Warszawskie dzieło architektury à la française. Dzieje budowy i geneza fasady kościoła karmelitów bosych
Paweł Migasiewicz
Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8610-8845
Jakub Sito
Warszawa, Instytut Sztuki PAN (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2670-1513
Abstrakt
Nadzwyczaj okazała, wybitnej klasy, kamienna fasada kościoła karmelitów bosych w Warszawie została wzniesiona w latach 1761/1762 – 1779 według projektu Ephraima Schrögera (1727-1783). Jej kolumnowo-pilastrowa architektura – racjonalna, wstrzemięźliwa, choć zarazem bogata w detal – bliska jest tradycji kolumnowych fasad kościelnych i świeckich powstających we Francji od 1. połowy XVI w. po pierwszą połowę wieku XVIII. Większość autorów wypowiadających się na jej temat, abstrahując niejako od jej zakorzenienia w owej tradycji, uznawała ją za czołowy przykład rodzącej się w latach 60. XVIII w. warszawskiej odmiany neoklasycyzmu rozumianego jako nowa propozycja stylowa. Z drugiej strony przyznawano, iż Schröger, projektując fasadę kościoła karmelitów bosych, odwzorował jedną względnie kilka współczesnych rycin francuskich (głównie Blondela). Z oboma stanowiskami nie można się zgodzić. Klasycyzm obecny w warszawskiej fasadzie był stylem nowym jedynie na gruncie polskim, nie zaś francuskim, gdzie obecny był od czasów Serlia. Wielkim uproszczeniem jest także zredukowanie wpływu tradycji francuskiej u Schrögera do inspiracji grafiką. Autorzy tekstu dowodzą, że ten wybitny warszawski twórca doskonale znał i rozumiał ową tradycję, bodaj najlepiej ze wszystkich architektów polskich swojego pokolenia, niemal na równi z architektami francuskimi. Można przypuszczać, iż we Francji przebywał on jeszcze w latach 50. XVIII w., odbierając tam część swej edukacji, na wiele lat przed słynnym wyjazdem do zachodniej Europy sfinansowanym przez króla Stanisława Augusta w 1767 roku.
Instytucje finansujące
Słowa kluczowe:
barok, klasycyzm, karmelici bosi, Ephraim Schröger, architektura warszawska, architektura francuska, kościół karmelitów bosych w WarszawieBibliografia
Brykowska, Maria. Architektura karmelitów bosych w XVII–XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1991.
Google Scholar
Dymnicka-Wołoszyńska, Hanna. “Radziwiłł Michał Kazimierz zwany Rybeńko.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 299–306. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1987.
Google Scholar
Frommel, Sabine. Sebastiano Serlio. Architecte de la Renaissance. Paris: Gallimard, 2002.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz S. “Architektura.” W Warszawa w wieku Oświecenia, 195–240. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1986.
Google Scholar
Jaroszewski, Tadeusz S. “Architektura polska doby oświecenia a wiek XVII. Ze studiów nad problematyką sztuki klasycyzmu w Polsce.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 12, nr 3-4 (1968): 57–76.
Google Scholar
Kwiatkowski, Marek. “Efraim Schröger.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 36, 10–12. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1995.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. Efraim Szreger, architekt polski XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1986.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Materiały do historii kościoła karmelitów bosych na Krakowskim Przedmieściu.” Rocznik Warszawski 3 (1962): 26–74.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław. “Z dziejów architektury warszawskiej XVIII w.” Biuletyn Historii Sztuki 22, nr 3 (1960): 239–253.
Google Scholar
Lorentz, Stanisław, i Andrzej Rottermund. Klasycyzm w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984.
Google Scholar
Mączyński, Ryszard. “Wzorniki architektoniczne doby klasycyzmu. Rozważania nad prospektywnym charakterem proponowanych rozwiązań.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 62, nr 4 (2014): 499–526.
Google Scholar
Michalski, Jerzy. “Radziwiłł Karol Stanisław zwany Panie Kochanku.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 248–262. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1987.
Google Scholar
Mignot, Claude. François Mansart. Un architecte artiste au siècle de Louis XIII et de Louis XVI. Paris: Picard, 2016.
Google Scholar
Mossakowski, Stanisław. “Projekt kościoła Karmelitów Bosych w warszawie autorstwa G. B. Gisleniego.” Biuletyn Historii Sztuki 59, nr 1-2 (1997): 92–103.
Google Scholar
Pérouse de Montclos, Jean-Marie. De la Renaissance à la Révolution (Histoire de l’architecture française). Paris: Éditions du Patrimoine, 2003.
Google Scholar
Pérouse de Montclos, Jean-Marie. L’Architecture à la française, du milieu du XVe à la fin du XVIIIe siècle. Paris: Picard, 2013.
Google Scholar
Pérouse de Montclos, Jean-Marie. Pierre Lescot (1515–1578) architecte du Roi et da la Pléiade. Paris: Picard, 2018.
Google Scholar
Rizzi, Alberto. Canaletto w Warszawie. Dzieła Bernarda Bellotta zwanego Canalettem w stolicy Stanisława Augusta. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
Google Scholar
Sito, Jakub. “Firmitas, Venustas i Magnificentia. O użyciu kamienia w warszawskiej architekturze i rzeźbie doby saskiej.” W Materiał rzeźby. Między techniką a semantyką, redakcja Aleksandra Lipińska, 403–421. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
Google Scholar
Sulerzyska, Teresa, i Stanisława Sawicka, i Janina Trenklerówna. “Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.” W Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, cz. 1, redakcja Teresa Sulerzyska, Stanisława Sawicka, Janina Trenklerówna, 53–54. Warszawa: PWN, 1967.
Google Scholar
Wanat, Benignus Józef. Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605–1975. Kraków: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, 1979.
Google Scholar
Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Ephraim (Efraim).” W Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 18, 222–223. Berlin- Boston: Walter de Gruyter GmbH, 2019.
Google Scholar
Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Ephraim (Efraim).” W Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, 402–412. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
Google Scholar
Autorzy
Paweł MigasiewiczWarszawa, Instytut Sztuki PAN Polska
https://orcid.org/0000-0001-8610-8845
Statystyki
Abstract views: 304PDF downloads: 266
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Jakub Sito, Warszawscy rzeźbiarze czasów saskich w roli projektantów , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Jakub Sito, Marek Kwiatkowski (1930-2016) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 81 Nr 3 (2019): Numer dedykowany prof. Markowi Kwiatkowskiemu
- Paweł Migasiewicz, Nagrobek Anny Heleny von Rohr w kościele parafialnym w Przerzeczynie-Zdroju. Nieznane dzieło Georga Leonharda Webera , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 2 (2023)
- Jakub Sito, Alina Barczyk, „Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i treści ideowe architektury”, Łódź 2021 , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)
- Andrzej Pieńkos, Jolanta Chrzanowska-Pieńkos, Katarzyna Nowakowska-Sito, Jakub Sito, Anetta Palonka-Cohin (1960-2023) , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 85 Nr 3 (2023)
- Paweł Migasiewicz, „Ieden z najpyszniejszych widoków Warszawy”. O francuskich wzorcach arkad i kolumnady Pałacu Saskiego , Biuletyn Historii Sztuki: Tom 86 Nr 1 (2024)
