Berghof na operowej scenie. Strategie adaptacyjne w „Czarodziejskiej Górze” Pawła Mykietyna do libretta Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk
Magdalena Nowicka-Ciecierska
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1013-1146
Abstrakt
Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób powieść Thomasa Mann pt. Czarodziejska góra została zaadaptowana na dzieło operowe Pawła Mykietyna z librettem Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk. Ze względu na prymarną funkcję libretta, jaką jest przekazywanie treści, temu elementowi poświęcono najwięcej uwagi, w artykule wskazane zostały jednak również elementy dźwiękowe opery, które w znaczący sposób dopełniają treść słowną. Tekst napisany jest metaforycznym językiem, opiera się na krótkich scenach, w których widoczna jest duża kondensacja treści i fragmentaryczność zauważalna w aluzjach do powieści przefiltrowanych przez wizję autorki. Znamienną cechą tworzywa libretta są pytania, na których opierają się partie dialogowe bohaterów. W libretcie uderza redukcja powieści Manna – mamy do czynienia z tekstem, dla którego powieść była tylko źródłem inspiracji. Autorom koncepcji libretta (Małgorzata Sikorska-Miszczuk i Andrzej Chyra) przyświecała idea, by dopowiedzieć pewne wątki przez Manna nierozwinięte, stworzyć powieściowy apokryf, wydobywający z pierwowzoru to, co niejasne – bez konieczności ścisłego ilustrowania przebiegu narracji. Stawiając na pierwszym planie problemy egzystencjalne, punktem ciężkości i osnową libretta uczyniono uczucia i stany emocjonalne bohaterów, a zupełnie odsunięto wątki polityczne i społeczne obecne u Manna. Między powieścią Manna a librettem dokonano według typologii przekładu intermedialnego Eugenia Spedicato obok redukcji operacji kondensacji, dyfuzji i amplifikacji. Mimo ogromnej redukcji tysiącstronicowej powieści do poetyckiego tekstu liczącego około trzydziestu stron w libretcie Czarodziejskiej góry mamy do czynienia także z operacją zrównania na kilku poziomach: przeniesienia do opery głównych bohaterów powieści, zachowania osi fabuły oraz relacji między bohaterami. Operową amplifikację stanowi między innymi postać Amerykanki, figura-symbol śmierci pod postacią anakondy, rozwinięcie scen miłosnych, odwołania do współczesnych kodów popkulturowych. Nowoczesne podejście kompozytora do dzieła operowego pozwoliło uzyskać większą ilustracyjność – nie tylko poprzez muzykę, ale i dźwięki konkretne w znacznym stopniu dopełnić tekst libretta, obie te warstwy stanowią istotne nośniki treści.
Słowa kluczowe:
Czarodziejska Góra, Paweł Mykietyn, Małgorzata Sikorska-Miszczuk, Tomasz Mann, opera, adaptacja, librettoBibliografia
Bogucki, Marcin. „Najczystsza postać niearystotelesowskiej poetyki”. Dialog 63, nr 2 (2018): 47–57.
Google Scholar
Bręńska, Aleksandra. „No choice for the living, no choice for the dead” – o libretcie opery Śmierć w Wenecji Benjamina Brittena”. W: Natchnienia poety i muzyka żenić się z sobą powinny, red. Elżbieta Nowicka, Alina Borkowska-Rychlewska, 171–181. Poznań: PTPN, 2013.
Google Scholar
Chłopecki, Andrzej. „Meandry Pawła Mykietyna”. Dwutygodnik 61 (2011), http://www.dwutygodnik.com/artykul/2434-meandry-pawla-mykietyna.html, 15 VII 2021.
Google Scholar
Choczaj, Małgorzata. „O adaptacji, ekranizacji, przekładzie intersemiotycznym i innych zmartwieniach teorii literatury, filmu i mediów”, Przestrzenie Teorii 16 (2011): 11–39.
DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2011.16.1
Google Scholar
Cieślak, Jacek. „Wyłuskać perłę spośród ziarenek fasoli. Wywiad z Małgorzatą Sikorską-Miszczuk”. Przestrzenie Teatru 10 (2015), http://www.teatr-pismo.pl/przestrzenie-teatru/1253/wyluskac_perle_sposrod_ziarenek_fasoli/, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Cyran, Krzysztof. „Moc zasugerowanej nadziei. Paweł Mykietyn o Pasji wg św. Marka w rozmowie z Krzysztofem Cyranem”. Teoria Muzyki 11 (2017): 134–135.
Google Scholar
Cyz, Tomasz. „Pod podszewką realności”. Ruch Muzyczny 59, nr 7 (2015): 70.
Google Scholar
Czarodziejska Góra na podstawie powieści Thomasa Manna. Mykietyn. Sikorska-Miszczuk. Chyra. Bałka. Poznań: Fundacja Malta, 2015.
Google Scholar
De Mori, Bernd Brabec. „About Magical Singing, Sonic Perspectives, Ambient Multinatures, and the Conscious Experience”. Indiana 29 (2012), 73–101, Ibero-Amerikanisches Institut Preußischer Kulturbesitz Berlin, Alemania, http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=247026964004, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Dębowska, Anna. „Sanatorium bez klepsydry – operowa Czarodziejska góra na Malcie”. Gazeta Wyborcza z dn. 12 VI 2015, https://wyborcza.pl/7,75410,18104499,sanatorium-bez-klepsydry-operowa-czarodziejska-gora-na-malcie.html, dostęp 6 VI 2021.
Google Scholar
Egri, Peter. „Czarodziejska Góra – Ulisses”, przekł. Maria Boduszyńska-Borowikowa. W: Tomasz Mann w oczach krytyki światowej, red. Aleksander Rogalski, 139–178. Warszawa: PIW, 1975.
Google Scholar
Goebbels, Heiner. „Przeciw Gesamtkunstwerk. Ku różnicy sztuk”, przekł. Anna R. Burzyńska. W: tegoż: Przeciw Gesamtkunstwerk, wybór i wstęp Lukáš Jiřička, przekł. Anna R. Burzyńska i Sławomir Wojciechowski, 97–107. Kraków: Korporacja Ha!art, 2015.
Google Scholar
Helman, Alicja. „Czy i jak adaptować prozę Manna?”. Ekrany 2 (2019): 90–94.
Google Scholar
Hawryluk, Jacek. „Czarodziejska góra Mykietyna, Chyry i Bałki na festiwalu Malta. Operowa sztuka manipulacji czasem”. Gazeta Wyborcza z dn. 24 IV 2015, https://wyborcza.pl/7,75410,18266377,czarodziejska-gora-mykietyna-chyry-i-balki-na-festiwalu-malta.html, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Huber, Jürg. „Eros und Thanatos”. Neue Bücher Zeitung, http://www.nzz.ch/article8FGP0-1.427300, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Kosiewski, Piotr. „Umysł ścisły o uczuciach. Wywiad z Pawłem Mykietynem”. Tygodnik Powszechny z dn. 5 VII 2015, https://www.tygodnikpowszechny.pl/umysl-scisly-o-uczuciach-29074, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Lisiecka, Katarzyna. „Z poetyki libretta. Kilka uwag o dramatycznych i epickich walorach dzieła operowego”. W: Horyzonty opery, red. Dobrochna Ratajczakowa, Katarzyna Lisiecka, 115–130. Poznań: PTPN, 2012.
Google Scholar
Łukasiewicz, Małgorzata. „Tomasz Mann i cudze słowa”. Teksty Drugie 14, nr 5 (2003): 60–81.
Google Scholar
Mann, Tomasz. Czarodziejska góra, przekł. Józef Kramsztyk. Warszawa: Czytelnik, 1982.
Google Scholar
Mann, Tomasz. Eseje, przekł. Irena i Egon Naganowscy. Warszawa: PIW, 1964.
Google Scholar
Nowicka, Magdalena. „Idiomatic Features of the Compositional Style of Paweł Mykietyn in the Opera Czarodziejska góra [The magic mountain] – a Reconnaissance”. Interdisciplinary Studies in Musicology 16 (2016): 9–25.
Google Scholar
Nowicka, Magdalena. „W operze współczesnej zachwycająca jest jej różnorodność. Rozmowa z Agatą Zubel”. MEAKULTURA, http://meakultura.pl/artykul/w-operze-wspolczesnej-zachwycajaca-jest-jej-roznorodnosc-rozmowa-z-agata-zubel-1651, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Pakalski, Dariusz. „Hansa Castorpa sen o wielkości natury”. Studia z historii filozofii 1 (2013), 107–120.
DOI: https://doi.org/10.12775/szhf.2013.007
Google Scholar
Puchalska, Iwona. Sztuka adaptacji: literatura romantyczna w operze dziewiętnastowiecznej. Kraków: Universitas, 2004.
Google Scholar
Schmid, Walter. „Die Oper Zauberberg feiert Uraufführung”. Churer Magazin, http://www.churermagazin.ch/pages/archive/200209/zauberberg.htm, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Słowacki, Juliusz. Lilla Weneda. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.
Google Scholar
Spedicato, Eugenio. Literatur auf dem Leinwand am Beispiel von Luchino Viscontis „Morte a Venezia”. Würzburg: Koenigshausen&Neumann, 2008.
Google Scholar
Stomma, Ludwik. „Opera nie na temat”. Polityka 59, nr 27 (2015): 104.
Google Scholar
Suprynowicz, Adam. „Szlachetna rozrywka: Felieton obok tematu”. Ruch Muzyczny 59, nr 8 (2015): 21.
Google Scholar
Szczecińska, Ewa. „Labirynt miłości, życia i śmierci”. Ruch Muzyczny 59, nr 7 (2015): 68.
Google Scholar
Szczecińska, Ewa, Jan Topolski. „Wywiad: Paweł Mykietyn”. Glissando 16 (2010), http://glissando.pl/tekst/wywiad-pawel--mykietyn-2/, dostęp 15 VII 2021.
Google Scholar
Walczak, Jakub. „Libretto jako (u)twór. Zagadnienia genologiczne i metodologiczne – zarys problematyki”. Przestrzenie Teorii 22 (2014): 89–100.
DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2014.22.5
Google Scholar
Wydmuch, Marek. Droga do Berghofu. Posłowie. W: Tomasz Mann. Czarodziejska góra, przekł. Józef Kramsztyk, 369–376. Warszawa: Czytelnik, 1982.
Google Scholar
Autorzy
Magdalena Nowicka-CiecierskaUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-1013-1146
Statystyki
Abstract views: 212PDF downloads: 179
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Magdalena Nowicka-Ciecierska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku w „Muzyce” przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Artykuły w zeszytach od 2018/1 do 2022/3 publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Muzyce”, zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
