Stulecie pamięci

Jurko Prochasko; Wiera Meniok

doi:10.36744/k.4446

Stulecie pamięci

Artykuł nierecenzowany, Zgłoszenie 7.05.2025, Decyzja redakcji 1.09.2025

Jurko Prochasko

peregrini@gmx.net
Narodowy Uniwersytet Lwowski (Ukraina)

Wiera Meniok

Zakład Literatury Powszechnej i Polonistyki, Uniwersytet w Drohobyczu (Ukraina)
https://orcid.org/0000-0003-2573-3078

DOI: https://doi.org/10.36744/k.4446

Abstrakt

Esej przedstawia przekrój najważniejszych dokonań w zakresie różnych dyscyplin, tradycji i paradygmatów, a także kilku zjawisk literackich, które wpłynęły na kształtowanie obecnego pojmowania pamięci. Za okres czasu został przyjęty „długi wiek XX”, co wiąże się z pytaniem, dlaczego właśnie w tym okresie historycznym bardzo różne teorie pamięci zajęły tak znaczące miejsce, dlaczego właśnie on stał się „stuleciem pamięci”. W szerokich kontekstach teorii Moderności, modernizacji, sekularyzacji i rozpadu tradycyjnych życio-światów rozważono kilka zasadniczych intuicji, teorii i konceptualizacji wywodzących się z freudowskiej i lacanowskiej psychoanalizy, bergsonizmu, różnych nurtów fenomenologii, hermeneutyki i estetyki recepcji, poststrukturalizmu, współczesnych badań historycznych i humanistycznych, a także teorii pamięci zbiorowej, masowej i kulturowej. Szczególną uwagę poświęcono sposobom traktowania poetyki pamięci Brunona Schulza. Spostrzeżono konstelacje i wyzwania pamięci związane z obecną wojną w Ukrainie. Podjęto próbę określenia najważniejszych wątków pamięci w czasach współczesnych, w tym dialektyki między lękiem przed zapomnieniem, rozumianym jako lęk przed utratą, a lękiem przed niechcianym powrotem (powtórzeniem) wypartego i zapomnianego.

Słowa kluczowe:

modernizm, sekularyzacja, psychoanaliza, fenomenologia

Bibliografia

Assmann, Aleida. Der lange Schatten der Vergangenheit. Erinnerungskultur und Geschichtspolitik. C.H. Beck, 2006.
DOI: https://doi.org/10.17104/9783406622625 Google Scholar

Assmann, Aleida. Między historią a pamięcią. Antologia. Tłum. A. Teperek i inni. Red. i posłowie M. Saryusz-Wolska. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2013.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514497 Google Scholar

Barthes, Roland. The Death of the Author, 1967. First published in the journal „Aspen”, no. 5+6.
Google Scholar

Benjamin, Walter. Berliner Kindheit um neunzehnhundert. Suhrkamp, 2010.
Google Scholar

Bergson, Henri. Materia i pamięć. O stosunkach ciała do ducha. Tłum. W. Filewicz. Vis-á-Vis Etiuda, 2006.
Google Scholar

Bergson, Henri. Matière et mémoire. Essai sur la relation du corps à l’esprit. Paris, 2008.
Google Scholar

Blumenberg, Hans. Arbeit am Mythos. Frankfurt am Main, 1979.
Google Scholar

Cassirer, Ernst. Philosophie der symbolischen Formen. 3 Bde. 1, Auflage. Bruno Cassirer, 1923–1929.
Google Scholar

Eliade, Mircea. Mythos und Wirklichkeit. Insel-Verlag, 1988.
Google Scholar

Foucault, Michel. L’ordre du discours: leçon inaugurale au Collège de France prononcée le 2 décembre 1970. Gallimard, 1971.
Google Scholar

Freud, Sigmund & Breuer, Josef. Studia nad histerią. Tłum. R. Reszke. Wydawnictwo KR, 2008.
Google Scholar

Freud, Sigmund. Erinnern, Wiederholen und Durcharbeiten (Weitere Ratschläge zur Technik der Psychoanalyse II). Fischer Verlag, 2000.
Google Scholar

Freud, Sigmund. Jenseits des Lustprinzips. Internationaler psychoanalytischer Verlag, 1920.
Google Scholar

Freud, Sigmund. Massenpsychologie und Ichanalyse. Internationaler Psychoanalytischer Verlag, 1921.
Google Scholar

Freud, Sigmund. Objaśnianie marzeń sennych. Tłum. R. Reszke. Wydawnictwo KR, 1991.
Google Scholar

Freud, Sigmund. Über Deckerinnerungen. Gesammelte Werke, 3. Auflage, Bd. I. S. Fischer Verlag, 1953: 531–554.
Google Scholar

Gumbrecht, Hans Ulrich. Produkcja obecności. Czego znaczenie nie może przekazać. Tłum. K. Hoffmann, W. Szwebs. Wyd. UAM, 2016.
Google Scholar

Gumbrecht, Hans Ulrich. Unsere breite Gegenwart. Suhrkamp, 2010.
Google Scholar

Halbwachs, Maurice. Cahiers internationaux de sociologie. Les Presses universitaires de France, 1947.
Google Scholar

Halbwachs, Maurice. Społeczne ramy pamięci. Tłum. M. Król. Aletheia, 2022.
Google Scholar

Husserl, Edmund. Ideen zu einer reinen Halle an der Saale. Verlag von Max Memeyer, 1922.
Google Scholar

Ingarden, Roman. Vom Erkennen des literarischen Kunstwerks. Niemeyer, 1968.
Google Scholar

Iser, Wolfgang. Die Appellstruktur der Texte. In: R. Warning (Hrsg.). Rezeptionsästhetik. 4. Auflage. München, 1994.
Google Scholar

Jameson, Fredric. Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism. Duke University Press, 1991.
DOI: https://doi.org/10.1215/9780822378419 Google Scholar

Jauß, Hans Robert. Literaturgeschichte als Provokation der Literaturwissenschaft. In: R. Warning (Hrsg.). Rezeptionsästhetik. 4. Auflage. München, 1994.
Google Scholar

Kantorowicz, Ernst. The King’s Two Bodies. A Study in Mediaeval Political Theology. Princeton, 1957.
Google Scholar

Koselleck, Reinhard. Vergangene Zukunft. Zur Semantik geschichtlicher Zeiten. Suhrkamp, 1979.
Google Scholar

Koselleck, Reinhart. Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego. Tłum. J. Duraj, M. Moskalewicz. Res Publica Nova, 2015.
Google Scholar

Koselleck, Reinhart. Semantyka historyczna. Tłum. W. Kunicki. Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
Google Scholar

Kraepelin, Emil. Ueber Erinnerungsfälschungen. In: Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten. Band 17, Nr. 3. August Hirschwald, 1886: 830–843.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF02207467 Google Scholar

Lacan, Jacques. Ecrits. Paris,1966.
Google Scholar

Lacan, Jacques. Funktion und Feld des Sprechens und der Sprache in der Psychoanalyse. In: Lacan, Jacques, Schriften I. Suhrkamp, 2010: 385–407.
Google Scholar

Nora, Pierre. Między pamięcią a historią. Tłum. J. M. Kłoczowski. słowo/obraz/terytoria, 2022.
Google Scholar

Nora, Pierre. Présent, nation, mémoire. Gallimard (Bibliothèque des histoires), 2011.
Google Scholar

Ricœur, Paul. La mémoire, l’histoire, l’oubli. Seuil, 2000.
Google Scholar

Ricœur, Paul. Pamięć, historia, zapomnienie. Tłum. J. Margański. Universitas, 2007.
Google Scholar

Rilke, Rainer Maria. Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge. Sämtliche Werke, Band 1–6, Band 6. Wiesbaden und Frankfurt a.M., 1955–1966.
Google Scholar

Rilke, Rainer Maria. Zapiski Maltego Lauridsa Brigge. Tłum. P. W. Lorkowski. Topos, 2004.
Google Scholar

Taylor, Charles. „Epoka świecka i różne ścieżki wiary.” Tłum. A. Pawelec. Znak, nr 665, 2010.
Google Scholar

Taylor, Charles. A Secular Age. Press of Harvard University Press, 2007.
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-12-17

Cited By / Share

Prochasko, J. i Meniok, W. (2025) „Stulecie pamięci”, Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 350(3), s. 138–145. doi: 10.36744/k.4446.

Autorzy

Jurko Prochasko
peregrini@gmx.net
Narodowy Uniwersytet Lwowski Ukraina

Jurko Prochaśko – literaturoznawca, eseista, tłumacz, germanista, publicysta. Tłumaczy z języka niemieckiego (m.in. J.W. Goethego, H. von Kleista, R. Musila, J. Rotha, R.M. Rilkego, F. Kafkę, H. von Hofmannsthala, W. Benjamina), polskiego (J. Wittlina, J. Iwaszkiewicza, L. Kołakowskiego) i jidysz (D. Vogel). Laureat Nagrody im. Friedricha Gundolfa Niemieckiej Akademii Języka i Literatury w Darmstadt (2008) i Austriackiej Nagrody Państwowej „Translation” (2008). W latach 2011–2012 fellow w Wissenschaftskolleg zu Berlin, w 2013 roku stypendysta Fundacji Landis & Gyr (Szwajcaria), w latach 2014–2015 visiting fellow w Instytucie Nauk o Człowieku w Wiedniu. Członek Ukraińskiego PEN Clubu i kolegium redakcyjnego czasopisma „Krytyka”. Wykłada na Uniwersytecie im. Iwana Franki oraz w Instytucie Psychoanalitycznym.

Autorzy

Wiera Meniok

Zakład Literatury Powszechnej i Polonistyki, Uniwersytet w Drohobyczu Ukraina
https://orcid.org/0000-0003-2573-3078

Wiera Meniok – literaturoznawczyni, eseistka, tłumaczka. Pracuje w Zakładzie Literatury Powszechnej i Polonistyki Uniwersytetu w Drohobyczu, gdzie kieruje Polonistycznym Centrum Naukowo-Informacyjnego im. Igora Menioka. Inicjatorka i dyrektorka Międzynarodowego Festiwalu Brunona Schulza w Drohobyczu, prezeska Fundacji „Muzeum i Festiwal Brunona Schulza”. Członkini rad redakcyjnych pism „Konteksty”, „Tekstualia”, „Schulz/Forum”. Przełożyła na język ukraiński m.in. Szkice krytyczne Brunona Schulza. Trzykrotna stypendystka programu Gaude Polonia. Odznaczona nagrodą „Zasłużona dla Kultury Polskiej” (2012), brązowym medalem Gloria Artis (2024) oraz nagrodą Karpacka Europa Wspólnych Wartości przyznaną przez Forum Europa–Ukraina (2020); otrzymała także odznaczenie „Za dobrą sprawę” Lwowskiej Kapituły Orderu „Ji” (2009).