The Decoration of Manuscript PL-GD Mar. F 406 in the Context of Illumination Art in Fifteenth-Century Gdańsk
Monika Jakubek-Raczkowska
Nicolaus Copernicus University in Toruń (Poland)
https://orcid.org/0000-0002-7262-8468
Abstract
This article analyses music manuscript Mar. F 406, originally from the collection of St Mary’s church in the Main Town (Rechtstadt) of Gdańsk, now kept at the Gdańsk Library of the Polish Academy of Sciences. The codex is a compilation of liturgical chants. This article offers the first analytical study of the source undertaken from the perspective of the history of art, with a discussion of the character and quality of the gouache and calligraphic ornaments. These decorations are presented in the wider context of illumination art in fifteenth-century Gdańsk. Stylistic and comparative analyses were supported by non-invasive XRF and IR examination.
The physical characteristics of the volume, along with the results of parallel musicological studies (Piotr Ziółkowski and Kamil Watkowski), make it possible to present a new chronology of the manuscript’s compilation, distinguish the individual illuminators’ hands and obtain knowledge of the techniques and practice of the scriptorium in Gdańsk. The codex is thus shown to have received its present-day form in the mid-fifteenth century. It is partly an original work from that period (by two Gdańsk-based copyists), and partly a compilation of older fragments (from the late fourteenth and early fifteenth century). It was bound in Gdańsk by the elder Dragon Bookbinder (älterer Drachenbuchbinder). The first scribe-illuminator was a representative of the Gdańsk environment trained according to Bohemian models. The last three gatherings (VIII–X) remained blank until the early sixteenth century, when more chants were added by a team of copyists. The decoration in this section is the work of a single illuminator, who drew on old thirteenth-century models, as well as calligraphic patterns used in the decoration of incunabula. This section can be dated to the turn of the sixteenth century; the work of this illuminator has analogies in other Gdańsk books from the first quarter of the sixteenth century. The source constitutes a valuable example of a manuscript’s intense, long-term liturgical use. Its analysis demonstrates the need for a comprehensive study of the Gdańsk scriptorium in the second and third quarters of the fifteenth century (including illuminating and bookbinding techniques).
Keywords:
Gdańsk Library of the Polish Academy of Sciences, manuscript Mar. F 406, art of book illumination, fifteenth century, scriptorium of Gdansk, Dragon Bookbinder the Elder, cadels, penwork, pen-flourishing, gouche decoration, Bohemian art traditionReferences
Błaszczyk, Iwona. ‘Grzegorz IX: Decretales [Mar. F 83].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 318. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Błaszczyk, Iwona. ‘Iluminacje średniowiecznych rękopisów ze zbiorów pomorskich (przyczynek do twórczości środowiska miniatorskiego na Pomorzu Wschodnim). Gdańskie Studia Muzealne 3 (1981): 107–125.
Google Scholar
Błaszczyk, Iwona. ‘Kancjonał [Mar. F 406].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 323. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Błaszczyk, Iwona. ‘Missale secundum notulam [Mar. F 61].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 321–322. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Błaszczyk, Iwona. ‘Missale secundum notulam [Mar. F 80].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 319–320. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Błaszczyk, Iwona. ‘Missale secundum notulam [Mar. F 332].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 320–321. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Błaszczyk, Iwona. ‘Missale secundum notulam [Mar. F 400].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 322. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Cuny, Georg. ‘Zur mittelalterlichen Kunst im Weichselgebiet.’ Zeitschrift des Westpreusischen Geschichtsvereins 69 (1929): 87–106.
Google Scholar
Czyżak, Marta, Monika Jakubek-Raczkowska and Arkadiusz Wagner. Katalog rękopisow średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Toruń 2016: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2016.
Google Scholar
Drost, Willi. Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschatze. Stuttgart: Kohlhammer, 1963 (= Bau- und Kunstdenkmäler des Deutschen Ostens, Reihe A, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig).
Google Scholar
Drożdziecka, Sabina. ‘Graduał.’ In: Sapientia aedificavit sibi domum Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku 14 września–17 listopada 2019, ed. Monika Czapska. Vol. 2, 346–347. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2019.
Google Scholar
Günther, Otto, ed. Katalog der Danziger Stadtbibliothek verfertigt und herausgegeben im Auftrage der stadtischen Behorden. Vol. 5, Katalog der Handschriften, part 5, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig. Danzig: Kommissions-Verlag von A.W. Kafemann GmbH, 1921.
Google Scholar
Jakubek-Raczkowska, Monika, Juliusz Raczkowski. ‘Zespół iluminowanych kodeksów liturgicznych z katedry w Chełmży jako źródło do badań nad kulturą artystyczną i życiem duchowym kapituły chełmińskiej w XV stuleciu.’ In: Textus, pictura, musica. Średniowieczny kodeks rękopiśmienny jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, eds. Monika Jakubek-Raczkowska and Marta Czyżak, 125–185. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022 (= Studia nad Skryptoriom i Spuścizną Rękopiśmienną Średniowiecza 3).
Google Scholar
Jakubek-Raczkowska, Monika, Mateusz F. Marszałkowski. ‘Twórca Graduału L13.’ In: Pelpliński Graduał L13. Dzieło – badania – konserwacja, eds. Juliusz Raczkowski and Monika Jakubek-Raczkowska, 123–146. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2019 (= Studia nad Skryptorium i Spuścizną Rękopiśmienną Średniowiecza 1).
Google Scholar
Jasiewicz, Jan Jerzy. ‘Krzyżacka tradycja liturgiczno-muzyczna w świetle źródeł zachowanych w Bibliotece Gdańskiej PAN. II. Rękopis Ms. Mar. F 406. III. Aneksy.’ Libri Gedanenses 23‒24 (2007): 39–103.
Google Scholar
Kaliszuk, Jerzy, Sławomir Szyller. Inwentarz rękopisow do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Warsaw: Biblioteka Narodowa, 2012 (= Inwentarze Rękopisów Biblioteki Narodowej 3).
Google Scholar
Karłowska-Kamzowa, Alicja. ‘Malarstwo książkowe na Pomorzu Wschodnim.’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 1, 467–479. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Karłowska-Kamzowa, Alicja. ‘Malarstwo miniaturowe.’ In: Jerzy Domasłowski, Alicja Karłowska-Kamzowa and Adam S. Labuda. Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, 178–218. Warszawa–Poznań: PWN, 1990.
Google Scholar
Larczyńska, Agata. ‘Ms. Mar. Q 49.’ In: Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, ed. Barbara Pospieszna. Vol. 1, 146. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Google Scholar
Larczyńska, Agata. ‘Ms. Mar. F 332.’ In: Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, ed. Barbara Pospieszna. Vol. 1, 150–151. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Google Scholar
Larczyńska, Agata. ‘Ms. Mar. F 400.’ In: Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, ed. Barbara Pospieszna. Vol. 1, 152. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Google Scholar
Larczyńska, Agata. ‘Ms. Mar. F 403.’ In: Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, ed. Barbara Pospieszna. Vol. 1, 153. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Google Scholar
Larczyńska, Agata. ‘Ms. Mar. F 59.’ In: Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, ed. Barbara Pospieszna. Vol. 1, 147. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Google Scholar
Larczyńska, Agata. ‘Ms. Mar. F 61.’ In: Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku, 25 czerwca–12 września 2010 roku, ed. Barbara Pospieszna. Vol. 1, 148–149. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2010.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘Kancjonał gdański ze zbiorów Biblioteki PAN.’ Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku 20 (1981): 5–60.
Google Scholar
Marszałkowski, Mateusz F. ‘Średniowieczne kodeksy iluminowane z cysterskiego skryptorium w Pelplinie. Problematyka zabytkoznawcza.’ PhD diss., Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2020.
Google Scholar
Marszałkowski, Mateusz F. ‘Zdobienia filigranowe – analiza styloznawcza.’ In: Pelpliński Graduał L13. Dzieło – badania – konserwacja, eds. Juliusz Raczkowski and Monika Jakubek-Raczkowska, 107–122. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2019 (= Studia nad Skryptorium i Spuścizną Rękopiśmienną Średniowiecza 1).
Google Scholar
Palińska, Anna. ‘Graduale de tempore et de sanctis [L1, L2].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 440. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Palińska, Anna. ‘Graduale de tempore et de sanctis [L3, L4].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 439–440. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Palińska, Anna. ‘Missale secundum notulam [Mar. F 399].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 318–319. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Palińska, Anna. ‘Missale secundum notulam [BN akc. 9761].’ In: Malarstwo gotyckie w Polsce, eds. Adam S. Labuda and Krystyna Secomska. Vol. 2, 323–324. Warsaw: Wydawnictwo DiG, 2004 (= Dzieje Sztuki Polskiej 2/3).
Google Scholar
Piwoński, Henryk. ‘Hymny w zabytkach liturgiczno-muzycznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 51 (1985): 283–346.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7729
Google Scholar
Rozynkowski, Waldemar, Studia nad liturgią w zakonie krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w poźnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Google Scholar
Scott-Fleming, Sonja. The Analysis of Pen Flourishing in Thirteenth-century Manuscripts. Leyden: Brill, 1989.
Google Scholar
Wachowiak, Mirosław. ‘Nieinwazyjne badania Graduału L13 przenośnym spektrometrem XRF.’ In: Pelpliński Graduał L13. Dzieło – badania – konserwacja, eds. Juliusz Raczkowski and Monika Jakubek-Raczkowska, 183–196. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2019 (= Studia nad Skryptorium i Spuścizną Rękopiśmienną Średniowiecza 1).
Google Scholar
Watkowski, Kamil, Piotr Ziółkowski. ‘Secundum notulam dominorum teutonicorum: A New Look at the Repertoire and Genesis of Manuscript PL-GD Mar. F 406.’ Muzyka 68, no. 1 (2023): 20–61.
Google Scholar
Authors
Monika Jakubek-RaczkowskaNicolaus Copernicus University in Toruń Poland
https://orcid.org/0000-0002-7262-8468
Statistics
Abstract views: 155PDF downloads: 179
License
Copyright (c) 2023 Monika Jakubek-Raczkowska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The author grants the publisher a royalty-free nonexclusive licence (CC BY 4.0) to use the article in Muzyka, retains full copyright, and agrees to identify the work as first having been published in Muzyka should it be published or used again (download licence agreement). By submitting an article the author agrees to make it available under CC BY 4.0 license.
Articles from issues up to and including 3/2022 were published under a Creative Commons license CC BY-NC-ND 4.0. During this period the authors granted the publisher a royalty-free nonexclusive license (CC BY-ND 4.0) to use their article in Muzyka, retained full copyright, and agreed to identify the work as first having been published in our journal should it be published or used again.
Most read articles by the same author(s)
- Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski,, An unresearched Gradual from St Johns’ Church in Toruń – A contribution to the study of music sources in Chełmno Diocese in the Middle Ages , Muzyka: Vol. 65 No. 1 (2020)
