Relokacja muzykaliów po II wojnie światowej – przypadek Pomorza Zachodniego
Abstrakt
W pierwszej części artykułu opisany został proces zabezpieczania zbiorów bibliotecznych w powojennej Polsce. Na podstawie wcześniejszych ustaleń (głównie prof. Ryszarda Nowickiego) podzielono ów proces na trzy okresy:
- Lata 1944–1946: kształtowanie się ram prawnych oraz podstawowych pojęć stosowanych w trakcie akcji ochrony książek i archiwaliów, a także powołanie do życia Delegatury Ministerstwa Oświaty do zabezpieczenia księgozbiorów opuszczonych i porzuconych w Krakowie. W okresie tym prace skupiały się na fizycznej ochronie licznych kolekcji przed zagładą.
- Lata 1947–1949: powołanie do życia Zbiornic Księgozbiorów Zabezpieczonych w Krakowie, Toruniu, Gdańsku, Szczecinie, Katowicach, Poznaniu oraz Wrocławiu. Ich zadaniem było przede wszystkim sortowanie zabezpieczonych wcześniej materiałów i rozdzielanie ich do odpowiednich instytucji na terenie całej Polski.
- Lata 1950–1955: likwidacja większości zbiornic i powierzenie zadań ochrony i repartycji zasobów bibliotecznych Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Katowicach.
W drugiej części artykułu na podstawie badań archiwalnych przeprowadzonych w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie podjęto próbę rekonstrukcji procesu zabezpieczania i relokacji muzykaliów na terenie Szczecina i Pomorza Zachodniego w okresie od zakończenia II wojny światowej do początku lat 50. Omówiono zasady procesu zabezpieczania i repartycji, a także zarysowano podstawowe kierunki przekazywania nut i książek o tematyce muzycznej. Ponadto analizie poddano nieznane dotąd w literaturze przedmiotu materiały na temat losów zbiorów Berlińskiej Preußische Staatsbibliothek, które ukryte zostały w miejscowościach Gleźno oraz Szczęsne (obecnie: Nadarzyn). Wreszcie zwrócono uwagę na konieczność dalszych badań: zarówno nad zasobami muzycznymi Książnicy Pomorskiej, jak i procesem relokacji muzykaliów, np. cymeliów wywiezionymi z Berlina do miejscowości Parsowo, Mierzyn oraz Skoczów.
Słowa kluczowe:
Preußische Staatsbibliothek, Szczecin, Pomorze Zachodnie, ochrona księgozbiorów, II wojna światowa, muzykalia, Maria QuiriniBibliografia
Aktualne zagadnienia bibliotekarskie. Pierwsza powojenna konferencja okręgowych wizytatorów bibliotek w dniach 24–27 października 1945 r. w Pabianicach. Warszawa: Ministerstwo Oświaty, 1946.
Google Scholar
Bestände der ehemaligen Preußischen Staatsbibliothek zu Berlin in der Jagiellonen-Bibliothek. Forschungsstand und -perspektiven, red. Monika Jaglarz, Katarzyna Jaśtal. Berlin: Peter Lang Verlag, 2018.
Google Scholar
Biliński, Lucjan. „Zbiory historyczne i regionalne w bibliotekach publicznych a Narodowy Zasób Biblioteczny”. W: Zbiory zabytkowe w bibliotekach publicznych. Materiały z konferencji. Opole, 5–6 listopada 1998, red. Mirosława Koćwin, 29–74. Opole: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu, 1998.
Google Scholar
Borysowska, Agnieszka. „Główne zespoły proweniencyjne w zabytkowych zbiorach Książnicy Pomorskiej im. Stanisława Staszica w Szczecinie”. W: Książka dawna i jej właściciele = Early Printed Books and Their Owners, red. Dorota Sidorowicz-Mulak, Agnieszka Franczyk-Cegła. T. 1, 133–155. Wrocław: Ossolineum, 2017.
Google Scholar
Borysowska, Agnieszka. „Pisarze i książki. Glosa do działalności Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych (1947–1950) w Szczecinie”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 53, nr 2 (2012): 5–13.
Google Scholar
Chylińska, Anna, Jadwiga Rynkiewicz. „Zbiory muzyczne Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie”. Bibliotekarz 33, nr 7–8 (1966): 228–231.
Google Scholar
Dróżdż Andrzej. „Działalność katowickiej Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych na Górnym i Dolnym Śląsku w latach 1947–1955”. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 67, nr 2 (2012): 81–101.
Google Scholar
Dziechciowska Wiesława. „XVIII-wieczne wydania nut w Oddziale muzyczno-fonograficznym Książnicy Szczecińskiej”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 28, nr 1–2 (1987): 44–57.
Google Scholar
Dziechciowska Wiesława. „Zbiory muzyczno-fonograficzne Książnicy Szczecińskiej”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 28, nr 1–2 (1987): 33–43.
Google Scholar
Garlicki Przemysław. „Maria Quirini i inni pracownicy Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Szczecinie”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 54, nr 2–3 (2013): 69–74.
Google Scholar
Garlicki Przemysław. „Teki Marii Quirini jako źródło do dziejów poniemieckich księgozbiorów na Pomorzu Zachodnim”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Zamkowe w Malborku 19 października 2012 roku, red. Aleksandra Siuciak, 83–94. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2015.
Google Scholar
Górny, Tomasz. „Muzyczne tajemnice Szczecina”. Ruch Muzyczny 66, nr 21 (2022): 42–43.
Google Scholar
Grycz, Józef. Wskazówki dla prowadzących akcję zabezpieczenia bibliotek i zbiorów bibliotecznych. Warszawa–Poznań: Ministerstwo Oświaty Wydział Bibliotek–Drukarnia św. Wojciecha, 1945.
Google Scholar
Jaglarz, Monika, Julia Madajczak. „Berlinka”. W: Julia Madajczak, Katarzyna Granicka, Szymon Gruda, Monika Jaglarz, José Luis de Rojas, Aztecka układanka. Szesnastowieczny rękopis ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, red. Julia Madajczak, Szymon Gruda, 15–24. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2021.
Google Scholar
Jazdon, Artur. „Bolesław Świderski jako kierownik Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Poznaniu – przyczynek do poznańskiego okresu działalności”. W: Bibliotekarstwo według Bolesława Świderskiego – myśl, praktyka, dydaktyka. Księga pamiątkowa, red. Stanisława Kurek-Kokocińska, 35–55. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2009.
Google Scholar
Judek, Cecylia. „Zbiory specjalne”. W: Od Stadtbibliothek do Książnicy Pomorskiej 1905–2005 = From the Stadtbibliothek to the Pomeranian Library 1905–2005 = Von der Stadtbibliothek zur Pommerschen Bibliothek 1905–2005, red. Hanna Niedbał, Barbara Chojnacka, Agnieszka Gnat-Leśniańska, 87–120. Szczecin: Książnica Pomorska, 2005.
Google Scholar
Kalicki, Włodzimierz. Ostatni jeniec wielkiej wojny. Polacy i Niemcy po 1945 roku. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2002.
Google Scholar
Knot, Antoni. Polskie prawo biblioteczne. Zbiór przepisów prawnych dotyczących bibliotek. Wrocław–Warszawa: Książnica-Atlas, 1947.
Google Scholar
Mazikiewicz, Małgorzata. „Kolekcja starych druków muzycznych w zbiorach Książnicy Pomorskiej”. W: Biblioteka muzyczna 2000–2006 = Music Library 2000–2006, red. Stanisław Hrabia, Andrzej Spóz, 67–76. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2008.
Google Scholar
Mazikiewicz, Małgorzata. „Zbiory muzyczne biblioteki Marienstifts-Gymnasium w zasobie Oddziału Muzycznego Książnicy Pomorskiej”. W: Biblioteka muzyczna 2000–2006 = Music Library 2000–2006, red. Stanisław Hrabia, Andrzej Spóz, 91–94. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2008.
Google Scholar
Mazikiewicz, Małgorzata. „Zbiory muzyczne Książnicy Pomorskiej w Szczecinie”. W: Biblioteka muzyczna 2000–2006 = Music Library 2000–2006, red. Stanisław Hrabia, Andrzej Spóz, 95–100. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2008.
Google Scholar
Mężyński, Andrzej. Józef Grycz (1890–1954) organizator polskiego bibliotekarstwa. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2020.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Aleksander Birkenmajer jako wizytator Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych we Wrocławiu”. Biblioteka 17, nr 26 (2013): 139–151.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz ochrony zbiorów bibliotecznych. Ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945–1947. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, 2006 (= Prace Biblioteki Uniwersyteckiej 27).
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Działalność krakowskiej Delegatury Ministerstwa Oświaty do zabezpieczenia księgozbiorów opuszczonych i porzuconych na Pomorzu Zachodnim”. W: Ochrona zbiorów bibliotecznych, red. Ryszard Nowicki, Joanna Gomoliszek, Katarzyna Wodniak, 85–96. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2016.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Działalność Stanisława Sierotwińskiego w latach 1945–1946 jako delegata Ministerstwa Oświaty do zabezpieczania księgozbiorów opuszczonych i porzuconych na Ziemiach Zachodnich”. Roczniki Biblioteczne 50 (2006): 13–44.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Księgozbiory zabezpieczone w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie”. W: Biblioteka w czasie – czas w bibliotece. T. 1, Przez dzieje ku współczesności, red. Stanisława Wojnarowicz, Bogusław Kasperek, 187–203. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2015.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Polskie zbiornice księgozbiorów zabezpieczonych w latach 1947–1955”. W: Oblicza współczesnej bibliologii. Konteksty i transgresje, red. Grzegorz Czapnik, Zbigniew Gruszka, Jacek Ladorucki, 115–137. Łódź–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego–Wydawnictwo SBP, 2014.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. Powojenna ochrona zbiorów bibliotecznych w Polsce w latach 1944–1955. Wybór źródeł. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2013.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Rezultaty działalności Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Szczecinie w latach 1947–1950”. Roczniki Biblioteczne 51 (2007): 169–188.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Rola Józefa Grycza w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych”. Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi 5 (2011): 89–108.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. Rola katowickiej Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych w Polsce. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2015.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Rozpraszanie księgozbiorów na przykładzie działalności Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Katowicach w latach 1947–1955”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Zamkowe w Malborku 19 października 2012 roku, red. Aleksandra Siuciak, 31–50. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2015.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Zabezpieczanie księgozbiorów po II wojnie światowej w Polsce”. Napis 11 (2005): 277–287.
Google Scholar
Nowicki, Ryszard. „Zbiory specjalne w zbiornicach księgozbiorów zabezpieczonych. Przyczynek do odbudowy bibliotek i bibliotekarstwa polskiego”. W: Zbiory specjalne w bibliotekach polskich. Problematyka badawcza i organizacyjna, red. Agnieszka Borysowska, 213–227.
Google Scholar
Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie, 2015 (= Bibliotekarz Zachodniopomorski 14).
Google Scholar
Oświecińska, Alicja. „Wybrane XIX-wieczne druki muzyczne w zbiorach Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 21, nr 3 (1980): 16–21.
Google Scholar
Pietrzyk, Zdzisław. „Polonica in Albums Forming Part of the Former Prussian State Library in Berlin (Now Held by the Jagiellonian Library) Which Were Brought to Light in 2014”. W: Bestände der ehemaligen Preußischen Staatsbibliothek zu Berlin in der Jagiellonen-Bibliothek. Forschungsstand und -perspektiven, red. Monika Jaglarz, Katarzyna Jaśtal, 103–116. Berlin: Peter Lang Verlag, 2018.
Google Scholar
Rosenbaum, Sebastian. „Bibliotekarz, historyk, agent. Casus Franciszka Szymiczka”. Studia Śląskie 68 (2009): 134–169.
Google Scholar
Schochow, Werner. Bücherschicksale. Die Verlagerungsgeschichte der Preußischen Staatsbibliothek. Auslagerung, Zerstörung, Entfremdung, Rückführung. Dargestellt aus den Quellen. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2003.
Google Scholar
Sidorowicz-Mulak, Dorota. „Kulisy budowania ossolińskiej kolekcji starych druków w powojennym Wrocławiu w latach 1946–1949”. W: Mówią zbiory. Wykłady ossolińskie 2019–2020, red. Teresa Sokół, 227–272. Wrocław: Ossolineum, 2020.
Google Scholar
Świątek, Urszula. „Muzykalia z Biblioteki Majorackiej Schaffgotschów w świetle inwentarza muzycznego PL-Wn Mus. 1338”. Praca licencjacka, Uniwersytet Warszawski 2021.
Google Scholar
Wehrmann, Martin. Geschichte der Bibliothek des Marienstifts-Gymnasiums in Stettin. Stettin: Hessenland, 1894.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 161PDF downloads: 87
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Tomasz Górny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Do zeszytu 3/2022 włącznie artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
