Architektka, projektantka, inwentaryzatorka i urzędniczka. Aktywność zawodowa Gizelli Gryczyńskiej w latach 1932–1939
Abstrakt
Celem artykułu jest uzupełnienie biografii Gizelli Gryczyńskiej (do 1936 r. używającej panieńskiego nazwiska Margulies) - polskiej architektki pochodzenia żydowskiego. Analiza źródeł archiwalnych oraz materiałów zgromadzonych w Zbiorach Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN umożliwiła zaprezentowanie aktywności Gizelli Gryczyńskiej na polu inwentaryzacji zabytków. W artykule omówiono jej udział w akcji inwentaryzacyjnej w Kazimierzu Dolnym, prowadzonej w latach 1933–1934 pod egidą Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w ramach rządowego Funduszu Pracy. Jednoczenie dzięki kwerendom w Archiwum Państwowym w Kielcach oraz Dziale Ewidencji Studentów Politechniki Warszawskiej udało się ujawnić szereg nieznanych dotąd materiałów źródłowych, rzucających nowe światło na działalność zawodową i życie osobiste Gizelli Gryczyńskiej po 1936 r., a tym samym ukazać dorobek życiowy bohaterki artykułu w odmiennej perspektywie, z uwzględnieniem kontekstu ekonomicznego i społecznego tamtych czasów.
Słowa kluczowe:
Gizella Margulies, Gizella Gryczyńska, Żydzi, historia Żydów w Polsce, inwenaryzacja zabytków, Kazimierz Dolny, sztetl, architektki, architektura, wielki kryzys, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków Sztuki, Fundusz PracyBibliografia
Architektki, redakcja Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo EMG, 2016.
Google Scholar
Cyniak, Piotr. "'Raj utracony' i 'rezerwat dzikości.' Artyści w międzywojennym Kazimierzu Dolnym." Quart 13, nr 2 (2018): 40–66.
Google Scholar
Czekierski, Józef. "Kazimierz Dolny.” Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce 9, z. 1 (1913): 2–43.
Google Scholar
Emancypantki i modernistki. Teksty kobiet o sztuce 1879–1914. Antologia, opracowanie Joanna Sosnowska, Magdalena Kasa. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
Google Scholar
Husarski, Wacław. Kazimierz Dolny. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1953.
Google Scholar
Instrukcja szczegółowa dla inwentaryzatorów zabytków sztuki, opracowanie Jerzy Remer, Jadwiga Przeworska. Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1930.
Google Scholar
Jamski, Piotr. "Struktura zbiorów Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości oraz historia ich dezintegracji.” W Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 93–138. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2014.
Google Scholar
Jonkajtys-Luba, Grażyna. "Siciński Karol.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 36, 464–466. Warszawa-Kraków: Instytut Historii PAN, 1995.
Google Scholar
Kopciowski, Dariusz. "Przekształcenia Kazimierza Dolnego w XIX i XX w. (1914–1957). Czas działalności Jana Koszczyc-Witkiewicza i Karola Sicińskiego.” Przestrzeń i Forma 13 (2010): 66–74.
Google Scholar
Krytyka artystyczna kobiet. Sztuka w perspektywie kobiecego doświadczenia XIX–XXI wieku, redakcja Beata Łazarz, Joanna Sosnowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
Google Scholar
Krzyżanowska, Hanna. "Skórewicz Kazimierz Józef (1866–1950).” W Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, t. 2, redakcja Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, 233–234. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
Google Scholar
Landau, Zbigniew, i Jerzy Tomaszewski. Gospodarka Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1991.
Google Scholar
Lasek, Piotr. Inwentaryzacja zabytków architektury w lwowskim okręgu konserwatorskim 1920–1939. Szkice z dziejów. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2020.
Google Scholar
Lasek, Piotr. Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, t. 4. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2012.
Google Scholar
Leśniakowska, Marta. "Lekceważone córki Almae Mater – pionierki w Polsce.” W Architektura i wnętrza 1905–1923, redakcja Joanna Kucharzewska, Jerzy Malinowski, 161–175. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2007.
Google Scholar
Leśniakowska, Marta. "Niewidoczna pomocnica. Przypadek Gizelli Marguliesówny.” W Pionierki, redakcja Ewa Dąbrowska, 104–174. Kraków: Wydawnictwo EMG, 2019.
Google Scholar
Leśniakowska, Marta. Architektura w Kazimierzu Dolnym i Janowcu. Warszawa: Arkadia Pracownia Historii Sztuki, 2001.
Google Scholar
Manikowska, Ewa. "Wielka Wojna i zabytki.” W Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, redakcja Ewa Manikowska, Piotr Jamski, 21–91. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2010.
Google Scholar
Miłobędzki, Adam. "Kazimierz Dolny – wielość wizerunków.” W Miasto historyczne w dialogu ze współczesnością, redakcja Janusz Bogdanowski, 175–181. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, 2002.
Google Scholar
Nieścioruk, Kamil, i Małgorzata Sosik. "Kartograficzny obraz badań zabudowy historycznej miasta, inwentaryzacji zniszczeń oraz odbudowy Kazimierza Dolnego na mapach z archiwum Karola Sicińskiego.” Z dziejów kartografii 21 (2017): 79–95.
Google Scholar
Pionierki, redakcja Ewa Dąbrowska. Kraków: Wydawnictwo EMG, 2019.
Google Scholar
Pionierki. Krytyka artystyczna kobiet 1839–1879. Antologia, opracowanie Joanna Sosnowska, Magdalena Kasa. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Politechnika Warszawska. Program na rok akademicki 1932/33. Warszawa: Politechnika Warszawska, 1932.
Google Scholar
Rozbicka, Małgorzata. "Małe formy architektury sakralnej na wschodnich kresach dawnej Rzeczypospolitej w badaniach, studiach i projektach (1900–1939) na marginesie Programu Inwentaryzacji Wsi Zakładu Architektury Polskiej WAPW.” W Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce, redakcja Małgorzata Rozbicka, t. 1: Kresy dawnej Rzeczypospolitej, redakcja Robert Kunkel, 9–41. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2018.
Google Scholar
Słabińska, Elżbieta. "Ewolucja działań publicznych służb zatrudnienia w latach 1918–1939 i 1944–1949. Zarys problematyki.” Optimum. Economic Studies 96 (2019): 95–109.
DOI: https://doi.org/10.15290/oes.2019.02.96.07
Google Scholar
Sosnowska, Joanna. Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880–1939. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2003.
Google Scholar
Sosnowska, Joanna. "Katarzyna Kobro (1898–1951). W setną rocznicę urodzin.” Biuletyn Historii Sztuki 61, nr 3-4 (1999): 467–470.
Google Scholar
Sosnowska, Joanna. "Sztuka kobiet na przełomie XIX i XX wieku.” W Artystki polskie, redakcja Agata Jakubowska, 39–63. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011.
Google Scholar
Sosnowska, Joanna. "Artystki polskie w dwudziestoleciu.” W Artystki polskie, redakcja Agata Jakubowska, 65–91. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011.
Google Scholar
Sosnowska, Joanna. "Artystka w Sukiennicach.” Biuletyn Historii Sztuki 74, nr 1 (2012): 77–83.
Google Scholar
Stefański, Krzysztof. Ludzie którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku). Łódź: Dom Wydawniczy Książęcy Młyn, 2009.
Google Scholar
Sypczuk, Piotr, i Piotr Lasek. "Centralne Biuro Inwentaryzacji Zabytków Sztuki: rozważania nad znaczeniem instytucji w dziewięćdziesięciolecie jej powstania.” W Cud jedności. Architektura i plastyka dwudziestolecia międzywojennego, redakcja Katarzyna Wojtczak, 223–252. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku, Fundacja Terytoria Książki, 2019.
Google Scholar
Uchowicz, Katarzyna. Awers/rewers. Architekt Bohdan Lachert. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2018.
Google Scholar
Wojciechowski, Jarosław. "Co zrobiono w Polsce w zakresie odbudowy restauracji i konserwacji zabytków sztuki w latach 1919–1929.” Ochrona Zabytków Sztuki , z. 1‑4, cz. 2 (1930–1931): 243–322.
Google Scholar
Autorzy
Piotr Lasekpiotr.lasek@ispan.pl
Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-8153-3081
Statystyki
Abstract views: 213PDF downloads: 210
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Piotr Lasek, Tomasz Związek, Wojciech Wółkowski, Nowe spojrzenie na pałac biskupów płockich w Broku , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)
- Piotr Lasek, Kasper Sadłocha Niżeński herbu Korczak jako inwestor, dostawca budowlany i królewski praefectus fabricae , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 1 (2019): Numer zwykły