Siedemnastowieczna Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) w Warszawie w świetle najnowszych badań interdyscyplinarnych

artykuł recenzowany

Wojciech Wółkowski

wojciech.wolkowski@pw.edu.pl
Politechnika Warszawska (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0046-3729

Hubert Kowalski


Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3800-5275

Abstrakt

Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) była – jak dotąd – jednym z najsłabiej rozpoznanych elementów wazowskiego zespołu rezydencjonalnego w Warszawie. Prowadzone w ostatniej dekadzie badania dna Wisły, w wyniku których odnaleziono ponad 20 ton kamiennych detali architektonicznych i elementów rzeźbiarskich, a także badania architektoniczne i archeologiczne zachowanych fragmentów budowli pozwoliły znacząco skorygować dotychczasowe ustalenia dotyczące jej pierwotnej formy. Znajomość pierwotnego kształtu budynku pozwoliła z kolei umieścić go w szerszym kontekście architektury rezydencjonalnej 1. połowy XVII w. w Rzeczypospolitej i Europie. Możliwe stały się również wstępna atrybucja projektu i wskazanie źródeł inspiracji dla poszczególnych rozwiązań funkcjonalnych czy motywów dekoracyjnych występujących w królewskiej willi.


Słowa kluczowe:

barok, architektura Warszawy, Villa Regia, architektura rezydencjonalna, badania architektoniczne

Bania, Zbigniew, i Tadeusz S. Jaroszewski. Pałac Rady Ministrów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  Google Scholar

Bernatowicz, Tadeusz. „Architektoniczne transformacje Villa Regia w czasach Wazów”. Kronika Zamkowa 9 (2022): 81–111.
  Google Scholar

Bernatowicz, Tadeusz. Pałac w Białej Podlaskiej, Architektura i program wnętrz w XVIII wieku. Łódź: Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki, 2024.
  Google Scholar

Bernatowicz, Tadeusz. „Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia Castello”. Ikonotheka 13 (1998): 203–213.
  Google Scholar

Bieniecki, Zdzisław. „Obraz Warszawy z roku 1701 w rysunkach Jana Jerzego Feyge”. Biuletyn Historii Sztuki 39, nr 3 (1977): 258–277.
  Google Scholar

Cresti, Carlo, Claudio Rendina, i Massimo Listri. Palazzi di Firenze e di Toscana. Firenze: Magnus, 2000.
  Google Scholar

Chrościcki, Juliusz A. „Een reis van de Poolse Kroonprins (1624–1625)”. W: De prinselijke pelgrimstocht. De „Grand Tour” van Prins Ladislas van Polen 1624–1625, redakcja Carlos Boerian, 33–46. Ghent: Snoeck-Ducaju & Zoon, 1997.
  Google Scholar

Czyż, Anna Sylwia. Pałace Wilna XVII–XVIII wieku. Warszawa: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika, 2021.
  Google Scholar

Ginter, Artur. Opracowanie wyników datowania luminescencyjnego próbek pozyskanych z konstrukcji murowanej odkrytej przy elewacji Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie. Łódź 2017, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Hentschel, Walter. Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen. Berlin: Henschelverlag Kunst und Gesellschaft, 1967.
  Google Scholar

Karasiewicz-Szczypiorski, Radosław, i Natalia Lockley. Villa Regia. Badania w otoczeniu Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie, Warszawa 2021, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Karpowicz, Mariusz. Artyści włosko-szwajcarscy w Polsce I połowy XVII wieku. Warszawa: Neriton, 2013.
  Google Scholar

Kowalczyk, Jerzy. Sebastiano Serlio a sztuka polska. Wrocław–Warszawa–Gdańsk–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „«Archeologiczny kilometr Wisły». Dziedzictwo narodowe wydobyte z Wisły w ramach interdyscyplinarnych badań”. Ochrona Zabytków 68, nr 2 (2015): 239–244.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Archeological Examinations of the Bottom of the Vistula River near the Citadel in Warsaw in 2009–2012”. Światowit 10, z. B (2012): 335–347.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Badania archeologiczne dna Wisły w rejonie Cytadeli Warszawskiej 2009–2019”. W: Warszawskie materiały archeologiczne. Badania archeologiczne w dolinie Wisły na Mazowszu, redakcja Wojciech Borkowski, 59–69. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 2021.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Królewskie rezydencje na dnie Wisły”. Z Otchłani Wieków 66, nr 1–4 (2011–2012): 15–17.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Kupidyn z maczugą na delfinie. Fontanna z ogrodu Villa Regia w Warszawie”. Barok. Historia – Literatura – Sztuka 22, nr 1 (2015): 87–105.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „«Memoriał» Bogusława Radziwiłła do Wilhelma Gordona – nowe źródło archiwalne dotyczące zatopionych w nurcie Wisły fragmentów wazowskich rezydencji”. W: Dziedzictwo utracone – dziedzictwo odzyskane, redakcja Anna Kamler, Dorota Pietrzkiewicz, 135–143. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra, 2014.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. Skarby z dna Wisły. Historia – Sztuka – Archeologia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Wazowskie dekoracje rzeźbiarskie, wydobyte z dna Wisły”. Renowacje i Zabytki, nr 3 (2012): 138–140.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Zatopione w potopie szwedzkim. Zrabowane w XVII w. zabytki odzyskane po 350 latach”. Cenne – Bezcenne – Utracone, nr 1–4 (2013): 142–144.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert. „Zatopiony transport dzieł sztuki z czasów potopu w relacjach historycznych z epoki”. Przegląd Historyczny 55, z. 3 (2015): 565–575.
  Google Scholar

Kowalski, Hubert, i Michał Wardzyński. „Czas «potopu». Zniszczenia Warszawy”. W: Michał Wardzyński, Hubert Kowalski, Piotr Jamski, Lapidarium warszawskie. Szlachetne materiały kamieniarskie w XVI i XVII wieku, 89–103. Warszawa: Fundacja Hereditas, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2013.
  Google Scholar

Kraushar, Aleksander. „Dawne pałace warszawskie z drugiej połowy XVIII wieku. VI. Pałac Kazimierzowski”. Tygodnik Ilustrowany, nr 49 (1898): 961–962.
  Google Scholar

Kuls, Tomasz. Warszawa szlakiem „Gościńca” Adama Jarzębskiego. Rekonstrukcja miasta z roku 1643 w 25 obrazach. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2020.
  Google Scholar

Lasek, Piotr, i Łukasz Traczyk. „Od wieży mieszkalnej Kaspra Sadłochy do castellum Adama Kazanowskiego. O aktualności średniowiecznego archetypu siedziby feudalnej po czasy potopu”. Barok. Historia – Literatura – Sztuka 22, nr 1 (2015): 129–149.
  Google Scholar

Leitsch, Walter. Finanse i działalność budowlana dworu królewskiego w latach 1626–1629. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 1999.
  Google Scholar

Leitsch, Walter. Das Leben am Hof König Sigismundus III. Von Polen, t. 1. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2009.
DOI: https://doi.org/10.1553/0x0018c376   Google Scholar

Merrill, Elizabeth Mays. „The Trattato as Textbook. Francesco di Giorgio’s Vision for the Renaissance Architect”. Architectural Histories 1, nr 1 (2013). http://doi.org/10.5334/ah.at.
DOI: https://doi.org/10.5334/ah.at   Google Scholar

Miłobędzki, Adam. Architektura polska XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
  Google Scholar

Mossakowski, Stanisław. „Pałac biskupi w Krakowie a projekty Giovaniego Battisty Gisleniego”. Roczniki Sztuki Śląskiej 17 (1999): 137–145.
  Google Scholar

des Noyers, Pierre. Lettres de Pierre des Noyers, secrétaire de la reine de Pologne Marie-Louise de Gonzague, princesse de Mantoue et de Nevers, pour servir à l’histoire de la Pologne et de la Suède de 1655 à 1659. Berlin: Librairie de B. Behr, 1859.
  Google Scholar

Osiecka-Samsonowicz, Hanna. „Burattini Tito Livio”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 70–78. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Osiecka-Samsonowicz, Hanna, „Matteo Castello”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 81–86. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Osiński, Marian. Zamek w Żółkwi. Lwów: Tow. Opieki nad Zabytkami Sztuki i Kultury, 1933.
  Google Scholar

Pastewka, Małgorzata, Tomasz Siwiec, i Radosław Karasiewicz-Szczypiorski. Pałac Kazimierzowski – d. Villa Regia, Budynek Rektoratu Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Działka nr ew. 36/2, obręb 5-04-02, Badania sondażowe archeologiczne i historyczno-architektoniczne, Warszawa 2017, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Pisani, Francesca. Ricercatezza e povertà. Don Domenico Martinelli architetto lucchese. Lucca: Pacini Fazzi, 2018.
  Google Scholar

Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625 w świetle ówczesnych relacji. Redakcja Adam Przyboś. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
  Google Scholar

Putkowska, Jolanta. Architektura Warszawy XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
  Google Scholar

Putkowska, Jolanta. „Królewska rezydencja na przedmieściu Warszawy w XVII wieku”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 22, z. 4 (1978): 279–302.
  Google Scholar

Putkowska, Jolanta. „Pałac Kazimierzowski”. W: Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego, redakcja Jerzy Miziołek, 205–216. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2003.
  Google Scholar

Putkowska, Jolanta. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie, 2016.
  Google Scholar

Rozbicka, Małgorzata, Robert Kunkel, i Wojciech Wółkowski. „Dzieje budowlane warszawskiego pałacu Adama Kazanowskiego w świetle badań architektonicznych”. Ochrona Zabytków 70, nr 1 (2017): 5–47.
  Google Scholar

Szablowski, Jerzy. Architektura renesansowa i manierystyczna w Polsce. Zarys. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965.
  Google Scholar

Szaniawska, Wanda. „Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733 r.” Biuletyn Historii Sztuki 29, nr 3 (1967): 285–316.
  Google Scholar

Wardzyński, Michał. „Rezydencje królewskie Wazów – europejskie inspiracje architektury i rzeźby”. W: Świat polskich Wazów. Eseje, redakcja Jacek Żukowski, Zbigniew Hundert, 257–273. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2019.
  Google Scholar

Wasserman, Jack. „The Palazzo Patrizi in Rome”. Journal of the Society of Architectural Historians 27, nr 2 (1968): 99–114 .
DOI: https://doi.org/10.2307/988468   Google Scholar

Wiliński, Stanisław. „Serliana. Część I–II”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 13, z. 2 (1968): 101–136.
  Google Scholar

Wiliński, Stanisław. „Serliana. Część III”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 13, z. 4 (1968): 373–403.
  Google Scholar

Wółkowski, Wojciech. Architektura klatki schodowej pałacu Kazimierzowskiego. Warszawa 2018, mps w zbiorach Muzeum Historii Polski.
  Google Scholar

Wółkowski, Wojciech. Badania architektoniczne w obrębie północno-zachodniej części dawnego Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie. Warszawa 2022, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-04-03

Cited By / Share

Wółkowski, W., & Kowalski, H. (2025). Siedemnastowieczna Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) w Warszawie w świetle najnowszych badań interdyscyplinarnych. Biuletyn Historii Sztuki, 87(1), 35–66. https://doi.org/10.36744/bhs.3157

Autorzy

Wojciech Wółkowski 
wojciech.wolkowski@pw.edu.pl
Politechnika Warszawska Polska
https://orcid.org/0000-0003-0046-3729

Wojciech Wółkowski – adiunkt w Zakładzie Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Autor opracowań badawczych i publikacji dotyczących dziejów budowlanych obiektów zabytkowych, m.in. zamków, pałaców i kościołów. Czynny również jako projektant zajmujący się m.in. zabytkową architekturą.


Autorzy

Hubert Kowalski 

Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-3800-5275

Hubert Kowalski – profesor w Katedrze Archeologii Klasycznej Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego. Koordynator projektu „Wisła 1655–1906–2009 – interdyscyplinarne badania dna  rzeki”. Członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Stowarzyszenia Muzealników  Polskich (wiceprezes), International Council of Museums, The Explorers Club (wiceprezes), prezes Stowarzyszenia Muzeów Uczelnianych. Zainteresowania badawcze: recepcja kultury artystycznej starożytnej Grecji i Rzymu w sztuce polskiej XVII–XX wieku, grabieże dóbr kultury w epoce nowożytnej, historia muzealnictwa.

 



Statystyki

Abstract views: 152
PDF downloads: 0 PDF downloads: 88


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.