Ikonostas z XVII wieku w cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie – odkrycie zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce
Piotr Jamski
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6682-0237
Zbigniew Michalczyk
zbigniew.michalczyk@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4820-4745
Jan Nowicki
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5838-5108
Abstrakt
Artykuł omawia odnalezione na strychu cerkwi filialnej św. Jana Teologa w Nowoberezowie (pow. hajnowski) nieznane nauce i służbom konserwatorskim duże fragmenty pochodzącego z ok. 2.–3. ćwierci XVII w. ikonostasu – najstarszego zachowanego na Podlasiu, zapewne jednego z najstarszych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Odkrycia dokonano podczas prac inwentaryzacyjnych prowadzonych przez zespół Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce. Analiza treści aktów wizytacji świątyni z lat 1727, 1759 i 1784 pozwoliła na prześledzenie przekształceń obiektu w XVIII w. i opracowanie domniemanych rekonstrukcji stanu z początku XVIII w. i po 1771 r.
Słowa kluczowe:
ikonostas, sztuka cerkiewna w Rzeczypospolitej, unia brzeska, malarstwo XVII wiekuBibliografia
Buczyło, Andrzej. „Berezowo”. W: Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu, z. 1: A – Bojanka, opracowanie Andrzej Buczyło, Tomasz Jaszczołt, 48–49. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2021.
Google Scholar
Buczyło, Andrzej. „Kształtowanie się sieci parafialnej Kościoła unickiego na terenie brzeskiej części diecezji włodzimierskiej w latach 1596–1795”. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Historii i Archiwistyki, Toruń 2014.
Google Scholar
Czyżewski, Krzysztof, i Marek Walczak. Jacob Mertens i malarstwo krakowskie około roku 1600. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, 2022.
Google Scholar
Dobrowolski, Radosław. „Losy ikonostasu z cerkwi Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Supraślu (1640–1940)”. Ikonosfera. Zeszyty Muzeum Ikon w Supraślu, t. 9 (2021): 77–101.
Google Scholar
Dybek, Dariusz. „Z kart kronik do żywotów świętych – Borys i Gleb w literaturze staropolskiej”. Pamiętnik Literacki 84, nr 3–4 (1993): 5–16.
Google Scholar
Flikop-Svita, Halina A. Ikanastasy i altary hreka-katalitskikh khramaw Byelarusi XVII – pyershay tretsi XIX st. Z elyektronnym dadatkam. Minsk: Byelaruskaya navuka, 2021.
Google Scholar
Gerlach, Jan. Chłopi w obronie Rzeczypospolitej – studium o piechocie wybranieckiej. Lwów: Spółdzielnia Wydawnicza „Wieś”, 1939.
Google Scholar
Gębarowicz, Mieczysław. Najstarszy ikonostas cerkwi Wołoskiej we Lwowie. Dzieje zabytku oraz jego rola w przemianach malarstwa cerkiewnego i sztuki ukraińskiej. Opracowanie Agnieszka Gronek. Wrocław: Ossolineum, 2016.
Google Scholar
Gronek, Agnieszka. „O rzędzie Deesis ikonostasu cerkwi Zaśnięcia Matki Boskiej we Lwowie”. W: Studia o kulturze cerkiewnej w dawnej Rzeczypospolitej, t. 2, redakcja Agnieszka Gronek, Alicja Z. Nowak, 33–44. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2019.
Google Scholar
Ikanapis i altarny zhyvapis Byelarusi XVI – pachatku XIX stahoddzya. Redakcja Uladzimir Prakaptsow. Minsk: Byelarus’, 2021.
Google Scholar
Janocha, Michał. „Ewolucja ikonostasu w sztuce cerkiewnej na terenie I Rzeczypospolitej”. Techne. Seria nowa, nr 1 (2018): 79–106.
DOI: https://doi.org/10.18778/2084-851X.05.05
Google Scholar
Janocha, Michał. „Ikonostasy w cerkwiach Rzeczypospolitej w XVII–XVIII wieku”. Przegląd Wschodni 8, nr 4 (2003): 897–921.
Google Scholar
Janocha, Michał. Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczypospolitej. Problem kanonu. Warszawa: Neriton, 2001.
Google Scholar
Jurgilewicz-Stępień, Aneta. „Ikony z przegród ołtarzowych cerkwi podlaskiej w Czyżach – w kolekcji Muzeum Ikon w Supraślu”. Ikonosfera. Zeszyty Muzeum Ikon w Supraślu, t. 9 (2021): 128–142.
Google Scholar
Jurgilewicz-Stępień, Aneta. „Podlaski ikonostas cerkwi Zaśnięcia Bogarodzicy w Czyżach jako przykład przegrody unickiej”. Ikonosfera. Zeszyty Muzealne, t. 6 (2017): 64–82.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), z. 3: Powiat białostocki. Redakcja Marcin Zgliński, Katarzyna Kolendo-Korczak, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczak, Zbigniew Michalczyk, Anna Oleńska, Dorota Piramidowicz, Katarzyna Uchowicz, Marcin Zgliński. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), z. 4: Powiat bielski. Redakcja Marcin Zgliński, opracowanie Zbigniew Michalczyk, Dorota Piramidowicz, Katarzyna Uchowicz, Marcin Zgliński. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
Google Scholar
Knoben, Ursula. „Vladimir von Kiev”. W: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 8, 583–584. Rom: Herder, 1971.
Google Scholar
Kolendo-Korczak, Katarzyna, Zbigniew Michalczyk, i Marcin Zgliński. „W sprawie odnalezienia w Topilcu reliktów ikonostasu cerkwi Zwiastowania NMP w Supraślu”. Biuletyn Historii Sztuki 80, nr 2 (2018): 401–405.
Google Scholar
Kruk, Mirosław P. „«Deisus dawną zwyczajną robotą y malowaniem» – kilka uwag na marginesie inwentarzy cerkiewnych”. W: Ars Graeca – Ars Latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej Bryzek, redakcja Wojciech Bałus et al., 207–230. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001.
Google Scholar
Kułak, Aneta. „Ołtarz czy ikonostas? O wyposażeniu podlaskich cerkwi na początku XVIII wieku”. W: Śladami unii brzeskiej, redakcja Radosław Dobrowolski, Mariusz Zemło, 577–586. Lublin–Supraśl: Wydawnictwo KUL, 2010.
Google Scholar
Kułak, Aneta. „Unickie cerkwie drewniane na Podlasiu 1596–1875. Przemiany w architekturze i wyposażeniu wnętrz”. Rozprawa doktorska, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2022, mps.
Google Scholar
Kuprianowicz, Grzegorz, i Mikołaj Roszczenko. Cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 1993.
Google Scholar
Matus, Irena. „Restytucja ikonostasów w cerkwiach unickich w Obwodzie Białostockim”. Białorutenistyka Białostocka 3 (2011): 325–344.
Google Scholar
Matus, Irena. Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013.
Google Scholar
Michalczyk, Zbigniew, i Ewa Zalewska. „Odnalezione przez ekipę KZSP ikony z supraskiego ikonostasu pw. Zwiastowania NMP zakupione przez Muzeum Ikon w Supraślu. Otwarcie nowej ekspozycji”. Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 2 (2019): 343–346.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.323
Google Scholar
Musin, Aleksander. „Zabytki Supraśla w Sankt Petersburgu. Materiały dotyczące historii i konserwacji cerkwi Zwiastowania Bogurodzicy (1907–1910) w Archiwum Cesarskiej Komisji Archeologicznej”. W: Freski supraskie. Relikty XVI-wiecznego malarstwa postbizantyńskiego w kolekcji Muzeum Ikon w Supraślu, redakcja Adam Ruta, 14–81. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 2019.
Google Scholar
Myslivec, Josef. „Boris und Gleb (getauft: Roman und David)”. W: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 5, 437–441. Rom: Herder, 1971.
Google Scholar
„Osvyashcheniye tserkvi”. Litovskiye eparkhiyal’nyye vedomosti, nr 41 (1883): 363.
Google Scholar
Rafacz, Józef. „Stanowisko wybrańców w dawnej Polsce”. Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział II Nauk Historycznych, Społecznych i Filozoficznych 32, z. 1–3 (1939): 7–14.
Google Scholar
Seniuk, Bronisław Miron. „O niezachowanych ikonostasach z greckokatolickich cerkwi oficjału brzeskiego diecezji włodzimierskiej. Kilka schematów ikonograficznych”. W: Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Dzieła – twórcy – ośrodki – techniki. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej 10–11 maja 2003 roku, redakcja Jarosław Giemza, 381–393. Łańcut: Muzeum – Zamek w Łańcucie, 2003.
Google Scholar
Seniuk, Bronisław Miron. „Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji Kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych eparchii włodzimierskiej”. W: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5: Miejsce i rola Kościoła greckokatolickiego w Kościele powszechnym, redakcja Stanisław Stępień, 309–346. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 2000.
Google Scholar
Slyun’kova, Inessa N. Monastyri vostochnoy i zapadnoy traditsiy. Naslediye arkhitektury Belarusi. Moskva: Progress-Traditsiya, 2002.
Google Scholar
Sosna, Grzegorz. „Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji warszawsko-bielskiej”. Elpis 2, nr 3 (2000): 7–431.
Google Scholar
Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. Redakcja Krzysztof Chłapowski, t. 10: Sumariusz księgi MK 180 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie z lat 1633–1635, kanclerstwa Jakuba Zadzika. Opracowanie Wojciech Krawczuk. Kraków: Historia Iagellonica, 2018.
Google Scholar
Sygowski, Paweł. „Unicka diecezja chełmska w protokołach wizytacyjnych biskupa Maksymiliana Ryłły z lat 1759–1762”. W: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5: Miejsce i rola Kościoła greckokatolickiego w Kościele powszechnym, redakcja Stanisław Stępień, 233–285. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 2000.
Google Scholar
Tomalska, Joanna. „Ikonostas supraski: problem atrybucji”. W: Studia o kulturze cerkiewnej dawnej Rzeczypospolitej, t. 1, redakcja Agnieszka Gronek, Alicja Z. Nowak, 43–60. Kraków: Wydawnictwo „scriptum” Tomasz Sekunda, 2016.
Google Scholar
Troc-Sosna, Antonina, i Grzegorz Sosna. Cerkiewna własność ziemska na Białostocczyźnie w XV–XX wieku. Zbiór materiałów. Diecezja warszawsko-bielska i białostocko-gdańska. Białystok: Orthdruk, 2004.
Google Scholar
Ukrayins’kyy portret XVI–XVIII stolit’. Natsional’nyy khudozhniy muzey Ukrayiny. Kataloh-al’bom. Opracowanie Halyna Byelikova, Larysa Chlenova. Kyyiv: Artaniya Nova, 2006.
Google Scholar
Wiadomości Uprzywilejowane Warszawskie, nr 38 (23 września), 1761.
Google Scholar
Vysotskaya, Nadezhda F. Ikonopis’ i altarnaya zhivopis’ Belarusi XII–XVIII vekov. Minsk: Belarus’, 2021.
Google Scholar
Zalewska, Ewa. „XVII-wieczne ikony Michała Archanioła i Aarona Arcykapłana ze zbiorów Muzeum Ikon w Supraślu. Komunikat”. Ikonosfera. Zeszyty Muzeum Ikon w Supraślu, t. 9 (2021): 102–118.
Google Scholar
Autorzy
Piotr JamskiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-6682-0237
Piotr Jamski – absolwent Instytutu Historii Sztuki UW, od 1995 r. zatrudniony w IS PAN. Zajmuje się sztuką europejską XVII w., ze szczególnym uwzględnieniem związków włosko-polskich w obszarze architektury i rzeźby tego czasu. W polu jego zainteresowań jest także dziedzictwo kulturowe wschodnich ziem dawnej Rzeczypospolitej, historia ochrony zabytków na ziemiach polskich oraz dzieje fotografii. W ramach Pracowni Kampanologicznej prowadzi badania dotyczące ludwisarstwa. Od 30 lat wykonuje dokumentację fotograficzną dziedzictwa kulturowego, m.in. w trakcie prac terenowych Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Autorzy
Zbigniew Michalczykzbigniew.michalczyk@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-4820-4745
Zbigniew Michalczyk – absolwent Instytutu Historii Sztuki UW, od 2007 r. adiunkt w IS PAN, od początku w Pracowni Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, od 2018 r. profesor IS PAN. Zainteresowania badawcze koncentruje głównie na problematyce malarstwa i grafiki XVII–XIX w., społecznego funkcjonowania artystów w Europie Środkowej oraz początków ich akademickiego kształcenia. Zajmuje się również inwentaryzacją zabytków na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej.
Autorzy
Jan NowickiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-5838-5108
Jan Maciej Nowicki – absolwent Instytutu Historii Sztuki oraz Centrum Europejskiego UW, doktorant na Wydziale Nauk o Kulturze i Sztuce UW. Od 2022 r. specjalista w Pracowni Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce IS PAN. W swoich badaniach podejmuje tematykę recepcji architektury średniowiecznej w epokach późniejszych, sztuki i kultury XIX i początku XX w., architektury gotyckiej oraz zabytków Mazowsza.
Statystyki
Abstract views: 1233PDF downloads: 767
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Katarzyna Kolendo-Korczak, Zbigniew Michalczyk, Marcin Zgliński, Odpowiedź na uwagi pani dr Krystyny Staweckiej , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 2 (2019)
- Ewa Zalewska, Zbigniew Michalczyk , Odnalezione przez ekipę KZSP ikony z supraskiego ikonostasu cerkwi pw. Zwiastowania NMP zakupione przez Muzeum Ikon w Supraślu. Otwarcie nowej ekspozycji , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 2 (2019)
- Zbigniew Michalczyk, Smuglewiczowie, Józef Sierakowski i inni. Refleksje po lekturze katalogu rysunków szkoły polskiej (autorzy na literę S) w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, w opracowaniu Małgorzaty Biłozór-Salwy , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 3 (2022)