O orientalnych motywach w architekturze zamku malborskiego, czyli powrót do dawnej hipotezy
Abstrakt
Północna brama Zamku Wysokiego w Malborku, stanowiąca jego główne wejście, jest ozdobiona arkadkami o łukach w ośli grzbiet. Wzniesiona w pierwszej fazie budowy, pochodzi z około 1280 r. Malborskie ośle grzbiety są zatem jednymi z pierwszych na kontynencie europejskim, przy czym na Bliskim Wschodzie formy te były znane już we wczesnym średniowieczu. Ze względu na to, że obiekty wyposażone w łuki w ośli grzbiet w dziełach zachodnich kojarzą się z symboliką związaną z Orientem lub Jerozolimą, można sądzić, że zastosowanie tych form w portalu w Malborku ma charakter ideowej deklaracji. Za pośrednictwem języka architektury nawiązano do pierwszej siedziby zgromadzenia i pochodzenia zakonu wywodzącego się z Ziemi Świętej.
Słowa kluczowe:
zamek krzyżacki w Malborku, Malbork, łuk w ośli grzbiet, motywy orientalne w architekturze gotyckiejBibliografia
Al-Andalus. The Art of Islamic Spain. Redakcja Jerrilynn Dodds. New York: Metropolitan Museum of Art, 1992.
Google Scholar
Architecture of the Islamic World. Its History and Social Meaning. Redakcja George Mitchell. London: Thames&Hudson, 1978.
Google Scholar
Binding, Günther. Masswerk. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.
Google Scholar
Bony, Jean. The English Decorated Style. Gothic Architecture Transformed, 1250–1350. New York: Cornell University Press, 1979.
Google Scholar
Brandl, Heiko. „Die sechzehneckige Kapelle im Magdeburger Dom”. W: Zur Architektur und Plastik des Mittelalters in Sachsen-Anhalt. Hallesche Beiträge zur Kunstgeschichte, redakcja Wolfgang Schenkluhn, 33–54. Halle an der Saale: Universitätsverlag Halle–Wittenberg, 2000.
Google Scholar
Brucher, Günter. Die sakrale Baukunst Italiens im 11. und 12. Jahrhundert. Köln: DuMont Verlag, 1987.
Google Scholar
Coldstream, Nicola. The Decorated Style. Architecture and Ornament, 1240–1360. London: British Museum Press, 1994.
Google Scholar
Crossley, Paul. „Salem and the Ogee Arch”. W: Architektur und Monumentalskulptur des 12–14. Jahrhunderts. Produktion und Rezeption. Festschrift für Peter Kurmann zum 65. Geburtstag, redakcja Stephan Gasser et al., 321–342. Bern–Berlin etc.: Peter Lang, 2006.
Google Scholar
Dalmann, Gustaf. „Das Grab Christi in Deutschland”. Studien über christliche Denkmäler 14. Leipzig: Dieterich, 1922.
Google Scholar
Demus, Otto, i Ferdinando Forlati. The Church of San Marco in Venice. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Trustees for Harvard University, 1960.
Google Scholar
Ettinghausen, Richard, Oleg Grabar, i Marylin Jenkins-Madina. Sztuka i architektura islamu 650– 1250. Tłumaczenie Jolanta Kozłowska. Warszawa: Dialog, 2007.
Google Scholar
Grabar, André. „Le Reliquaire Byzantin de la Cathédrale d’Aix-la-Chapelle”. W: Karolingische und ottonische Kunst: Werden, Wesen, Wirkung, redakcja Hermann Schnitzler, 282–297. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1957.
Google Scholar
Grimme, Ernst Günther. „Anastasiusreliquiar”. W: Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Künstler der Romanik. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, t. 3, redakcja Anton Legner, 88–90. Köln: Schnütgen-Museum der Stadt, 1985.
Google Scholar
Heimann-Schwarzweber, Annemarie. „Grab, Heiliges”. W: Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 2, 182–192. Rom–Freiburg–Basel–Wien: Verlag Herder, 1994.
Google Scholar
Herrmann, Christofer. Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie. Petersberg: Imhof, 2007.
Google Scholar
von Holst, Niels. Der deutsche Ritterorden und seine Bauten von Jerusalem bis Sevilla von Thorn bis Narwa. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1981.
Google Scholar
von Holst, Niels. „Zum frühen Burgenbau des Deutschen Ritterordens in Spanien und in Preussen”. Burgen und Schlösser 21 (1980): 15–20.
Google Scholar
Jakubowska, Bogna. Magiczna przestrzeń Złotej Bramy w Malborku. Progres badawczy czy regres? Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2016.
Google Scholar
Jarzewicz, Jarosław. Recenzja Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego, red. Maria Poksińska. Biuletyn Historii Sztuki 70, nr 1–2 (2008): 222–228.
Google Scholar
Jarzewicz, Jarosław. „Maswerk chóru katedry – awangardowa forma w architekturze XIII-wiecznego Wrocławia. The tracery in the cathedral’s choir – an avant-garde form in the architecture of 13th-century Wrocław”. Architectus 1, nr 53 (2018): 21–37.
Google Scholar
Jaspert, Nikolas. „Vergegenwärtigungen Jerusalems in Architektur und Reliquienkult”. W: Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter. Konflikte und Konfliktbewältigung, Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, redakcja Dieter Bauer, 219–297. Frankfurt am Main: Campus Verlag, 2001.
Google Scholar
Kerscher, Gottfried. Architektur als Repräsentation. Spätmittelalterliche Palastbaukunst zwischen Pracht und zeremoniellen Voraussetzungen. Avignon–Mallorca–Kirchenstaat. Tübingen: Wasmuth, 2000.
Google Scholar
Kessler, Herbert. „Rabbula Gospels”. W: The Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century, redakcja Kurt Weitzmann, 495–496. New York: Metropolitan Museum of Art, 1979.
Google Scholar
Khalpakhchian, Oganes Khachaturovich. Architectural Ensembles of Armenia. Moscow: Iskusstvo Publishers, 1980.
Google Scholar
Krüger, Jürgen. Die Grabeskirche zu Jerusalem. Geschichte Gestalt Bedeutung. Regensburg: Schnell & Steiner, 2000.
Google Scholar
Kurmann, Peter. „Spätgotische Tendenzen in der europäischen Architektur um 1300”. W: Akten des XXV. internationalen Kongresses für Kunstgeschichte, t. 6, 11–18. Wien: Böhlau, 1986.
Google Scholar
Kurmann, Peter. „Zur Architektur des Konstanzer HL. Grabes”. W: Unsere Kunstdenkmäler. Mitteilungsblatt für die Mitglieder der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte / Nos monuments d’art et d’histoire. Bulletin destiné aux membres de la Société d’Histoire de l’Art en Suisse / I nostri monumenti storici. Bollettino per i membri della Società di Storia dell’Arte in Svizzera 20, z. 3–4 (1969): 145–155.
Google Scholar
Marçais, George. Sztuka islamu. Tłumaczenie Hanna Morawska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979.
Google Scholar
Moraczewski, Maciej. Zamek krzyżacki w Malborgu dziś a przed pięciuset laty. Lwów: nakładem autora, 1882.
Google Scholar
Pächt, Otto, i Jonathan James Graham Alexander. Illuminated Manuscripts in the Bodleian Library Oxford, t. 3. Oxford: Clarendon Press, 1973.
Google Scholar
Pospieszny, Kazimierz. Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2014.
Google Scholar
Prioux, Stanislas. Monographie de l’ancienne abbaye royale Saint-Yved de Braine. Avec la description des tombes royales & seigneuriales renfermées dans cotte église. Paris: Imprimerie J. Claye, 1859.
Google Scholar
Saunders, William B. R. „The Aachen Reliquary of Eustathius Maleinus, 969–970”. Dumbarton Oaks Papers 36 (1982): 211–219.
DOI: https://doi.org/10.2307/1291468
Google Scholar
Schurr, Marcel Carel. „Die französische Gotik und die deutschen Hallenkirchen”. W: Gotik. Der Paderborner Dom und die Baukultur des 13. Jahrhunderts in Europa, redakcja Christoph Stiegemann, 274–289. Petersberg: Imhof, 2018.
Google Scholar
Sedlmayr, Hans. „Europäische Romanik im Lichte ihrer kritischen Formen”. W: Epochen und Werke. Gesammelte Schriften zur Kunstgeschichte, redakcja Hans Sedlmayr, 46–69. Mäander: Mittenwald, 1982.
Google Scholar
Steinbrecht, Conrad. Schloss Marienburg in Preussen. Führer durch seine Geschichte und Bauwerke. Berlin: Julius Springer, 1892.
Google Scholar
Tack, Wilhelm. „Heiliges Grab und Osterspiel im Paderborner Dom”. Westfälische Zeitschrift 110 (1960): 231–248.
Google Scholar
Thümmel, Hans Georg. „Das Heilige Grab. Liturgie und Ikonographie im Wandel”. W: Kunst – Kontext – Geschichte. Festgabe für Hubert Faensen zum 75. Geburtstag, redakcja Tatjana Bartsch, Jörg Meiner, 67–83. Berlin: Lukas Verlag, 2003.
Google Scholar
Torbus, Tomasz. Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2014.
Google Scholar
Trupinda, Janusz. „Skrzydło północne Zamku Wysokiego – dzieje, kształt architektoniczny i wyposażenie w świetle źródeł pisanych”. W: Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego, redakcja Maria Poksińska, 13–45. Malbork–Toruń: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2006.
Google Scholar
Untermann, Matthias. Der Zentralbau im Mittelalter. Form Funktion Verbreitung. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.
Google Scholar
Walther, Ingo F., i Norbert Wolf. Codices illustres. Die schönsten illuminierten Handschriften der Welt 400 bis 1600. Köln: Taschen, 2005.
Google Scholar
Autorzy
Jarosław Jarzewiczjarzewic@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
Jarosław Jarzewicz, historyk sztuki, mediewista, pracuje w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu. Główne zainteresowania badawcze: sztuka średniowieczna, sztuka XVIII/XIX w. Doktorat w 1992 r. na podstawie rozprawy Architektura Nowej Marchii w okresie Askańczyków i Wittelsbachów. Habilitacja w 2006 r. (Świątynia pamięci. O kościele-mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie). Tytuł profesora nauk humanistycznych uzyskał w 2021 r.
Statystyki
Abstract views: 332PDF downloads: 244
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jarosław Jarzewicz, „Powołanie św. Mateusza” Caravaggia, czyli kto jest kim w obrazie i skąd to wiadomo? , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 82 Nr 3 (2020): numer zwykły
- Jarosław Jarzewicz, Christofer Herrmann, Der Hochmeisterpalast auf der Marienburg. Konzeption, Bau und Nutzung der modernen europäische Fürstenresidenz um 1400, Petersberg 2019 , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 1 (2019): Numer zwykły
- Jarosław Jarzewicz, Szczęsny Skibiński (1942–2023) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 4 (2023)