerung, Zerstörung, Entfremdung, Rückführung. Dargestellt aus den Quellen. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2003.
Google Scholar
Sidorowicz-Mulak, Dorota. „Kulisy budowania ossolińskiej kolekcji starych druków w powojennym Wrocławiu w latach 1946–1949”. W: Mówią zbiory. Wykłady ossolińskie 2019–2020, red. Teresa Sokół, 227–272. Wrocław: Ossolineum, 2020.
Google Scholar
Świątek, Urszula. „Muzykalia z Biblioteki Majorackiej Schaffgotschów w świetle inwentarza muzycznego PL-Wn Mus. 1338”. Praca licencjacka, Uniwersytet Warszawski 2021.
Google Scholar
Wehrmann, Martin. Geschichte der Bibliothek des Marienstifts-Gymnasiums in Stettin. Stettin: Hessenland, 1894.
Google Scholar
Statistics
Abstract views: 161PDF downloads: 87
License
Copyright (c) 2023 Tomasz Górny
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The author grants the publisher a royalty-free nonexclusive licence (CC BY 4.0) to use the article in Muzyka, retains full copyright, and agrees to identify the work as first having been published in Muzyka should it be published or used again (download licence agreement). By submitting an article the author agrees to make it available under CC BY 4.0 license.
Articles from issues up to and including 3/2022 were published under a Creative Commons license CC BY-NC-ND 4.0. During this period the authors granted the publisher a royalty-free nonexclusive license (CC BY-ND 4.0) to use their article in Muzyka, retained full copyright, and agreed to identify the work as first having been published in our journal should it be published or used again.
