Siedemnastowieczna Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) w Warszawie w świetle najnowszych badań interdyscyplinarnych
Wojciech Wółkowski
wojciech.wolkowski@pw.edu.plPolitechnika Warszawska (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0046-3729
Hubert Kowalski
Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3800-5275
Abstrakt
Villa Regia (Pałac Kazimierzowski) była – jak dotąd – jednym z najsłabiej rozpoznanych elementów wazowskiego zespołu rezydencjonalnego w Warszawie. Prowadzone w ostatniej dekadzie badania dna Wisły, w wyniku których odnaleziono ponad 20 ton kamiennych detali architektonicznych i elementów rzeźbiarskich, a także badania architektoniczne i archeologiczne zachowanych fragmentów budowli pozwoliły znacząco skorygować dotychczasowe ustalenia dotyczące jej pierwotnej formy. Znajomość pierwotnego kształtu budynku pozwoliła z kolei umieścić go w szerszym kontekście architektury rezydencjonalnej 1. połowy XVII w. w Rzeczypospolitej i Europie. Możliwe stały się również wstępna atrybucja projektu i wskazanie źródeł inspiracji dla poszczególnych rozwiązań funkcjonalnych czy motywów dekoracyjnych występujących w królewskiej willi.
Słowa kluczowe:
barok, architektura Warszawy, Villa Regia, architektura rezydencjonalna, badania architektoniczneBibliografia
Bania, Zbigniew, i Tadeusz S. Jaroszewski. Pałac Rady Ministrów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
Google Scholar
Bernatowicz, Tadeusz. „Architektoniczne transformacje Villa Regia w czasach Wazów”. Kronika Zamkowa 9 (2022): 81–111.
Google Scholar
Bernatowicz, Tadeusz. Pałac w Białej Podlaskiej, Architektura i program wnętrz w XVIII wieku. Łódź: Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki, 2024.
Google Scholar
Bernatowicz, Tadeusz. „Rezydencja Sobieskich i Radziwiłłów w Żółkwi w świetle nieznanego planu Antonia Castello”. Ikonotheka 13 (1998): 203–213.
Google Scholar
Bieniecki, Zdzisław. „Obraz Warszawy z roku 1701 w rysunkach Jana Jerzego Feyge”. Biuletyn Historii Sztuki 39, nr 3 (1977): 258–277.
Google Scholar
Cresti, Carlo, Claudio Rendina, i Massimo Listri. Palazzi di Firenze e di Toscana. Firenze: Magnus, 2000.
Google Scholar
Chrościcki, Juliusz A. „Een reis van de Poolse Kroonprins (1624–1625)”. W: De prinselijke pelgrimstocht. De „Grand Tour” van Prins Ladislas van Polen 1624–1625, redakcja Carlos Boerian, 33–46. Ghent: Snoeck-Ducaju & Zoon, 1997.
Google Scholar
Czyż, Anna Sylwia. Pałace Wilna XVII–XVIII wieku. Warszawa: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika, 2021.
Google Scholar
Ginter, Artur. Opracowanie wyników datowania luminescencyjnego próbek pozyskanych z konstrukcji murowanej odkrytej przy elewacji Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie. Łódź 2017, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Hentschel, Walter. Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen. Berlin: Henschelverlag Kunst und Gesellschaft, 1967.
Google Scholar
Karasiewicz-Szczypiorski, Radosław, i Natalia Lockley. Villa Regia. Badania w otoczeniu Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie, Warszawa 2021, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Karpowicz, Mariusz. Artyści włosko-szwajcarscy w Polsce I połowy XVII wieku. Warszawa: Neriton, 2013.
Google Scholar
Kowalczyk, Jerzy. Sebastiano Serlio a sztuka polska. Wrocław–Warszawa–Gdańsk–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „«Archeologiczny kilometr Wisły». Dziedzictwo narodowe wydobyte z Wisły w ramach interdyscyplinarnych badań”. Ochrona Zabytków 68, nr 2 (2015): 239–244.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Archeological Examinations of the Bottom of the Vistula River near the Citadel in Warsaw in 2009–2012”. Światowit 10, z. B (2012): 335–347.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Badania archeologiczne dna Wisły w rejonie Cytadeli Warszawskiej 2009–2019”. W: Warszawskie materiały archeologiczne. Badania archeologiczne w dolinie Wisły na Mazowszu, redakcja Wojciech Borkowski, 59–69. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 2021.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Królewskie rezydencje na dnie Wisły”. Z Otchłani Wieków 66, nr 1–4 (2011–2012): 15–17.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Kupidyn z maczugą na delfinie. Fontanna z ogrodu Villa Regia w Warszawie”. Barok. Historia – Literatura – Sztuka 22, nr 1 (2015): 87–105.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „«Memoriał» Bogusława Radziwiłła do Wilhelma Gordona – nowe źródło archiwalne dotyczące zatopionych w nurcie Wisły fragmentów wazowskich rezydencji”. W: Dziedzictwo utracone – dziedzictwo odzyskane, redakcja Anna Kamler, Dorota Pietrzkiewicz, 135–143. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra, 2014.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. Skarby z dna Wisły. Historia – Sztuka – Archeologia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Wazowskie dekoracje rzeźbiarskie, wydobyte z dna Wisły”. Renowacje i Zabytki, nr 3 (2012): 138–140.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Zatopione w potopie szwedzkim. Zrabowane w XVII w. zabytki odzyskane po 350 latach”. Cenne – Bezcenne – Utracone, nr 1–4 (2013): 142–144.
Google Scholar
Kowalski, Hubert. „Zatopiony transport dzieł sztuki z czasów potopu w relacjach historycznych z epoki”. Przegląd Historyczny 55, z. 3 (2015): 565–575.
Google Scholar
Kowalski, Hubert, i Michał Wardzyński. „Czas «potopu». Zniszczenia Warszawy”. W: Michał Wardzyński, Hubert Kowalski, Piotr Jamski, Lapidarium warszawskie. Szlachetne materiały kamieniarskie w XVI i XVII wieku, 89–103. Warszawa: Fundacja Hereditas, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2013.
Google Scholar
Kraushar, Aleksander. „Dawne pałace warszawskie z drugiej połowy XVIII wieku. VI. Pałac Kazimierzowski”. Tygodnik Ilustrowany, nr 49 (1898): 961–962.
Google Scholar
Kuls, Tomasz. Warszawa szlakiem „Gościńca” Adama Jarzębskiego. Rekonstrukcja miasta z roku 1643 w 25 obrazach. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2020.
Google Scholar
Lasek, Piotr, i Łukasz Traczyk. „Od wieży mieszkalnej Kaspra Sadłochy do castellum Adama Kazanowskiego. O aktualności średniowiecznego archetypu siedziby feudalnej po czasy potopu”. Barok. Historia – Literatura – Sztuka 22, nr 1 (2015): 129–149.
Google Scholar
Leitsch, Walter. Finanse i działalność budowlana dworu królewskiego w latach 1626–1629. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 1999.
Google Scholar
Leitsch, Walter. Das Leben am Hof König Sigismundus III. Von Polen, t. 1. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2009.
DOI: https://doi.org/10.1553/0x0018c376
Google Scholar
Merrill, Elizabeth Mays. „The Trattato as Textbook. Francesco di Giorgio’s Vision for the Renaissance Architect”. Architectural Histories 1, nr 1 (2013). http://doi.org/10.5334/ah.at.
DOI: https://doi.org/10.5334/ah.at
Google Scholar
Miłobędzki, Adam. Architektura polska XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. „Pałac biskupi w Krakowie a projekty Giovaniego Battisty Gisleniego”. Roczniki Sztuki Śląskiej 17 (1999): 137–145.
Google Scholar
des Noyers, Pierre. Lettres de Pierre des Noyers, secrétaire de la reine de Pologne Marie-Louise de Gonzague, princesse de Mantoue et de Nevers, pour servir à l’histoire de la Pologne et de la Suède de 1655 à 1659. Berlin: Librairie de B. Behr, 1859.
Google Scholar
Osiecka-Samsonowicz, Hanna. „Burattini Tito Livio”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 70–78. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Osiecka-Samsonowicz, Hanna, „Matteo Castello”. W: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 81–86. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Osiński, Marian. Zamek w Żółkwi. Lwów: Tow. Opieki nad Zabytkami Sztuki i Kultury, 1933.
Google Scholar
Pastewka, Małgorzata, Tomasz Siwiec, i Radosław Karasiewicz-Szczypiorski. Pałac Kazimierzowski – d. Villa Regia, Budynek Rektoratu Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Działka nr ew. 36/2, obręb 5-04-02, Badania sondażowe archeologiczne i historyczno-architektoniczne, Warszawa 2017, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Pisani, Francesca. Ricercatezza e povertà. Don Domenico Martinelli architetto lucchese. Lucca: Pacini Fazzi, 2018.
Google Scholar
Podróż królewicza Władysława Wazy do krajów Europy Zachodniej w latach 1624–1625 w świetle ówczesnych relacji. Redakcja Adam Przyboś. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
Google Scholar
Putkowska, Jolanta. Architektura Warszawy XVII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
Google Scholar
Putkowska, Jolanta. „Królewska rezydencja na przedmieściu Warszawy w XVII wieku”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 22, z. 4 (1978): 279–302.
Google Scholar
Putkowska, Jolanta. „Pałac Kazimierzowski”. W: Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego, redakcja Jerzy Miziołek, 205–216. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2003.
Google Scholar
Putkowska, Jolanta. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie, 2016.
Google Scholar
Rozbicka, Małgorzata, Robert Kunkel, i Wojciech Wółkowski. „Dzieje budowlane warszawskiego pałacu Adama Kazanowskiego w świetle badań architektonicznych”. Ochrona Zabytków 70, nr 1 (2017): 5–47.
Google Scholar
Szablowski, Jerzy. Architektura renesansowa i manierystyczna w Polsce. Zarys. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965.
Google Scholar
Szaniawska, Wanda. „Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733 r.” Biuletyn Historii Sztuki 29, nr 3 (1967): 285–316.
Google Scholar
Wardzyński, Michał. „Rezydencje królewskie Wazów – europejskie inspiracje architektury i rzeźby”. W: Świat polskich Wazów. Eseje, redakcja Jacek Żukowski, Zbigniew Hundert, 257–273. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, 2019.
Google Scholar
Wasserman, Jack. „The Palazzo Patrizi in Rome”. Journal of the Society of Architectural Historians 27, nr 2 (1968): 99–114 .
DOI: https://doi.org/10.2307/988468
Google Scholar
Wiliński, Stanisław. „Serliana. Część I–II”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 13, z. 2 (1968): 101–136.
Google Scholar
Wiliński, Stanisław. „Serliana. Część III”. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 13, z. 4 (1968): 373–403.
Google Scholar
Wółkowski, Wojciech. Architektura klatki schodowej pałacu Kazimierzowskiego. Warszawa 2018, mps w zbiorach Muzeum Historii Polski.
Google Scholar
Wółkowski, Wojciech. Badania architektoniczne w obrębie północno-zachodniej części dawnego Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie. Warszawa 2022, mps w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Autorzy
Wojciech Wółkowskiwojciech.wolkowski@pw.edu.pl
Politechnika Warszawska Polska
https://orcid.org/0000-0003-0046-3729
Wojciech Wółkowski – adiunkt w Zakładzie Architektury Polskiej Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Autor opracowań badawczych i publikacji dotyczących dziejów budowlanych obiektów zabytkowych, m.in. zamków, pałaców i kościołów. Czynny również jako projektant zajmujący się m.in. zabytkową architekturą.
Autorzy
Hubert KowalskiWydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-3800-5275
Hubert Kowalski – profesor w Katedrze Archeologii Klasycznej Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dyrektor Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego. Koordynator projektu „Wisła 1655–1906–2009 – interdyscyplinarne badania dna rzeki”. Członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Stowarzyszenia Muzealników Polskich (wiceprezes), International Council of Museums, The Explorers Club (wiceprezes), prezes Stowarzyszenia Muzeów Uczelnianych. Zainteresowania badawcze: recepcja kultury artystycznej starożytnej Grecji i Rzymu w sztuce polskiej XVII–XX wieku, grabieże dóbr kultury w epoce nowożytnej, historia muzealnictwa.
Statystyki
Abstract views: 152PDF downloads: 0 PDF downloads: 88
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W numerach od 1/2019 do 4/2022 wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Piotr Lasek, Tomasz Związek, Wojciech Wółkowski, Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)
- Wojciech Wółkowski, Pałac Adama Kazanowskiego i jego pierwotna forma w świetle badań architektonicznych , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 83 Nr 3 (2021): numer zwykły