Architektka, projektantka, inwentaryzatorka i urzędniczka. Aktywność zawodowa Gizelli Gryczyńskiej w latach 1932–1939

artykuł recenzowany

Piotr Lasek

piotr.lasek@ispan.pl
Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-8153-3081

Abstrakt

Celem artykułu jest uzupełnienie biografii Gizelli Gryczyńskiej (do 1936 r. używającej panieńskiego nazwiska Margulies) - polskiej architektki pochodzenia żydowskiego. Analiza źródeł archiwalnych oraz materiałów zgromadzonych w Zbiorach Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN umożliwiła zaprezentowanie aktywności Gizelli Gryczyńskiej na polu inwentaryzacji zabytków. W artykule omówiono jej udział w akcji inwentaryzacyjnej w Kazimierzu Dolnym, prowadzonej w latach 1933–1934 pod egidą Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w ramach rządowego Funduszu Pracy. Jednoczenie dzięki kwerendom w Archiwum Państwowym w Kielcach oraz Dziale Ewidencji Studentów Politechniki Warszawskiej udało się ujawnić szereg nieznanych dotąd materiałów źródłowych, rzucających nowe światło na działalność zawodową i życie osobiste Gizelli Gryczyńskiej po 1936 r., a tym samym ukazać dorobek życiowy bohaterki artykułu w odmiennej perspektywie, z uwzględnieniem kontekstu ekonomicznego i społecznego tamtych czasów.


Słowa kluczowe:

Gizella Margulies, Gizella Gryczyńska, Żydzi, historia Żydów w Polsce, inwenaryzacja zabytków, Kazimierz Dolny, sztetl, architektki, architektura, wielki kryzys, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków Sztuki, Fundusz Pracy

Architektki, redakcja Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2016.
  Google Scholar

Cyniak, Piotr. "'Raj utracony' i 'rezerwat dzikości.' Artyści w międzywojennym Kazimierzu Dolnym." Quart 13, nr 2 (2018): 40–66.
  Google Scholar

Czekierski, Józef. "Kazimierz Dolny.” Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce 9, z. 1 (1913): 2–43.
  Google Scholar

Emancypantki i modernistki. Teksty kobiet o sztuce 1879–1914. Antologia, opracowanie Joanna Sosnowska, Magdalena Kasa. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
  Google Scholar

Husarski, Wacław. Kazimierz Dolny. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1953.
  Google Scholar

Instrukcja szczegółowa dla inwentaryzatorów zabytków sztuki, opracowanie Jerzy Remer, Jadwiga Przeworska. Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1930.
  Google Scholar

Jamski, Piotr. "Struktura zbiorów Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz historia ich dezintegracji.” W Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 93–138. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2014.
  Google Scholar

Jonkajtys-Luba, Grażyna. "Siciński Karol.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 36, 464–466. Warszawa-Kraków: Instytut Historii PAN, 1995.
  Google Scholar

Kopciowski, Dariusz. "Przekształcenia Kazimierza Dolnego w XIX i XX w. (1914–1957). Czas działalności Jana Koszczyc-Witkiewicza i Karola Sicińskiego.” Przestrzeń i Forma 13 (2010): 66–74.
  Google Scholar

Krytyka artystyczna kobiet. Sztuka w perspektywie kobiecego doświadczenia XIX–XXI wieku, redakcja Beata Łazarz, Joanna Sosnowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
  Google Scholar

Krzyżanowska, Hanna. "Skórewicz Kazimierz Józef (1866–1950).” W Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, t. 2, redakcja Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, 233–234. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
  Google Scholar

Landau, Zbigniew, i Jerzy Tomaszewski. Gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1991.
  Google Scholar

Lasek, Piotr. Inwentaryzacja zabytków architektury w lwowskim okręgu konserwatorskim 1920–1939. Szkice z dziejów. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2020.
  Google Scholar

Lasek, Piotr. Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, t. 4. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2012.
  Google Scholar

Leśniakowska, Marta. "Lekceważone córki Almae Mater – pionierki w Polsce.” W Architektura i wnętrza 1905–1923, redakcja Joanna Kucharzewska, Jerzy Malinowski, 161–175. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2007.
  Google Scholar

Leśniakowska, Marta. "Niewidoczna pomocnica. Przypadek Gizelli Marguliesówny.” W Pionierki, redakcja Ewa Dąbrowska, 104–174. Kraków: Wydawnictwo EMG, 2019.
  Google Scholar

Leśniakowska, Marta. Architektura w Kazimierzu Dolnym i Janowcu. Warszawa: Arkadia Pracownia Historii Sztuki, 2001.
  Google Scholar

Manikowska, Ewa. "Wielka Wojna i zabytki.” W Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 21–91. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2010.
  Google Scholar

Miłobędzki, Adam. "Kazimierz Dolny – wielość wizerunków.” W Miasto historyczne w dialogu ze współczesnością, redakcja Janusz Bogdanowski, 175–181. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, 2002.
  Google Scholar

Nieścioruk, Kamil, i Małgorzata Sosik. "Kartograficzny obraz badań zabudowy historycznej miasta, inwentaryzacji zniszczeń oraz odbudowy Kazimierza Dolnego na mapach z archiwum Karola Sicińskiego.” Z dziejów kartografii 21 (2017): 79–95.
  Google Scholar

Pionierki, redakcja Ewa Dąbrowska. Kraków: Wydawnictwo EMG, 2019.
  Google Scholar

Pionierki. Krytyka artystyczna kobiet 1839–1879. Antologia, opracowanie Joanna Sosnowska, Magdalena Kasa. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
  Google Scholar

Politechnika Warszawska. Program na rok akademicki 1932/33. Warszawa: Politechnika Warszawska, 1932.
  Google Scholar

Rozbicka, Małgorzata. "Małe formy architektury sakralnej na wschodnich kresach dawnej Rzeczypospolitej w badaniach, studiach i projektach (1900–1939) na marginesie Programu Inwentaryzacji Wsi Zakładu Architektury Polskiej WAPW.” W Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce, redakcja Małgorzata Rozbicka, t. 1: Kresy dawnej Rzeczypospolitej, redakcja Robert Kunkel, 9–41. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2018.
  Google Scholar

Słabińska, Elżbieta. "Ewolucja działań publicznych służb zatrudnienia w latach 1918–1939 i 1944–1949. Zarys problematyki.” Optimum. Economic Studies 96 (2019): 95–109.
DOI: https://doi.org/10.15290/oes.2019.02.96.07   Google Scholar

Sosnowska, Joanna. Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880–1939. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
  Google Scholar

Sosnowska, Joanna. "Katarzyna Kobro (1898–1951). W setną rocznicę urodzin.” Biuletyn Historii Sztuki 61, nr 3-4 (1999): 467–470.
  Google Scholar

Sosnowska, Joanna. "Sztuka kobiet na przełomie XIX i XX wieku.” W Artystki polskie, redakcja Agata Jakubowska, 39–63. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011.
  Google Scholar

Sosnowska, Joanna. "Artystki polskie w dwudziestoleciu.” W Artystki polskie, redakcja Agata Jakubowska, 65–91. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011.
  Google Scholar

Sosnowska, Joanna. "Artystka w Sukiennicach.” Biuletyn Historii Sztuki 74, nr 1 (2012): 77–83.
  Google Scholar

Stefański, Krzysztof. Ludzie którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku). Łódź: Dom Wydawniczy Książęcy Młyn, 2009.
  Google Scholar

Sypczuk, Piotr, i Piotr Lasek. "Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków Sztuki: rozważania nad znaczeniem instytucji w dziewięćdziesięciolecie jej powstania.” W Cud jedności. Architektura i plastyka dwudziestolecia międzywojennego, redakcja Katarzyna Wojtczak, 223–252. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku, Fundacja Terytoria Książki, 2019.
  Google Scholar

Uchowicz, Katarzyna. Awers/rewers. Architekt Bohdan Lachert. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2018.
  Google Scholar

Wojciechowski, Jarosław. "Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy restauracji i konserwacji zabytków sztuki w latach 1919–1929.” Ochrona Zabytków Sztuki , z. 1‑4, cz. 2 (1930–1931): 243–322.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-12-30

Cited By / Share

Lasek, P. (2022). Architektka, projektantka, inwentaryzatorka i urzędniczka. Aktywność zawodowa Gizelli Gryczyńskiej w latach 1932–1939. Biuletyn Historii Sztuki, 84(4), 981–1006. https://doi.org/10.36744/bhs.1337

Autorzy

Piotr Lasek 
piotr.lasek@ispan.pl
Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-8153-3081

Statystyki

Abstract views: 206
PDF downloads: 208


Licencja

Prawa autorskie (c) 2023 Piotr Lasek

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.