Warszawskie dzieło architektury à la française. Dzieje budowy i geneza fasady kościoła karmelitów bosych
Paweł Migasiewicz
Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8610-8845
Jakub Sito
Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2670-1513
Abstrakt
Nadzwyczaj okazała, wybitnej klasy, kamienna fasada kościoła karmelitów bosych w Warszawie została wzniesiona w latach 1761/1762 – 1779 według projektu Ephraima Schrögera (1727-1783). Jej kolumnowo-pilastrowa architektura – racjonalna, wstrzemięźliwa, choć zarazem bogata w detal – bliska jest tradycji kolumnowych fasad kościelnych i świeckich powstających we Francji od 1. połowy XVI w. po pierwszą połowę wieku XVIII. Większość autorów wypowiadających się na jej temat, abstrahując niejako od jej zakorzenienia w owej tradycji, uznawała ją za czołowy przykład rodzącej się w latach 60. XVIII w. warszawskiej odmiany neoklasycyzmu rozumianego jako nowa propozycja stylowa. Z drugiej strony przyznawano, iż Schröger, projektując fasadę kościoła karmelitów bosych, odwzorował jedną względnie kilka współczesnych rycin francuskich (głównie Blondela). Z oboma stanowiskami nie można się zgodzić. Klasycyzm obecny w warszawskiej fasadzie był stylem nowym jedynie na gruncie polskim, nie zaś francuskim, gdzie obecny był od czasów Serlia. Wielkim uproszczeniem jest także zredukowanie wpływu tradycji francuskiej u Schrögera do inspiracji grafiką. Autorzy tekstu dowodzą, że ten wybitny warszawski twórca doskonale znał i rozumiał ową tradycję, bodaj najlepiej ze wszystkich architektów polskich swojego pokolenia, niemal na równi z architektami francuskimi. Można przypuszczać, iż we Francji przebywał on jeszcze w latach 50. XVIII w., odbierając tam część swej edukacji, na wiele lat przed słynnym wyjazdem do zachodniej Europy sfinansowanym przez króla Stanisława Augusta w 1767 roku.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
barok, klasycyzm, karmelici bosi, Ephraim Schröger, architektura warszawska, architektura francuska, kościół karmelitów bosych w WarszawieBibliografia
Brykowska, Maria. Architektura karmelitów bosych w XVII–XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1991.
Google Scholar
Dymnicka-Wołoszyńska, Hanna. “Radziwiłł Michał Kazimierz zwany Rybeńko.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 299–306. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1987.
Google Scholar
Frommel, Sabine. Sebastiano Serlio. Architecte de la Renaissance. Paris: Gallimard, 2002.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz S. “Architektura.” W Warszawa w wieku Oświecenia, 195–240. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1986.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz S. “Architektura polska doby oświecenia a wiek XVII. Ze studiów nad problematyką sztuki klasycyzmu w Polsce.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 12, nr 3-4 (1968): 57–76.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. “Efraim Schröger.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 36, 10–12. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1995.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. Efraim Szreger, architekt polski XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1986.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Materiały do historii kościoła karmelitów bosych na Krakowskim Przedmieściu.” Rocznik Warszawski 3 (1962): 26–74.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Z dziejów architektury warszawskiej XVIII w.” Biuletyn Historii Sztuki 22, nr 3 (1960): 239–253.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław, i Andrzej Rottermund. Klasycyzm w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Wzorniki architektoniczne doby klasycyzmu. Rozważania nad prospektywnym charakterem proponowanych rozwiązań.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 62, nr 4 (2014): 499–526.
Google Scholar
Michalski, Jerzy. “Radziwiłł Karol Stanisław zwany Panie Kochanku.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 248–262. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1987.
Google Scholar
Mignot, Claude. François Mansart. Un architecte artiste au siècle de Louis XIII et de Louis XVI. Paris: Picard, 2016.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. “Projekt kościoła Karmelitów Bosych w warszawie autorstwa G. B. Gisleniego.” Biuletyn Historii Sztuki 59, nr 1-2 (1997): 92–103.
Google Scholar
Pérouse de Montclos, Jean-Marie. De la Renaissance à la Révolution (Histoire de l’architecture française). Paris: Éditions du Patrimoine, 2003.
Google Scholar
Pérouse de Montclos, Jean-Marie. L’Architecture à la française, du milieu du XVe à la fin du XVIIIe siècle. Paris: Picard, 2013.
Google Scholar
Pérouse de Montclos, Jean-Marie. Pierre Lescot (1515–1578) architecte du Roi et da la Pléiade. Paris: Picard, 2018.
Google Scholar
Rizzi, Alberto. Canaletto w Warszawie. Dzieła Bernarda Bellotta zwanego Canalettem w stolicy Stanisława Augusta. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
Google Scholar
Sito, Jakub. “Firmitas, Venustas i Magnificentia. O użyciu kamienia w warszawskiej architekturze i rzeźbie doby saskiej.” W Materiał rzeźby. Między techniką a semantyką, redakcja Aleksandra Lipińska, 403–421. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
Google Scholar
Sulerzyska, Teresa, i Stanisława Sawicka, i Janina Trenklerówna. “Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.” W Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, cz. 1, redakcja Teresa Sulerzyska, Stanisława Sawicka, Janina Trenklerówna, 53–54. Warszawa: PWN, 1967.
Google Scholar
Wanat, Benignus Józef. Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605–1975. Kraków: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, 1979.
Google Scholar
Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Ephraim (Efraim).” W Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 18, 222–223. Berlin- Boston: Walter de Gruyter GmbH, 2019.
Google Scholar
Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Ephraim (Efraim).” W Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, 402–412. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Autorzy
Paweł MigasiewiczWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0001-8610-8845
Statystyki
Abstract views: 481PDF downloads: 339
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
Od numeru 1/2019 do 4/2022 stosowaliśmy licencję CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Biuletynie Historii Sztuki”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Jakub Sito, Warszawscy rzeźbiarze czasów saskich w roli projektantów , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Paweł Migasiewicz, Nagrobek Anny Heleny von Rohr w kościele parafialnym w Przerzeczynie-Zdroju. Nieznane dzieło Georga Leonharda Webera , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 2 (2023)
- Jakub Sito, Marek Kwiatkowski (1930-2016) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Jakub Sito, Alina Barczyk, „Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i treści ideowe architektury”, Łódź 2021 , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)
- Paweł Migasiewicz, „Ieden z najpyszniejszych widoków Warszawy”. O francuskich wzorcach arkad i kolumnady Pałacu Saskiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 1 (2024)
- Andrzej Pieńkos, Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Katarzyna Nowakowska-Sito, Jakub Sito, Anetta Palonka-Cohin (1960-2023) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)
