„Secundum notulam dominorum teutonicorum” – nowe spojrzenie na repertuar i genezę rękopisu PL-GD MAR. F 406
Kamil Watkowski
Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5240-2691
Piotr Ziółkowski
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3987-2995
Abstrakt
Ta kolejna po pracach Maciejewskiego i Jasiewicza publikacja poświęcona rękopisowi PL-GD Mar. F 406 pozwala na nowo spojrzeć na gdański zabytek i skorygować opinie sformułowane przez poprzednich badaczy. W artykule powrócono do kwestii struktury księgi oraz repertuaru ordinarium missae. Po raz pierwszy analizie poddane zostały kompozycje wykonywane ad offertorium, śpiewy święta Nawiedzenia NMP oraz korpus utworów przeznaczonych na Wielki Tydzień i okres wielkanocny, wśród których znaleziono śpiewy unikatowe. Przedstawione rozważania pozwoliły bezsprzecznie powiązać zabytek z liturgią Zakonu Niemieckiego, a w sposób szczególny z gdańskim kościołem Mariackim. Zademonstrowano również związki kodeksu z tradycjami środkowoeuropejskimi – nie tylko z zabytkami z Polski, ale również z rękopisami czeskimi. Analiza repertuaru pozwoliła ponadto z większą dokładnością określić kolejność, w jakiej kompletowano zawartość księgi i datować poszczególne jej części pomiędzy pierwszą ćwiercią XV wieku a przełomem XV i XVI wieku. Pokazano również motywacje, jakie towarzyszyły twórcom rękopisu i wskazano niedostrzegany wcześniej w takim zakresie zakres tematyczny zainteresowań użytkowników kodeksu – obok pobożności maryjnej miejsce znalazły kult Najświętszego Sakramentu oraz elementy zaczerpnięte z liturgii Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
tradycja liturgiczno-muzyczna Zakonu Niemieckiego , Kościół Mariacki w Gdańsku , liturgiczne księgi muzyczne , Kyriale, śpiewy ad offertorium , repertuar święta Nawiedzenia NMP , śpiewy Wielkiego Tygodnia i WielkanocyBibliografia
Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 1. Leipzig: Fues’s Verlag (R. Reisland), 1886.
Google Scholar
Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 45. Leipzig: O.R. Reisland, 1904.
Google Scholar
Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 50. Leipzig: O.R. Reisland, 1907.
Google Scholar
Analecta Hymnica Medii Aevi, eds. Clemens Blume and Henry Marriott Bannister. Vol. 54. Leipzig: O.R. Reisland, 1915.
Google Scholar
Babioch, Iwona. ‘Liber generationis w polskich źródłach średniowiecznych.’ Muzyka 33, no. 1 (1988): 3–30.
Google Scholar
Bosse, Detlev. Untersuchung einstimmiger mittelalterlicher Melodien zum Gloria in excelsis Deo. Regensburg: Graphische Kunstanstalt Heinrich Schiele, 1954.
Google Scholar
Cantio.cz. Songs in Central European sources, http://cantio.cz
Google Scholar
Cantus Index. Online Catalogue for Mass and Office chants, http://cantusindex.org
Google Scholar
Ciglbauer, Jan. ‘Antiphon oder Cantio? Auf der Suche nach der Identität des mitteleuropäischen geistlichen Liedes.’ Hudebni věda 53, no. 2–3 (2016): 117‒128.
Google Scholar
Danilewicz, Katarzyna. ‘Analiza źródłoznawcza offertorium Recordare Virgo Mater z Graduału z Sandomierza (BDS, AKKiK, sygn. 40).’ In: Śpiew gregoriański – wczoraj i dziś, eds. Monika Karwaszewska and Jacek Bramorski, 69–87. Gdańsk: Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki, 2020 (= Musica Sacra 16).
Google Scholar
Der Liber Ordinarius. Die Grundlage fur die Liturgie des Deutschen Orden im Mittelalter, ed. Anette Löffler. Ilmtal–Weinstraße: VDG, 2022.
Google Scholar
Dobszay, László. Booklet to the CD ‘Delectamentum’ by Schola Hungarica. BMC CD 140, 2008.
Google Scholar
Fragmente liturgischer Handschriften des Deutschen Ordens im Historischen Staatsarchiv Konigsberg, ed. Anette Löffler. Vol. 2, Nr. 151–300. Marburg: Nordostdeutsches Kulturwerk, 2004.
Google Scholar
Gancarczyk, Paweł, and Kamil Watkowski. ‘Gdański przekaz wielogłosowej pieśni Ihesus Christus nostra salus z XV wieku i jego środkowoeuropejskie koneksje.’ Muzyka 65, no. 2 (2020): 179–188.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.438
Google Scholar
Gancarczyk, Paweł. ‘Kyrie fons bonitatis, cantus fractus, and Petrus Wilhelmi.’ Musik in Bayern 86 (2021): 11–21.
Google Scholar
Gancarczyk, Paweł. Petrus Wilhelmi de Grudencz i muzyka Europy Środkowej XV wieku. Warsaw: Instytut Sztuki PAN, 2021.
Google Scholar
Günther, Otto, ed. Katalog der Danziger Stadtbibliothek verfertigt und herausgegeben im Auftrage der stadtischen Behorden. Vol. 5, Katalog der Handschriften, part 5, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig. Danzig: Kommissions-Verlag von A.W. Kafemann GmbH, 1921.
Google Scholar
Hallas, Rhianydd. ‘Two Rhymed Offices Composed for the Feast of the Visitation of the Blessed Virgin Mary: Comparative Study and Critical Edition.’ PhD diss., Bangor University, 2021.
Google Scholar
Hiley, David. ‘Ordinary of Mass Chants in English, North French and Sicilian Manuscripts.’ Journal of the Plainsong & Mediaeval Music Society 9, no. 1–2 (1986): 1–128.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0143491800000866
Google Scholar
Hinz, Edward. Z dziejow muzyki kościelnej w diecezji chełmińskiej. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 1994.
Google Scholar
Hirsch, Theodor. Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs uberhaupt. Vol. 1. Danzig: S. Anhuth, 1843.
Google Scholar
Hughes, Andrew. Medieval Manuscripts for Mass and Office: A Guide to their Organization and Terminology. Toronto: University of Toronto Press, 1995.
DOI: https://doi.org/10.3138/9781442677180
Google Scholar
Jakubek-Raczkowska, Monika, and Juliusz Raczkowski. ‘Nierozpoznany graduał z kościoła świętojańskiego w Toruniu – przyczynek do badań nad księgami muzycznymi diecezji chełmińskiej w średniowieczu.’ Muzyka 65, no. 1 (2020): 95–111.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.297
Google Scholar
Jakubek-Raczkowska, Monika. ‘The Decoration of Manuscript PL-GD Mar. F 406. A Contribution to Studies on the Fifteenth-century Art of Book Illuminating in Gdańsk.’ Muzyka 68, no. 1 (2023): 62–92.
Google Scholar
Jasiewicz, Jan Jerzy. ‘Krzyżacka tradycja liturgiczno-muzyczna w świetle źródeł zachowanych w Bibliotece Gdańskiej PAN. II. Rękopis Ms. Mar. F 406. III. Aneksy.’ Libri Gedanenses 23–24 (2007): 39–103.
Google Scholar
Jemielita, Ewa. ‘Tropy Sanctus w polskich przedtrydenckich rękopisach muzycznych: studium muzykologiczne.’ MA thesis, Akademia Teologii Katolickiej, 1989.
Google Scholar
Jończyk, Alicja. Ordinarium missae najstarszych diecezjalnych graduałow krakowskich. Lublin: Wydawnictwo Polihymnia, 2015.
Google Scholar
Landwehr-Melnicki, Margaretha. Das einstimmige Kyrie des lateinischen Mittelalters. Regensburg: Mikrokopie GmbH München 2, 1954.
Google Scholar
Löffler, Anette. ‘Das älteste bekannte Missale des Deutschen Ordens.’ Zeitschrift fur die Geschichte des Oberrheins, Neue Folge 112 (2003): 67–92.
Google Scholar
Löffler, Anette. ‘Ein süddeutsches Graduale des Deutschen Ordens: die Handschrift St. Peter a VII 20 in Salzburg.’ Mittelalter: Interdisziplinare Forschung und Rezeptionsgeschichte 7 (2006), https://mittelalter.hypotheses.org/8903.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘Elements of Mensural System in Chant Monophony from the Thirteenth to the Sixteenth Century.’ In: Notae musicae artis. Musical Notation in Polish Sources 11th‒16th Century, ed. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 283–347. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. ‘Kancjonał gdański ze zbiorów Biblioteki PAN.’ Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku 20 (1981): 5–60.
Google Scholar
Maciejewski, Tadeusz. Kyriale w Polsce do XVII wieku. Katalog śpiewow mszalnych. Seria I. Warsaw: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1976.
Google Scholar
Miazga, Tadeusz. Die Melodien des einstimmigen Credo der romisch-katholischen lateinischen Kirche. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1976.
Google Scholar
Miazga, Tadeusz. Notacja gregoriańska w świetle polskich rękopisow liturgicznych. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1984.
Google Scholar
Morawska, Katarzyna. The Middle Ages. Part 2: 1320–1500. Translated by John Comber. Warsaw: Sutkowski Edition, 1998 (= The History of Music in Poland 1).
Google Scholar
Ordinariums-Gesange in Mitteleuropa: Repertoire-Ubersicht und Melodienkatalog, ed. Gábor Kiss. Translated by Zsuzsa Czagány and Robert Klugseder. Kassel–London: Bärenreiter, 2009.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. ‘Franciszkańskie ordinarium missae w średniowiecznej Polsce.’ Studia Theologica Varsaviensia 9, no. 2 (1971): 111–130.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. ‘Indeks śpiewów ordinarium missae w graduałach polskich do 1600 r.’ In: Muzyka religijna w Polsce. Materiały i studia, ed. Jerzy Pikulik. Vol. 2, 139–271. Warsaw: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.
Google Scholar
Pikulik, Jerzy. Polskie graduały średniowieczne. Warsaw: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2001.
Google Scholar
Piwoński, Henryk. ‘Hymny w zabytkach liturgiczno-muzycznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 51 (1985): 283–346.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7729
Google Scholar
Piwoński, Henryk. ‘Indeks sekwencji w zabytkach liturgicznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 49 (1984): 221–244.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7687
Google Scholar
Piwoński, Henryk. ‘Kult świętych w zabytkach liturgicznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 47 (1983): 314–342.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7616
Google Scholar
Prussia scholastica: Die Ost- und Westpreussen auf den mittelalterlichen Universitaten, ed. Max Perlbach. Leipzig: M. Spirgatis, 1895.
Google Scholar
Repertorium hymnologicum, ed. Ulysse Chevalier. Vol. 1. Louvain: Lefever, 1892.
Google Scholar
Rozynkowski, Władysław. Studia nad liturgią w Zakonie Krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w poźnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
Google Scholar
Schildbach, Martin. Das einstimmige Agnus Dei und seine handschriftliche Uberlieferung vom 10. bis zum 16. Jahrhundert. Erlangen: Hogl, 1967.
Google Scholar
Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeranie, ed. Zenon Chodyński. Warsaw: Franciscus Czerwiński, 1890.
Google Scholar
Szendrei, Janka. ‘Staff Notation of the Gregorian Chant in Polish Sources from the Twelfth to the Sixteenth Century.’ In: Notae musicae artis. Musical Notation in Polish Sources 11th‒16th Century, ed. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 187–281. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
Google Scholar
Thannabaur, Peter Joseph. Das einstimmige Sanctus der romischen Messe in der handschriftlichen Uberlieferung des 11. bis 16. Jahrhunderts. Munich: Walter Ricke, 1962.
Google Scholar
Urkundenbuch des Bisthums Culm. Vol. 1, Das Bisthum Culm unter dem deutschen Orden 1243–1466, ed. Carl Peter Woelky. Danzig: Commissionsverlag von Theodor Bertling, 1885.
Google Scholar
Ziółkowski, Piotr. ‘Rękopisy liturgiczne krzyżackiej proweniencji jako źródła muzyczne: problemy i perspektywy badawcze.’ In: Textus, pictura, musica. Średniowieczny kodeks rękopiśmienny jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, eds. Monika Jakubek-Raczkowska and Marta Czyżak, 109–123. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022.
Google Scholar
Autorzy
Piotr ZiółkowskiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-3987-2995
Statystyki
Abstract views: 220PDF downloads: 167
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Kamil Watkowski, Piotr Ziółkowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Paweł Gancarczyk, Kamil Watkowski, Gdański przekaz wielogłosowej pieśni „Ihesus Christus nostra salus” z XV wieku i jego środkowoeuropejskie koneksje , Muzyka: Tom 65 Nr 2 (2020)