„Secundum notulam dominorum teutonicorum” – nowe spojrzenie na repertuar i genezę rękopisu PL-GD MAR. F 406

Recenzowany

Kamil Watkowski


Uniwersytet Warszawski (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5240-2691

Piotr Ziółkowski


Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3987-2995

Abstrakt

Ta kolejna po pracach Maciejewskiego i Jasiewicza publikacja poświęcona rękopisowi PL-GD Mar. F 406 pozwala na nowo spojrzeć na gdański zabytek i skorygować opinie sformułowane przez poprzednich badaczy. W artykule powrócono do kwestii struktury księgi oraz repertuaru ordinarium missae. Po raz pierwszy analizie poddane zostały kompozycje wykonywane ad offertorium, śpiewy święta Nawiedzenia NMP oraz korpus utworów przeznaczonych na Wielki Tydzień i okres wielkanocny, wśród których znaleziono śpiewy unikatowe. Przedstawione rozważania pozwoliły bezsprzecznie powiązać zabytek z liturgią Zakonu Niemieckiego, a w sposób szczególny z gdańskim kościołem Mariackim. Zademonstrowano również związki kodeksu z tradycjami środkowoeuropejskimi – nie tylko z zabytkami z Polski, ale również z rękopisami czeskimi. Analiza repertuaru pozwoliła ponadto z większą dokładnością określić kolejność, w jakiej kompletowano zawartość księgi i datować poszczególne jej części pomiędzy pierwszą ćwiercią XV wieku a przełomem XV i XVI wieku. Pokazano również motywacje, jakie towarzyszyły twórcom rękopisu i wskazano niedostrzegany wcześniej w takim zakresie zakres tematyczny zainteresowań użytkowników kodeksu – obok pobożności maryjnej miejsce znalazły kult Najświętszego Sakramentu oraz elementy zaczerpnięte z liturgii Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy.

Instytucje finansujące

Artykuł powstał w ramach projektu "Muzyka w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach: źródła, repertuar, konteksty" finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, nr 2018/31/B/HS2/00479

Słowa kluczowe:

tradycja liturgiczno-muzyczna Zakonu Niemieckiego , Kościół Mariacki w Gdańsku , liturgiczne księgi muzyczne , Kyriale, śpiewy ad offertorium , repertuar święta Nawiedzenia NMP , śpiewy Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy

Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 1. Leipzig: Fues’s Verlag (R. Reisland), 1886.
  Google Scholar

Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 45. Leipzig: O.R. Reisland, 1904.
  Google Scholar

Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 50. Leipzig: O.R. Reisland, 1907.
  Google Scholar

Analecta Hymnica Medii Aevi, eds. Clemens Blume and Henry Marriott Bannister. Vol. 54. Leipzig: O.R. Reisland, 1915.
  Google Scholar

Babioch, Iwona. ‘Liber generationis w polskich źródłach średniowiecznych.’ Muzyka 33, no. 1 (1988): 3–30.
  Google Scholar

Bosse, Detlev. Untersuchung einstimmiger mittelalterlicher Melodien zum Gloria in excelsis Deo. Regensburg: Graphische Kunstanstalt Heinrich Schiele, 1954.
  Google Scholar

Cantio.cz. Songs in Central European sources, http://cantio.cz
  Google Scholar

Cantus Index. Online Catalogue for Mass and Office chants, http://cantusindex.org
  Google Scholar

Ciglbauer, Jan. ‘Antiphon oder Cantio? Auf der Suche nach der Identität des mitteleuropäischen geistlichen Liedes.’ Hudebni věda 53, no. 2–3 (2016): 117‒128.
  Google Scholar

Danilewicz, Katarzyna. ‘Analiza źródłoznawcza offertorium Recordare Virgo Mater z Graduału z Sandomierza (BDS, AKKiK, sygn. 40).’ In: Śpiew gregoriański – wczoraj i dziś, eds. Monika Karwaszewska and Jacek Bramorski, 69–87. Gdańsk: Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki, 2020 (= Musica Sacra 16).
  Google Scholar

Der Liber Ordinarius. Die Grundlage fur die Liturgie des Deutschen Orden im Mittelalter, ed. Anette Löffler. Ilmtal–Weinstraße: VDG, 2022.
  Google Scholar

Dobszay, László. Booklet to the CD ‘Delectamentum’ by Schola Hungarica. BMC CD 140, 2008.
  Google Scholar

Fragmente liturgischer Handschriften des Deutschen Ordens im Historischen Staatsarchiv Konigsberg, ed. Anette Löffler. Vol. 2, Nr. 151–300. Marburg: Nordostdeutsches Kulturwerk, 2004.
  Google Scholar

Gancarczyk, Paweł, and Kamil Watkowski. ‘Gdański przekaz wielogłosowej pieśni Ihesus Christus nostra salus z XV wieku i jego środkowoeuropejskie koneksje.’ Muzyka 65, no. 2 (2020): 179–188.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.438   Google Scholar

Gancarczyk, Paweł. ‘Kyrie fons bonitatis, cantus fractus, and Petrus Wilhelmi.’ Musik in Bayern 86 (2021): 11–21.
  Google Scholar

Gancarczyk, Paweł. Petrus Wilhelmi de Grudencz i muzyka Europy Środkowej XV wieku. Warsaw: Instytut Sztuki PAN, 2021.
  Google Scholar

Günther, Otto, ed. Katalog der Danziger Stadtbibliothek verfertigt und herausgegeben im Auftrage der stadtischen Behorden. Vol. 5, Katalog der Handschriften, part 5, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig. Danzig: Kommissions-Verlag von A.W. Kafemann GmbH, 1921.
  Google Scholar

Hallas, Rhianydd. ‘Two Rhymed Offices Composed for the Feast of the Visitation of the Blessed Virgin Mary: Comparative Study and Critical Edition.’ PhD diss., Bangor University, 2021.
  Google Scholar

Hiley, David. ‘Ordinary of Mass Chants in English, North French and Sicilian Manuscripts.’ Journal of the Plainsong & Mediaeval Music Society 9, no. 1–2 (1986): 1–128.
DOI: https://doi.org/10.1017/S0143491800000866   Google Scholar

Hinz, Edward. Z dziejow muzyki kościelnej w diecezji chełmińskiej. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 1994.
  Google Scholar

Hirsch, Theodor. Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs uberhaupt. Vol. 1. Danzig: S. Anhuth, 1843.
  Google Scholar

Hughes, Andrew. Medieval Manuscripts for Mass and Office: A Guide to their Organization and Terminology. Toronto: University of Toronto Press, 1995.
DOI: https://doi.org/10.3138/9781442677180   Google Scholar

Jakubek-Raczkowska, Monika, and Juliusz Raczkowski. ‘Nierozpoznany graduał z kościoła świętojańskiego w Toruniu – przyczynek do badań nad księgami muzycznymi diecezji chełmińskiej w średniowieczu.’ Muzyka 65, no. 1 (2020): 95–111.
DOI: https://doi.org/10.36744/m.297   Google Scholar

Jakubek-Raczkowska, Monika. ‘The Decoration of Manuscript PL-GD Mar. F 406. A Contribution to Studies on the Fifteenth-century Art of Book Illuminating in Gdańsk.’ Muzyka 68, no. 1 (2023): 62–92.
  Google Scholar

Jasiewicz, Jan Jerzy. ‘Krzyżacka tradycja liturgiczno-muzyczna w świetle źródeł zachowanych w Bibliotece Gdańskiej PAN. II. Rękopis Ms. Mar. F 406. III. Aneksy.’ Libri Gedanenses 23–24 (2007): 39–103.
  Google Scholar

Jemielita, Ewa. ‘Tropy Sanctus w polskich przedtrydenckich rękopisach muzycznych: studium muzykologiczne.’ MA thesis, Akademia Teologii Katolickiej, 1989.
  Google Scholar

Jończyk, Alicja. Ordinarium missae najstarszych diecezjalnych graduałow krakowskich. Lublin: Wydawnictwo Polihymnia, 2015.
  Google Scholar

Landwehr-Melnicki, Margaretha. Das einstimmige Kyrie des lateinischen Mittelalters. Regensburg: Mikrokopie GmbH München 2, 1954.
  Google Scholar

Löffler, Anette. ‘Das älteste bekannte Missale des Deutschen Ordens.’ Zeitschrift fur die Geschichte des Oberrheins, Neue Folge 112 (2003): 67–92.
  Google Scholar

Löffler, Anette. ‘Ein süddeutsches Graduale des Deutschen Ordens: die Handschrift St. Peter a VII 20 in Salzburg.’ Mittelalter: Interdisziplinare Forschung und Rezeptionsgeschichte 7 (2006), https://mittelalter.hypotheses.org/8903.
  Google Scholar

Maciejewski, Tadeusz. ‘Elements of Mensural System in Chant Monophony from the Thirteenth to the Sixteenth Century.’ In: Notae musicae artis. Musical Notation in Polish Sources 11th‒16th Century, ed. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 283–347. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
  Google Scholar

Maciejewski, Tadeusz. ‘Kancjonał gdański ze zbiorów Biblioteki PAN.’ Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku 20 (1981): 5–60.
  Google Scholar

Maciejewski, Tadeusz. Kyriale w Polsce do XVII wieku. Katalog śpiewow mszalnych. Seria I. Warsaw: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1976.
  Google Scholar

Miazga, Tadeusz. Die Melodien des einstimmigen Credo der romisch-katholischen lateinischen Kirche. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1976.
  Google Scholar

Miazga, Tadeusz. Notacja gregoriańska w świetle polskich rękopisow liturgicznych. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1984.
  Google Scholar

Morawska, Katarzyna. The Middle Ages. Part 2: 1320–1500. Translated by John Comber. Warsaw: Sutkowski Edition, 1998 (= The History of Music in Poland 1).
  Google Scholar

Ordinariums-Gesange in Mitteleuropa: Repertoire-Ubersicht und Melodienkatalog, ed. Gábor Kiss. Translated by Zsuzsa Czagány and Robert Klugseder. Kassel–London: Bärenreiter, 2009.
  Google Scholar

Pikulik, Jerzy. ‘Franciszkańskie ordinarium missae w średniowiecznej Polsce.’ Studia Theologica Varsaviensia 9, no. 2 (1971): 111–130.
  Google Scholar

Pikulik, Jerzy. ‘Indeks śpiewów ordinarium missae w graduałach polskich do 1600 r.’ In: Muzyka religijna w Polsce. Materiały i studia, ed. Jerzy Pikulik. Vol. 2, 139–271. Warsaw: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.
  Google Scholar

Pikulik, Jerzy. Polskie graduały średniowieczne. Warsaw: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2001.
  Google Scholar

Piwoński, Henryk. ‘Hymny w zabytkach liturgiczno-muzycznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 51 (1985): 283–346.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7729   Google Scholar

Piwoński, Henryk. ‘Indeks sekwencji w zabytkach liturgicznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 49 (1984): 221–244.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7687   Google Scholar

Piwoński, Henryk. ‘Kult świętych w zabytkach liturgicznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 47 (1983): 314–342.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.7616   Google Scholar

Prussia scholastica: Die Ost- und Westpreussen auf den mittelalterlichen Universitaten, ed. Max Perlbach. Leipzig: M. Spirgatis, 1895.
  Google Scholar

Repertorium hymnologicum, ed. Ulysse Chevalier. Vol. 1. Louvain: Lefever, 1892.
  Google Scholar

Rozynkowski, Władysław. Studia nad liturgią w Zakonie Krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w poźnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
  Google Scholar

Schildbach, Martin. Das einstimmige Agnus Dei und seine handschriftliche Uberlieferung vom 10. bis zum 16. Jahrhundert. Erlangen: Hogl, 1967.
  Google Scholar

Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeranie, ed. Zenon Chodyński. Warsaw: Franciscus Czerwiński, 1890.
  Google Scholar

Szendrei, Janka. ‘Staff Notation of the Gregorian Chant in Polish Sources from the Twelfth to the Sixteenth Century.’ In: Notae musicae artis. Musical Notation in Polish Sources 11th‒16th Century, ed. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 187–281. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
  Google Scholar

Thannabaur, Peter Joseph. Das einstimmige Sanctus der romischen Messe in der handschriftlichen Uberlieferung des 11. bis 16. Jahrhunderts. Munich: Walter Ricke, 1962.
  Google Scholar

Urkundenbuch des Bisthums Culm. Vol. 1, Das Bisthum Culm unter dem deutschen Orden 1243–1466, ed. Carl Peter Woelky. Danzig: Commissionsverlag von Theodor Bertling, 1885.
  Google Scholar

Ziółkowski, Piotr. ‘Rękopisy liturgiczne krzyżackiej proweniencji jako źródła muzyczne: problemy i perspektywy badawcze.’ In: Textus, pictura, musica. Średniowieczny kodeks rękopiśmienny jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, eds. Monika Jakubek-Raczkowska and Marta Czyżak, 109–123. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022.
  Google Scholar


Opublikowane
2023-05-09

Cited By / Share

Watkowski, K., & Ziółkowski, P. (2023). „Secundum notulam dominorum teutonicorum” – nowe spojrzenie na repertuar i genezę rękopisu PL-GD MAR. F 406. Muzyka, 68(1), 20–61. https://doi.org/10.36744/m.1683

Autorzy

Kamil Watkowski 

Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-5240-2691

Autorzy

Piotr Ziółkowski 

Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-3987-2995

Statystyki

Abstract views: 220
PDF downloads: 167


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Kamil Watkowski, Piotr Ziółkowski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.

Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.