Ikonostas z XVII wieku w cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie – odkrycie zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce
Piotr Jamski
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6682-0237
Zbigniew Michalczyk
zbigniew.michalczyk@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4820-4745
Jan Nowicki
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-5838-5108
Abstrakt
Artykuł omawia odnalezione na strychu cerkwi filialnej św. Jana Teologa w Nowoberezowie (pow. hajnowski) nieznane nauce i służbom konserwatorskim duże fragmenty pochodzącego z ok. 2.–3. ćwierci XVII w. ikonostasu – najstarszego zachowanego na Podlasiu, zapewne jednego z najstarszych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Odkrycia dokonano podczas prac inwentaryzacyjnych prowadzonych przez zespół Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce. Analiza treści aktów wizytacji świątyni z lat 1727, 1759 i 1784 pozwoliła na prześledzenie przekształceń obiektu w XVIII w. i opracowanie domniemanych rekonstrukcji stanu z początku XVIII w. i po 1771 r.
Słowa kluczowe:
ikonostas, sztuka cerkiewna w Rzeczypospolitej, unia brzeska, malarstwo XVII wiekuBibliografia
Buczyło, Andrzej. „Berezowo”. W: Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu, z. 1: A – Bojanka, opracowanie Andrzej Buczyło, Tomasz Jaszczołt, 48–49. Warszawa: Instytut Historii PAN, 2021.
Google Scholar
Buczyło, Andrzej. „Kształtowanie się sieci parafialnej Kościoła unickiego na terenie brzeskiej części diecezji włodzimierskiej w latach 1596–1795”. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Historii i Archiwistyki, Toruń 2014.
Google Scholar
Czyżewski, Krzysztof, i Marek Walczak. Jacob Mertens i malarstwo krakowskie około roku 1600. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, 2022.
Google Scholar
Dobrowolski, Radosław. „Losy ikonostasu z cerkwi Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Supraślu (1640–1940)”. Ikonosfera. Zeszyty Muzeum Ikon w Supraślu, t. 9 (2021): 77–101.
Google Scholar
Dybek, Dariusz. „Z kart kronik do żywotów świętych – Borys i Gleb w literaturze staropolskiej”. Pamiętnik Literacki 84, nr 3–4 (1993): 5–16.
Google Scholar
Flikop-Svita, Halina A. Ikanastasy i altary hreka-katalitskikh khramaw Byelarusi XVII – pyershay tretsi XIX st. Z elyektronnym dadatkam. Minsk: Byelaruskaya navuka, 2021.
Google Scholar
Gerlach, Jan. Chłopi w obronie Rzeczypospolitej – studium o piechocie wybranieckiej. Lwów: Spółdzielnia Wydawnicza „Wieś”, 1939.
Google Scholar
Gębarowicz, Mieczysław. Najstarszy ikonostas cerkwi Wołoskiej we Lwowie. Dzieje zabytku oraz jego rola w przemianach malarstwa cerkiewnego i sztuki ukraińskiej. Opracowanie Agnieszka Gronek. Wrocław: Ossolineum, 2016.
Google Scholar
Gronek, Agnieszka. „O rzędzie Deesis ikonostasu cerkwi Zaśnięcia Matki Boskiej we Lwowie”. W: Studia o kulturze cerkiewnej w dawnej Rzeczypospolitej, t. 2, redakcja Agnieszka Gronek, Alicja Z. Nowak, 33–44. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2019.
Google Scholar
Ikanapis i altarny zhyvapis Byelarusi XVI – pachatku XIX stahoddzya. Redakcja Uladzimir Prakaptsow. Minsk: Byelarus’, 2021.
Google Scholar
Janocha, Michał. „Ewolucja ikonostasu w sztuce cerkiewnej na terenie I Rzeczypospolitej”. Techne. Seria nowa, nr 1 (2018): 79–106.
DOI: https://doi.org/10.18778/2084-851X.05.05
Google Scholar
Janocha, Michał. „Ikonostasy w cerkwiach Rzeczypospolitej w XVII–XVIII wieku”. Przegląd Wschodni 8, nr 4 (2003): 897–921.
Google Scholar
Janocha, Michał. Ukraińskie i białoruskie ikony świąteczne w dawnej Rzeczypospolitej. Problem kanonu. Warszawa: Neriton, 2001.
Google Scholar
Jurgilewicz-Stępień, Aneta. „Ikony z przegród ołtarzowych cerkwi podlaskiej w Czyżach – w kolekcji Muzeum Ikon w Supraślu”. Ikonosfera. Zeszyty Muzeum Ikon w Supraślu, t. 9 (2021): 128–142.
Google Scholar
Jurgilewicz-Stępień, Aneta. „Podlaski ikonostas cerkwi Zaśnięcia Bogarodzicy w Czyżach jako przykład przegrody unickiej”. Ikonosfera. Zeszyty Muzealne, t. 6 (2017): 64–82.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), z. 3: Powiat białostocki. Redakcja Marcin Zgliński, Katarzyna Kolendo-Korczak, opracowanie Katarzyna Kolendo-Korczak, Zbigniew Michalczyk, Anna Oleńska, Dorota Piramidowicz, Katarzyna Uchowicz, Marcin Zgliński. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria nowa, t. 12: Województwo podlaskie (białostockie), z. 4: Powiat bielski. Redakcja Marcin Zgliński, opracowanie Zbigniew Michalczyk, Dorota Piramidowicz, Katarzyna Uchowicz, Marcin Zgliński. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
Google Scholar
Knoben, Ursula. „Vladimir von Kiev”. W: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 8, 583–584. Rom: Herder, 1971.
Google Scholar
Kolendo-Korczak, Katarzyna, Zbigniew Michalczyk, i Marcin Zgliński. „W sprawie odnalezienia w Topilcu reliktów ikonostasu cerkwi Zwiastowania NMP w Supraślu”. Biuletyn Historii Sztuki 80, nr 2 (2018): 401–405.
Google Scholar
Kruk, Mirosław P. „«Deisus dawną zwyczajną robotą y malowaniem» – kilka uwag na marginesie inwentarzy cerkiewnych”. W: Ars Graeca – Ars Latina. Studia dedykowane Profesor Annie Różyckiej Bryzek, redakcja Wojciech Bałus et al., 207–230. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001.
Google Scholar
Kułak, Aneta. „Ołtarz czy ikonostas? O wyposażeniu podlaskich cerkwi na początku XVIII wieku”. W: Śladami unii brzeskiej, redakcja Radosław Dobrowolski, Mariusz Zemło, 577–586. Lublin–Supraśl: Wydawnictwo KUL, 2010.
Google Scholar
Kułak, Aneta. „Unickie cerkwie drewniane na Podlasiu 1596–1875. Przemiany w architekturze i wyposażeniu wnętrz”. Rozprawa doktorska, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2022, mps.
Google Scholar
Kuprianowicz, Grzegorz, i Mikołaj Roszczenko. Cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska, 1993.
Google Scholar
Matus, Irena. „Restytucja ikonostasów w cerkwiach unickich w Obwodzie Białostockim”. Białorutenistyka Białostocka 3 (2011): 325–344.
Google Scholar
Matus, Irena. Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013.
Google Scholar
Michalczyk, Zbigniew, i Ewa Zalewska. „Odnalezione przez ekipę KZSP ikony z supraskiego ikonostasu pw. Zwiastowania NMP zakupione przez Muzeum Ikon w Supraślu. Otwarcie nowej ekspozycji”. Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 2 (2019): 343–346.
DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.323
Google Scholar
Musin, Aleksander. „Zabytki Supraśla w Sankt Petersburgu. Materiały dotyczące historii i konserwacji cerkwi Zwiastowania Bogurodzicy (1907–1910) w Archiwum Cesarskiej Komisji Archeologicznej”. W: Freski supraskie. Relikty XVI-wiecznego malarstwa postbizantyńskiego w kolekcji Muzeum Ikon w Supraślu, redakcja Adam Ruta, 14–81. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 2019.
Google Scholar
Myslivec, Josef. „Boris und Gleb (getauft: Roman und David)”. W: Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 5, 437–441. Rom: Herder, 1971.
Google Scholar
„Osvyashcheniye tserkvi”. Litovskiye eparkhiyal’nyye vedomosti, nr 41 (1883): 363.
Google Scholar
Rafacz, Józef. „Stanowisko wybrańców w dawnej Polsce”. Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział II Nauk Historycznych, Społecznych i Filozoficznych 32, z. 1–3 (1939): 7–14.
Google Scholar
Seniuk, Bronisław Miron. „O niezachowanych ikonostasach z greckokatolickich cerkwi oficjału brzeskiego diecezji włodzimierskiej. Kilka schematów ikonograficznych”. W: Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Dzieła – twórcy – ośrodki – techniki. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej 10–11 maja 2003 roku, redakcja Jarosław Giemza, 381–393. Łańcut: Muzeum – Zamek w Łańcucie, 2003.
Google Scholar
Seniuk, Bronisław Miron. „Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji Kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych eparchii włodzimierskiej”. W: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5: Miejsce i rola Kościoła greckokatolickiego w Kościele powszechnym, redakcja Stanisław Stępień, 309–346. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 2000.
Google Scholar
Slyun’kova, Inessa N. Monastyri vostochnoy i zapadnoy traditsiy. Naslediye arkhitektury Belarusi. Moskva: Progress-Traditsiya, 2002.
Google Scholar
Sosna, Grzegorz. „Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji warszawsko-bielskiej”. Elpis 2, nr 3 (2000): 7–431.
Google Scholar
Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. Redakcja Krzysztof Chłapowski, t. 10: Sumariusz księgi MK 180 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie z lat 1633–1635, kanclerstwa Jakuba Zadzika. Opracowanie Wojciech Krawczuk. Kraków: Historia Iagellonica, 2018.
Google Scholar
Sygowski, Paweł. „Unicka diecezja chełmska w protokołach wizytacyjnych biskupa Maksymiliana Ryłły z lat 1759–1762”. W: Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 5: Miejsce i rola Kościoła greckokatolickiego w Kościele powszechnym, redakcja Stanisław Stępień, 233–285. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 2000.
Google Scholar
Tomalska, Joanna. „Ikonostas supraski: problem atrybucji”. W: Studia o kulturze cerkiewnej dawnej Rzeczypospolitej, t. 1, redakcja Agnieszka Gronek, Alicja Z. Nowak, 43–60. Kraków: Wydawnictwo „scriptum” Tomasz Sekunda, 2016.
Google Scholar
Troc-Sosna, Antonina, i Grzegorz Sosna. Cerkiewna własność ziemska na Białostocczyźnie w XV–XX wieku. Zbiór materiałów. Diecezja warszawsko-bielska i białostocko-gdańska. Białystok: Orthdruk, 2004.
Google Scholar
Ukrayins’kyy portret XVI–XVIII stolit’. Natsional’nyy khudozhniy muzey Ukrayiny. Kataloh-al’bom. Opracowanie Halyna Byelikova, Larysa Chlenova. Kyyiv: Artaniya Nova, 2006.
Google Scholar
Wiadomości Uprzywilejowane Warszawskie, nr 38 (23 września), 1761.
Google Scholar
Vysotskaya, Nadezhda F. Ikonopis’ i altarnaya zhivopis’ Belarusi XII–XVIII vekov. Minsk: Belarus’, 2021.
Google Scholar
Zalewska, Ewa. „XVII-wieczne ikony Michała Archanioła i Aarona Arcykapłana ze zbiorów Muzeum Ikon w Supraślu. Komunikat”. Ikonosfera. Zeszyty Muzeum Ikon w Supraślu, t. 9 (2021): 102–118.
Google Scholar
Autorzy
Piotr JamskiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-6682-0237
Piotr Jamski – absolwent Instytutu Historii Sztuki UW, od 1995 r. zatrudniony w IS PAN. Zajmuje się sztuką europejską XVII w., ze szczególnym uwzględnieniem związków włosko-polskich w obszarze architektury i rzeźby tego czasu. W polu jego zainteresowań jest także dziedzictwo kulturowe wschodnich ziem dawnej Rzeczypospolitej, historia ochrony zabytków na ziemiach polskich oraz dzieje fotografii. W ramach Pracowni Kampanologicznej prowadzi badania dotyczące ludwisarstwa. Od 30 lat wykonuje dokumentację fotograficzną dziedzictwa kulturowego, m.in. w trakcie prac terenowych Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Autorzy
Zbigniew Michalczykzbigniew.michalczyk@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-4820-4745
Zbigniew Michalczyk – absolwent Instytutu Historii Sztuki UW, od 2007 r. adiunkt w IS PAN, od początku w Pracowni Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, od 2018 r. profesor IS PAN. Zainteresowania badawcze koncentruje głównie na problematyce malarstwa i grafiki XVII–XIX w., społecznego funkcjonowania artystów w Europie Środkowej oraz początków ich akademickiego kształcenia. Zajmuje się również inwentaryzacją zabytków na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej.
Autorzy
Jan NowickiInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-5838-5108
Jan Maciej Nowicki – absolwent Instytutu Historii Sztuki oraz Centrum Europejskiego UW, doktorant na Wydziale Nauk o Kulturze i Sztuce UW. Od 2022 r. specjalista w Pracowni Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce IS PAN. W swoich badaniach podejmuje tematykę recepcji architektury średniowiecznej w epokach późniejszych, sztuki i kultury XIX i początku XX w., architektury gotyckiej oraz zabytków Mazowsza.
Statystyki
Abstract views: 1197PDF downloads: 761
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Biuletyn Historii Sztuki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Katarzyna Kolendo-Korczak, Zbigniew Michalczyk, Marcin Zgliński, Odpowiedź na uwagi pani dr Krystyny Staweckiej , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 2 (2019)
- Ewa Zalewska, Zbigniew Michalczyk , Odnalezione przez ekipę KZSP ikony z supraskiego ikonostasu cerkwi pw. Zwiastowania NMP zakupione przez Muzeum Ikon w Supraślu. Otwarcie nowej ekspozycji , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 2 (2019)
- Zbigniew Michalczyk, Smuglewiczowie, Józef Sierakowski i inni. Refleksje po lekturze katalogu rysunków szkoły polskiej (autorzy na literę S) w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, w opracowaniu Małgorzaty Biłozór-Salwy , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 84 Nr 3 (2022)