O orientalnych motywach w architekturze zamku malborskiego, czyli powrót do dawnej hipotezy
Abstrakt
Północna brama Zamku Wysokiego w Malborku, stanowiąca jego główne wejście, jest ozdobiona arkadkami o łukach w ośli grzbiet. Wzniesiona w pierwszej fazie budowy, pochodzi z około 1280 r. Malborskie ośle grzbiety są zatem jednymi z pierwszych na kontynencie europejskim, przy czym na Bliskim Wschodzie formy te były znane już we wczesnym średniowieczu. Ze względu na to, że obiekty wyposażone w łuki w ośli grzbiet w dziełach zachodnich kojarzą się z symboliką związaną z Orientem lub Jerozolimą, można sądzić, że zastosowanie tych form w portalu w Malborku ma charakter ideowej deklaracji. Za pośrednictwem języka architektury nawiązano do pierwszej siedziby zgromadzenia i pochodzenia zakonu wywodzącego się z Ziemi Świętej.
Słowa kluczowe:
zamek krzyżacki w Malborku, Malbork, łuk w ośli grzbiet, motywy orientalne w architekturze gotyckiejBibliografia
Al-Andalus. The Art of Islamic Spain. Redakcja Jerrilynn Dodds. New York: Metropolitan Museum of Art, 1992.
Google Scholar
Architecture of the Islamic World. Its History and Social Meaning. Redakcja George Mitchell. London: Thames&Hudson, 1978.
Google Scholar
Binding, Günther. Masswerk. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.
Google Scholar
Bony, Jean. The English Decorated Style. Gothic Architecture Transformed, 1250–1350. New York: Cornell University Press, 1979.
Google Scholar
Brandl, Heiko. „Die sechzehneckige Kapelle im Magdeburger Dom”. W: Zur Architektur und Plastik des Mittelalters in Sachsen-Anhalt. Hallesche Beiträge zur Kunstgeschichte, redakcja Wolfgang Schenkluhn, 33–54. Halle an der Saale: Universitätsverlag Halle–Wittenberg, 2000.
Google Scholar
Brucher, Günter. Die sakrale Baukunst Italiens im 11. und 12. Jahrhundert. Köln: DuMont Verlag, 1987.
Google Scholar
Coldstream, Nicola. The Decorated Style. Architecture and Ornament, 1240–1360. London: British Museum Press, 1994.
Google Scholar
Crossley, Paul. „Salem and the Ogee Arch”. W: Architektur und Monumentalskulptur des 12–14. Jahrhunderts. Produktion und Rezeption. Festschrift für Peter Kurmann zum 65. Geburtstag, redakcja Stephan Gasser et al., 321–342. Bern–Berlin etc.: Peter Lang, 2006.
Google Scholar
Dalmann, Gustaf. „Das Grab Christi in Deutschland”. Studien über christliche Denkmäler 14. Leipzig: Dieterich, 1922.
Google Scholar
Demus, Otto, i Ferdinando Forlati. The Church of San Marco in Venice. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Trustees for Harvard University, 1960.
Google Scholar
Ettinghausen, Richard, Oleg Grabar, i Marylin Jenkins-Madina. Sztuka i architektura islamu 650– 1250. Tłumaczenie Jolanta Kozłowska. Warszawa: Dialog, 2007.
Google Scholar
Grabar, André. „Le Reliquaire Byzantin de la Cathédrale d’Aix-la-Chapelle”. W: Karolingische und ottonische Kunst: Werden, Wesen, Wirkung, redakcja Hermann Schnitzler, 282–297. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1957.
Google Scholar
Grimme, Ernst Günther. „Anastasiusreliquiar”. W: Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Künstler der Romanik. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, t. 3, redakcja Anton Legner, 88–90. Köln: Schnütgen-Museum der Stadt, 1985.
Google Scholar
Heimann-Schwarzweber, Annemarie. „Grab, Heiliges”. W: Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 2, 182–192. Rom–Freiburg–Basel–Wien: Verlag Herder, 1994.
Google Scholar
Herrmann, Christofer. Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie. Petersberg: Imhof, 2007.
Google Scholar
von Holst, Niels. Der deutsche Ritterorden und seine Bauten von Jerusalem bis Sevilla von Thorn bis Narwa. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1981.
Google Scholar
von Holst, Niels. „Zum frühen Burgenbau des Deutschen Ritterordens in Spanien und in Preussen”. Burgen und Schlösser 21 (1980): 15–20.
Google Scholar
Jakubowska, Bogna. Magiczna przestrzeń Złotej Bramy w Malborku. Progres badawczy czy regres? Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2016.
Google Scholar
Jarzewicz, Jarosław. Recenzja Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego, red. Maria Poksińska. Biuletyn Historii Sztuki 70, nr 1–2 (2008): 222–228.
Google Scholar
Jarzewicz, Jarosław. „Maswerk chóru katedry – awangardowa forma w architekturze XIII-wiecznego Wrocławia. The tracery in the cathedral’s choir – an avant-garde form in the architecture of 13th-century Wrocław”. Architectus 1, nr 53 (2018): 21–37.
Google Scholar
Jaspert, Nikolas. „Vergegenwärtigungen Jerusalems in Architektur und Reliquienkult”. W: Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter. Konflikte und Konfliktbewältigung, Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, redakcja Dieter Bauer, 219–297. Frankfurt am Main: Campus Verlag, 2001.
Google Scholar
Kerscher, Gottfried. Architektur als Repräsentation. Spätmittelalterliche Palastbaukunst zwischen Pracht und zeremoniellen Voraussetzungen. Avignon–Mallorca–Kirchenstaat. Tübingen: Wasmuth, 2000.
Google Scholar
Kessler, Herbert. „Rabbula Gospels”. W: The Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century, redakcja Kurt Weitzmann, 495–496. New York: Metropolitan Museum of Art, 1979.
Google Scholar
Khalpakhchian, Oganes Khachaturovich. Architectural Ensembles of Armenia. Moscow: Iskusstvo Publishers, 1980.
Google Scholar
Krüger, Jürgen. Die Grabeskirche zu Jerusalem. Geschichte Gestalt Bedeutung. Regensburg: Schnell & Steiner, 2000.
Google Scholar
Kurmann, Peter. „Spätgotische Tendenzen in der europäischen Architektur um 1300”. W: Akten des XXV. internationalen Kongresses für Kunstgeschichte, t. 6, 11–18. Wien: Böhlau, 1986.
Google Scholar
Kurmann, Peter. „Zur Architektur des Konstanzer HL. Grabes”. W: Unsere Kunstdenkmäler. Mitteilungsblatt für die Mitglieder der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte / Nos monuments d’art et d’histoire. Bulletin destiné aux membres de la Société d’Histoire de l’Art en Suisse / I nostri monumenti storici. Bollettino per i membri della Società di Storia dell’Arte in Svizzera 20, z. 3–4 (1969): 145–155.
Google Scholar
Marçais, George. Sztuka islamu. Tłumaczenie Hanna Morawska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979.
Google Scholar
Moraczewski, Maciej. Zamek krzyżacki w Malborgu dziś a przed pięciuset laty. Lwów: nakładem autora, 1882.
Google Scholar
Pächt, Otto, i Jonathan James Graham Alexander. Illuminated Manuscripts in the Bodleian Library Oxford, t. 3. Oxford: Clarendon Press, 1973.
Google Scholar
Pospieszny, Kazimierz. Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2014.
Google Scholar
Prioux, Stanislas. Monographie de l’ancienne abbaye royale Saint-Yved de Braine. Avec la description des tombes royales & seigneuriales renfermées dans cotte église. Paris: Imprimerie J. Claye, 1859.
Google Scholar
Saunders, William B. R. „The Aachen Reliquary of Eustathius Maleinus, 969–970”. Dumbarton Oaks Papers 36 (1982): 211–219.
DOI: https://doi.org/10.2307/1291468
Google Scholar
Schurr, Marcel Carel. „Die französische Gotik und die deutschen Hallenkirchen”. W: Gotik. Der Paderborner Dom und die Baukultur des 13. Jahrhunderts in Europa, redakcja Christoph Stiegemann, 274–289. Petersberg: Imhof, 2018.
Google Scholar
Sedlmayr, Hans. „Europäische Romanik im Lichte ihrer kritischen Formen”. W: Epochen und Werke. Gesammelte Schriften zur Kunstgeschichte, redakcja Hans Sedlmayr, 46–69. Mäander: Mittenwald, 1982.
Google Scholar
Steinbrecht, Conrad. Schloss Marienburg in Preussen. Führer durch seine Geschichte und Bauwerke. Berlin: Julius Springer, 1892.
Google Scholar
Tack, Wilhelm. „Heiliges Grab und Osterspiel im Paderborner Dom”. Westfälische Zeitschrift 110 (1960): 231–248.
Google Scholar
Thümmel, Hans Georg. „Das Heilige Grab. Liturgie und Ikonographie im Wandel”. W: Kunst – Kontext – Geschichte. Festgabe für Hubert Faensen zum 75. Geburtstag, redakcja Tatjana Bartsch, Jörg Meiner, 67–83. Berlin: Lukas Verlag, 2003.
Google Scholar
Torbus, Tomasz. Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2014.
Google Scholar
Trupinda, Janusz. „Skrzydło północne Zamku Wysokiego – dzieje, kształt architektoniczny i wyposażenie w świetle źródeł pisanych”. W: Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego, redakcja Maria Poksińska, 13–45. Malbork–Toruń: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2006.
Google Scholar
Untermann, Matthias. Der Zentralbau im Mittelalter. Form Funktion Verbreitung. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.
Google Scholar
Walther, Ingo F., i Norbert Wolf. Codices illustres. Die schönsten illuminierten Handschriften der Welt 400 bis 1600. Köln: Taschen, 2005.
Google Scholar
Autorzy
Jarosław Jarzewiczjarzewic@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
Jarosław Jarzewicz, historyk sztuki, mediewista, pracuje w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu. Główne zainteresowania badawcze: sztuka średniowieczna, sztuka XVIII/XIX w. Doktorat w 1992 r. na podstawie rozprawy Architektura Nowej Marchii w okresie Askańczyków i Wittelsbachów. Habilitacja w 2006 r. (Świątynia pamięci. O kościele-mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie). Tytuł profesora nauk humanistycznych uzyskał w 2021 r.
Statystyki
Abstract views: 323PDF downloads: 242
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Jarosław Jarzewicz, „Powołanie św. Mateusza” Caravaggia, czyli kto jest kim w obrazie i skąd to wiadomo? , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 82 Nr 3 (2020): numer zwykły
- Jarosław Jarzewicz, Christofer Herrmann, Der Hochmeisterpalast auf der Marienburg. Konzeption, Bau und Nutzung der modernen europäische Fürstenresidenz um 1400, Petersberg 2019 , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 1 (2019): Numer zwykły
- Jarosław Jarzewicz, Szczęsny Skibiński (1942–2023) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 4 (2023)