O orientalnych motywach w architekturze zamku malborskiego, czyli powrót do dawnej hipotezy

artykuł recenzowany

Jarosław Jarzewicz

jarzewic@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)

Abstrakt

Północna brama Zamku Wysokiego w Malborku, stanowiąca jego główne wejście, jest ozdobiona arkadkami o łukach w ośli grzbiet. Wzniesiona w pierwszej fazie budowy, pochodzi z około 1280 r. Malborskie ośle grzbiety są zatem jednymi z pierwszych na kontynencie europejskim, przy czym na Bliskim Wschodzie formy te były znane już we wczesnym średniowieczu. Ze względu na to, że obiekty wyposażone w łuki w ośli grzbiet w dziełach zachodnich kojarzą się z symboliką związaną z Orientem lub Jerozolimą, można sądzić, że zastosowanie tych form w portalu w Malborku ma charakter ideowej deklaracji. Za pośrednictwem języka architektury nawiązano do pierwszej siedziby zgromadzenia i pochodzenia zakonu wywodzącego się z Ziemi Świętej.


Słowa kluczowe:

zamek krzyżacki w Malborku, Malbork, łuk w ośli grzbiet, motywy orientalne w architekturze gotyckiej

Al-Andalus. The Art of Islamic Spain. Redakcja Jerrilynn Dodds. New York: Metropolitan Museum of Art, 1992.
  Google Scholar

Architecture of the Islamic World. Its History and Social Meaning. Redakcja George Mitchell. London: Thames&Hudson, 1978.
  Google Scholar

Binding, Günther. Masswerk. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.
  Google Scholar

Bony, Jean. The English Decorated Style. Gothic Architecture Transformed, 1250–1350. New York: Cornell University Press, 1979.
  Google Scholar

Brandl, Heiko. „Die sechzehneckige Kapelle im Magdeburger Dom”. W: Zur Architektur und Plastik des Mittelalters in Sachsen-Anhalt. Hallesche Beiträge zur Kunstgeschichte, redakcja Wolfgang Schenkluhn, 33–54. Halle an der Saale: Universitätsverlag Halle–Wittenberg, 2000.
  Google Scholar

Brucher, Günter. Die sakrale Baukunst Italiens im 11. und 12. Jahrhundert. Köln: DuMont Verlag, 1987.
  Google Scholar

Coldstream, Nicola. The Decorated Style. Architecture and Ornament, 1240–1360. London: British Museum Press, 1994.
  Google Scholar

Crossley, Paul. „Salem and the Ogee Arch”. W: Architektur und Monumentalskulptur des 12–14. Jahrhunderts. Produktion und Rezeption. Festschrift für Peter Kurmann zum 65. Geburtstag, redakcja Stephan Gasser et al., 321–342. Bern–Berlin etc.: Peter Lang, 2006.
  Google Scholar

Dalmann, Gustaf. „Das Grab Christi in Deutschland”. Studien über christliche Denkmäler 14. Leipzig: Dieterich, 1922.
  Google Scholar

Demus, Otto, i Ferdinando Forlati. The Church of San Marco in Venice. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Trustees for Harvard University, 1960.
  Google Scholar

Ettinghausen, Richard, Oleg Grabar, i Marylin Jenkins-Madina. Sztuka i architektura islamu 650– 1250. Tłumaczenie Jolanta Kozłowska. Warszawa: Dialog, 2007.
  Google Scholar

Grabar, André. „Le Reliquaire Byzantin de la Cathédrale d’Aix-la-Chapelle”. W: Karolingische und ottonische Kunst: Werden, Wesen, Wirkung, redakcja Hermann Schnitzler, 282–297. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1957.
  Google Scholar

Grimme, Ernst Günther. „Anastasiusreliquiar”. W: Ornamenta Ecclesiae. Kunst und Künstler der Romanik. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, t. 3, redakcja Anton Legner, 88–90. Köln: Schnütgen-Museum der Stadt, 1985.
  Google Scholar

Heimann-Schwarzweber, Annemarie. „Grab, Heiliges”. W: Lexikon der Christlichen Ikonographie, t. 2, 182–192. Rom–Freiburg–Basel–Wien: Verlag Herder, 1994.
  Google Scholar

Herrmann, Christofer. Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -geographie. Petersberg: Imhof, 2007.
  Google Scholar

von Holst, Niels. Der deutsche Ritterorden und seine Bauten von Jerusalem bis Sevilla von Thorn bis Narwa. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1981.
  Google Scholar

von Holst, Niels. „Zum frühen Burgenbau des Deutschen Ritterordens in Spanien und in Preussen”. Burgen und Schlösser 21 (1980): 15–20.
  Google Scholar

Jakubowska, Bogna. Magiczna przestrzeń Złotej Bramy w Malborku. Progres badawczy czy regres? Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2016.
  Google Scholar

Jarzewicz, Jarosław. Recenzja Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego, red. Maria Poksińska. Biuletyn Historii Sztuki 70, nr 1–2 (2008): 222–228.
  Google Scholar

Jarzewicz, Jarosław. „Maswerk chóru katedry – awangardowa forma w architekturze XIII-wiecznego Wrocławia. The tracery in the cathedral’s choir – an avant-garde form in the architecture of 13th-century Wrocław”. Architectus 1, nr 53 (2018): 21–37.
  Google Scholar

Jaspert, Nikolas. „Vergegenwärtigungen Jerusalems in Architektur und Reliquienkult”. W: Jerusalem im Hoch- und Spätmittelalter. Konflikte und Konfliktbewältigung, Vorstellungen und Vergegenwärtigungen, redakcja Dieter Bauer, 219–297. Frankfurt am Main: Campus Verlag, 2001.
  Google Scholar

Kerscher, Gottfried. Architektur als Repräsentation. Spätmittelalterliche Palastbaukunst zwischen Pracht und zeremoniellen Voraussetzungen. Avignon–Mallorca–Kirchenstaat. Tübingen: Wasmuth, 2000.
  Google Scholar

Kessler, Herbert. „Rabbula Gospels”. W: The Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century, redakcja Kurt Weitzmann, 495–496. New York: Metropolitan Museum of Art, 1979.
  Google Scholar

Khalpakhchian, Oganes Khachaturovich. Architectural Ensembles of Armenia. Moscow: Iskusstvo Publishers, 1980.
  Google Scholar

Krüger, Jürgen. Die Grabeskirche zu Jerusalem. Geschichte Gestalt Bedeutung. Regensburg: Schnell & Steiner, 2000.
  Google Scholar

Kurmann, Peter. „Spätgotische Tendenzen in der europäischen Architektur um 1300”. W: Akten des XXV. internationalen Kongresses für Kunstgeschichte, t. 6, 11–18. Wien: Böhlau, 1986.
  Google Scholar

Kurmann, Peter. „Zur Architektur des Konstanzer HL. Grabes”. W: Unsere Kunstdenkmäler. Mitteilungsblatt für die Mitglieder der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte / Nos monuments d’art et d’histoire. Bulletin destiné aux membres de la Société d’Histoire de l’Art en Suisse / I nostri monumenti storici. Bollettino per i membri della Società di Storia dell’Arte in Svizzera 20, z. 3–4 (1969): 145–155.
  Google Scholar

Marçais, George. Sztuka islamu. Tłumaczenie Hanna Morawska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979.
  Google Scholar

Moraczewski, Maciej. Zamek krzyżacki w Malborgu dziś a przed pięciuset laty. Lwów: nakładem autora, 1882.
  Google Scholar

Pächt, Otto, i Jonathan James Graham Alexander. Illuminated Manuscripts in the Bodleian Library Oxford, t. 3. Oxford: Clarendon Press, 1973.
  Google Scholar

Pospieszny, Kazimierz. Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2014.
  Google Scholar

Prioux, Stanislas. Monographie de l’ancienne abbaye royale Saint-Yved de Braine. Avec la description des tombes royales & seigneuriales renfermées dans cotte église. Paris: Imprimerie J. Claye, 1859.
  Google Scholar

Saunders, William B. R. „The Aachen Reliquary of Eustathius Maleinus, 969–970”. Dumbarton Oaks Papers 36 (1982): 211–219.
DOI: https://doi.org/10.2307/1291468   Google Scholar

Schurr, Marcel Carel. „Die französische Gotik und die deutschen Hallenkirchen”. W: Gotik. Der Paderborner Dom und die Baukultur des 13. Jahrhunderts in Europa, redakcja Christoph Stiegemann, 274–289. Petersberg: Imhof, 2018.
  Google Scholar

Sedlmayr, Hans. „Europäische Romanik im Lichte ihrer kritischen Formen”. W: Epochen und Werke. Gesammelte Schriften zur Kunstgeschichte, redakcja Hans Sedlmayr, 46–69. Mäander: Mittenwald, 1982.
  Google Scholar

Steinbrecht, Conrad. Schloss Marienburg in Preussen. Führer durch seine Geschichte und Bauwerke. Berlin: Julius Springer, 1892.
  Google Scholar

Tack, Wilhelm. „Heiliges Grab und Osterspiel im Paderborner Dom”. Westfälische Zeitschrift 110 (1960): 231–248.
  Google Scholar

Thümmel, Hans Georg. „Das Heilige Grab. Liturgie und Ikonographie im Wandel”. W: Kunst – Kontext – Geschichte. Festgabe für Hubert Faensen zum 75. Geburtstag, redakcja Tatjana Bartsch, Jörg Meiner, 67–83. Berlin: Lukas Verlag, 2003.
  Google Scholar

Torbus, Tomasz. Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2014.
  Google Scholar

Trupinda, Janusz. „Skrzydło północne Zamku Wysokiego – dzieje, kształt architektoniczny i wyposażenie w świetle źródeł pisanych”. W: Zamek Wysoki w Malborku. Interdyscyplinarne badania skrzydła północnego, redakcja Maria Poksińska, 13–45. Malbork–Toruń: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2006.
  Google Scholar

Untermann, Matthias. Der Zentralbau im Mittelalter. Form Funktion Verbreitung. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.
  Google Scholar

Walther, Ingo F., i Norbert Wolf. Codices illustres. Die schönsten illuminierten Handschriften der Welt 400 bis 1600. Köln: Taschen, 2005.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-07-26

Cited By / Share

Jarzewicz, J. (2023). O orientalnych motywach w architekturze zamku malborskiego, czyli powrót do dawnej hipotezy. Biuletyn Historii Sztuki, 85(2), 35–50. https://doi.org/10.36744/bhs.1643

Autorzy

Jarosław Jarzewicz 
jarzewic@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska

Jarosław Jarzewicz, historyk sztuki, mediewista, pracuje w Instytucie Historii Sztuki UAM w Poznaniu. Główne zainteresowania badawcze: sztuka średniowieczna, sztuka XVIII/XIX w. Doktorat w 1992 r. na podstawie rozprawy Architektura Nowej Marchii w okresie Askańczyków i Wittelsbachów. Habilitacja w 2006 r. (Świątynia pamięci. O kościele-mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie). Tytuł profesora nauk humanistycznych uzyskał w 2021 r.



Statystyki

Abstract views: 332
PDF downloads: 244


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję  CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.