„Powołanie św. Mateusza” Caravaggia, czyli kto jest kim w obrazie i skąd to wiadomo?

Jarosław Jarzewicz


Poznań, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza (Polska)
http://orcid.org/0000-0001-5223-2688

Abstrakt

Obraz Powołanie św. Mateusza Caravaggia budził wielkie zainteresowanie już od czasu swojego powstania. Jest jednym z dzieł, na których badaniu doskonalone są metody historii sztuki. Mimo wielkiego dorobku badawczego, przedmiotem kontrowersji pozostaje nadal tak podstawowa kwestia, jak identyfikacja protagonisty: która z postaci na obrazie przedstawia Mateusza? Taka sytuacja stawia pod znakiem zapytania odpowiedniość dotychczas stosowanych metod interpretacji W artykule rozważono ten problem na generalnym tle: skąd w ogóle wiadomo kto jest kim w obrazie i zaproponowano nowe uzasadnienie tradycyjnej identyfikacji w oparciu o przesłanki wynikające z kontekstu dzieła.

Instytucje finansujące

Instytut Sztuki PAN

Słowa kluczowe:

Caravaggio, Powołanie św. Mateusza, interpretacja, malarstwo religijne

Baglione, Giovanni. Le Vite de Pittori, Scultori et Architetti. Dal pontificato di Gregorio XIII del 1572. In fino a'tempi di Papa Urbano Ottavo nel 1642. Roma: Stamperia d’Andrea Fei, 1642.
  Google Scholar

Bellori, Giovanni Pietro. Le vite dei pittori, scultori ed architetti moderni. Roma: al Mascardi, 1672.
  Google Scholar

Bätschmann, Oskar. Einführung in die kunstgeschichtliche Hermeneutik. Die Auslegung von Bildern. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1984.
  Google Scholar

Bischoff, Bernhard. „Regensburger Beiträge zur mittelalterlichen Dramatik und Ikonographie.” W Bernhard Bischoff, Mittelalterliche Studien, t. 2, 156–168. Stuttgart: Hiersemann, 1967.
  Google Scholar

Bischoff, Bernhard. „Wendepunkte in der Geschichte der leteinischen Exegese im Frühmittelalter.” Sacris erudiri 6, nr 2 (1954): 189–281.
DOI: https://doi.org/10.1484/J.SE.2.304670   Google Scholar

Bloch, Peter i Ursula Nilgen, Förster, Else. „Evangelisten.” W Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 6, szp. 448–517. Stuttgart: Druckmüller, 1970.
  Google Scholar

Boromeusz, Karol św., „Pouczenia o budowie i wyposażeniu kościoła, 1577.” W Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500–1600, wybór i opracowanie Jan Białostocki, 403-404. Warszawa: PWN, 1985.
  Google Scholar

Braun, Josef. Tracht und Attribute der Heiligen in der deutschen Kunst. Stuttgart: Metzler, 1943.
  Google Scholar

Büchsel, Martin. „Das Christusporträt am Scheideweg des Ikonoklastenstreits im 8. und 9. Jahrhundert.” Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft 25 (1998): 7–52.
DOI: https://doi.org/10.2307/1348725   Google Scholar

Büchsel, Martin. Die Entstehung des Christusporträts. Bildarchäologie statt Bildhypnose. Mainz: Zabern, 2003..
  Google Scholar

Burgard, Peter. „The Art of Dissimulation. Caravaggio's Calling of St. Matthew.” Pantheon 56 (1998): 95–102
  Google Scholar

Czekalski, Stanisław. Intertekstualność i malarstwo. Problemy badań nad związkami międzyobrazowymi. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006.
  Google Scholar

Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli objaśnienie sztuki malarskiej. Tłumaczenie Ireneusz Kania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
  Google Scholar

Dodwell, Charles R. Pictorial Art in the West 800–1200. New Haven-London: Yale University Press, 1993.
  Google Scholar

Dwunastu. Pseudo Abdiasza Historie Apostolskie, opracowanie Marek Starowieyski. Kraków: Wydawnictwo WAM – Księża Jezuici, 1995.
  Google Scholar

Golahny, Amy. „Italian Art and the North. Exchanges, Critical Reception, and Identity, 1400–1700.” W A Companion to Renaissance and Baroque Art, redakcja Babette Bohn, James M. Saslow. 106–125. Chichester: Wiley-Blackwell, 2013.
DOI: https://doi.org/10.1002/9781118391488.ch5   Google Scholar

Gombrich, Ernst H. „Icones symbolicae. Philosophies of Symbolism and their Bearing in Art.” W Id., Symbolic Images, 123–191. London: Phaidon Press, 1993.
  Google Scholar

Gombrich, Ernst H. „Introduction: Aims and Limits of Iconology.” W Id., Symbolic Images, 1-22. London: Phaidon Press, 1993.
  Google Scholar

Haake, Michał. „Powołanie św. Mateusza Caravaggia. Studium z hermeneutyki obrazu.” Artium Quaestiones 18 (2007): 37–115.
  Google Scholar

Haskell, Francis. Maler und Auftraggeber. Kunst und Gesellschaft im italienischen Barock. Köln: DuMont Reise Vlg., 1996.
  Google Scholar

Hass, Angela. „Caravaggio's Calling of St. Matthew Reconsidered.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 51 (1988): 245–250.
DOI: https://doi.org/10.2307/751282   Google Scholar

Hess, Jacob. „Chronology of the Contarelli Chapel.” The Burlington Magazine 93, nr 579 (1951): 186–201.
  Google Scholar

Jäggi, Carola. Ravenna. Kunst und Kultur einer spätantiken Residenzstadt. Die Bauten und Mosaiken des 5. und 6. Jahrhunderts. Regensburg: Schnell & Steiner, 2016.
  Google Scholar

Jarzewicz, Jarosław. „Czy historia sztuki jest już historią?” W Historia sztuki dzisiaj. Materiały z LVIII Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Poznań 19–21 listopada 2009, redakcja Jarosław Jarzewicz, Janusz Pazder, Tadeusz Żuchowski, 29–35. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2010.
  Google Scholar

Jarzewicz, Jarosław. „O obrazach, o naturze i innych fundamentalnych kwestiach.” Artium Quaestiones 23 (2012): 269–286.
  Google Scholar

Kessler, Herbert i Johanna Zacharias. Rome 1300. On the Path of the Pilgrim. New Haven-London: Yale University Press, 2000.
  Google Scholar

Krasny, Piotr. Visibilia signa ad pietatem excitantes. Teoria sztuki sakralnej w pismach Roberta Bellarmina, Cezarego Baroniusza, Rudolfa Hospiniana, Fryderyka Boromeusza i innych pisarzy kościelnych epoki nowożytnej. Kraków: Universitas, 2010.
  Google Scholar

Lavin, Irving. „Caravaggio's Calling St. Matthew. The Identity of Protagonist.” W Id., Past and Present. Essays on Historicism in Art from Donatello to Picasso, 85–101. Berkeley-Los Angeles: University of California Press, 1993.
  Google Scholar

Lechner, Martin. „Matthäus Apostel und Evangelist.” W Lexikon der christlichen Ikonographie, redakcja Engelbert Kirschbaum, Wolfgang Braunfels, t. 7, szp. 588–601. Rom-Freiburg-Basel-Wien: Verlag Herder, 1994.
  Google Scholar

„Libri Carolini.” W Monumenta Germaniae Historica, Legum Sectio III, Concilia Tom II, Suplementum, edycja Hubert Bastgen. Hannover: Hahnsche Buchhandlung, 1924.
  Google Scholar

Mander, Karel van. Het schilder-boek. Haerlem, 1604.
  Google Scholar

Molanus, Joannes. „O historii świętych obrazów i wyobrażeń, aby były właściwie używane, a przeciw nadużyciom, cztery księgi, 1594.” W Teoretycy, historiografowie i artyści o sztuce 1600–1700, wybór i opracowanie Jan Białostocki, redakcja Maria Poprzęcka, Antoni Ziemba, 117–118. Warszawa: PWN, 1994.
  Google Scholar

Muszyński, Henryk bp. „Charyzmat natchnienia biblijnego.” W Wstęp ogólny do Pisma Świętego, redakcja ks. Jan Szlaga, 17–68. Poznań-Warszawa: Pallotinum, 1986.
  Google Scholar

Noack, Friedrich „Nebbia (Nebula), Cesare.” W Thieme-Becker: Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler, t. 25, 370. Leipzig: Verlag von E.A. Seemann, 1931.
  Google Scholar

Open the Gates of Paradise. The Benedictines in the Heart of Europe. Prague: National Gallery in Prague, 2015.
  Google Scholar

Panofsky, Erwin. „Ikonografia i ikonologia.” W Id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 11–32. Warszawa: PIW, 1971.
  Google Scholar

Pericolo, Lorenzo. „Interpreting Caravaggio in the Second Half of the Twentieth Century: Between Galileo and Heidegger, Giordano Bruno and Laplanche.” W Caravaggio: Reflections and Refractions, redakcja Lorenzo Pericolo, David M. Stone, 301–320. Farnham: Routledge, 2014.
  Google Scholar

Pokorska, Małgorzata. „«Cibus oculorum». Uwagi o teorii dzieła sztuki w «Libri Carolini».” Folia Historiae Artium 27 (1991): 13–33.
  Google Scholar

„Postanowienia Soboru Trydenckiego. Dwudziesta piąta Sesja Soboru Trydenckiego, a dziewiąta i ostatnia za pontyfikatu Piusa IV rozpoczęta 3, a zakończona 4 dna grudnia 1563. O wzywaniu, czci, oraz relikwiach świętych i o świętych obrazach.” W Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500–1600, wybór i opracowanie Jan Białostocki, 391–392. Warszawa: PWN, 1985.
  Google Scholar

Prater, Andreas. „Matthäus und kein Ende? Eine Entgegnung.” Pantheon 53 (1995): 53-61.
  Google Scholar

Röttgen, Herwarth. „Giuseppe Cesari, die Contarelli-Kapelle und Caravaggio.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 27, nr 3–4 (1964): 201–227.
DOI: https://doi.org/10.2307/1481646   Google Scholar

Röttgen, Herwarth. „Die Stellung der Contarelli-Kapelle in Caravaggios Werk.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 28, z. 1–2 (1965): 47–68.
DOI: https://doi.org/10.2307/1481670   Google Scholar

Russo, Lucio. Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna. Tłumaczenie Ireneusz Kania. Kraków: Universitas, 2005.
  Google Scholar

Sandrart, Joachim von. L’Academia Todesca della Architectura Scultura et Pictura: Oder Teutsche Academie der Edlen Bau- Bild und Mahlerey-Künste. Nürnberg: Sandrart, Merian, 1675–1679.
  Google Scholar

Schade, Herbert. „Die Libri Carolini und ihre Stellung zum Bild.” Zeitschrift für katholische Theologie 79, nr 1 (1957): 69–78.
  Google Scholar

Schöne, Wolfgang. Über das Licht in der Malerei. Berlin: Gebr. Mann, 1954.
  Google Scholar

Sedlmayr, Hans. „Der Bilderkreis von Neu St. Peter in Rom.” W Id., Epochen und Werke, t. 2, 7–44. Wien-München: Herold, 1969.
  Google Scholar

Suckale, Robert. Die Hofkunst Kaiser Ludwigs des Bayern. München: Hirmer, 1993.
  Google Scholar

Tatarkiewicz, Władysław. Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne. Warszawa: PWN, 1976.
  Google Scholar

Vlam, Grace A. H. „The Calling of Saint Matthew in Sixteenth-Century Flemish Painting.” The Art Bulletin 59, nr 4 (1977): 561–570.
DOI: https://doi.org/10.1080/00043079.1977.10787481   Google Scholar

Voragine, Jakub de. Złota Legenda. Wybór. Tłumaczenie Janina Pleziowa, opracowanie Marian Plezia. Warszawa: Instytut Wydawniczy “PAX”, 1983.
  Google Scholar

Wilmart, André. „L'Exemplaire lyonnais de l'exposition de Florus sur les épîtres et ses derniers feuillets. Effigies des apôtres vers le début du Moyen Âge.” Revue Bénédictine 42 (1930): 73-76.
DOI: https://doi.org/10.1484/J.RB.4.04786   Google Scholar

Wolter-von dem Knesebeck, Harald. Des Bischofs Gabe. Bernward von Hildesheim und sein Kostbares Evangeliar. Halle an der Saale: Universitätsverlag Halle-Wittenberg, 2018.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-09-30

Cited By / Share

Jarzewicz, J. (2020). „Powołanie św. Mateusza” Caravaggia, czyli kto jest kim w obrazie i skąd to wiadomo?. Biuletyn Historii Sztuki, 82(3), 337–365. https://doi.org/10.36744/bhs.646

Autorzy

Jarosław Jarzewicz 

Poznań, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza Polska
http://orcid.org/0000-0001-5223-2688

Statystyki

Abstract views: 575
PDF downloads: 905


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję  CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.