Warszawscy rzeźbiarze czasów saskich w roli projektantów

Jakub Sito


Warszawa, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2670-1513

Abstrakt

Artykuł dotyczy projektowych kompetencji rzeźbiarzy warszawskich. Z uwagi na ogromne straty w materiale źródłowym, obserwacje autora oparte są na danych wyrywkowych. Do poszczególnych artystów odnoszą się one w sposób niejednorodny. W przypadku Plerscha mamy do czynienia z największą liczbą zachowanych projektów rysunkowych, zaś w odniesieniu do Redtlera zachowała się największa liczba wzmianek archiwalnych. To co wszakże uderza w sposób nie budzący wątpliwości, to ścisła współpraca warszawskich rzeźbiarzy z architektami, nierzadko przybierająca postać swoistych spółek architektoniczno-rzeźbiarskich. Dodajmy iż chodzi tu o architektów wybitnych, wyróżniających się w skali polskiej, a nawet środkowoeuropejskiej, jak Carlo Antonio Bay, Carl Friedrich Pöppelmann, Johann Sigmund Deybel czy Jakub Fontana, pozostających w służbie dworu królewskiego i wielkich panów, a także stołecznych domów zakonnych, najczęściej silnie zależnych od magnaterii. Architekci i rzeźbiarze aktywni na stołecznych placach budów byli zmuszeni do ścisłej kooperacji. W Warszawie odmiennie też niż w większości ośrodków polskich to właśnie architekci z zasady odpowiadali za projekty elementów rzeźbiarskich, często do najmniejszego szczegółu, również w dziedzinach tradycyjnie uznawanych za domenę rzeźbiarzy, jak np. ołtarze. Z drugiej strony twórcy dłuta, zwłaszcza ci wybitni, a takich tu nie brakowało, traktowani byli przez architektów w znacznie większym stopniu niż gdzie indziej w sposób partnerski.

 


Słowa kluczowe:

Bartłomiej Michał Bernatowicz, Johann Georg Plersch, Johann Sigmund Deybel, Carl Friedrich Pöppelmann, Johann Chrisostom Redtler, Carl Antoni Bay, rzeźbiarze warszawscy XVII-XVIII w.

Ackermann Felix, Die Altäre des Gian Lorenzo Bernini. Das barocke Altarensemble im Spannungsfeld zwischen Tradition und Innovation, Petersberg 2007.
  Google Scholar

Argan Giulio Carlo, „Sculpture” [w:] Encyclopedia of World Art, t. XII, London 1966.
  Google Scholar

Argan Giulio Carlo, „Sculpture”, [w:] The Encyclopedia of Visual Art, t. X, London 1983.
  Google Scholar

Asche Sigfried, Balthasar Permoser. Leben und Werk. Berlin 1978.
  Google Scholar

Baker Malcolm, „Roubiliac’s Argyll Monument and the Interpretation of Eighteenth-Century Sculptor’s Designs”, The Burlington Magazine, 134: 1992, nr 1077.
  Google Scholar

Barockberichte. Informationsblätter des Salzburger Barockmuseums zur bildenden Kunst des 17. und 18. Jahrhuderts, LXI: 2013.
  Google Scholar

Bartczakowa Aldona, Jakub Fontana. Architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970.
  Google Scholar

Batowski Zygmunt, „Pomnik Tarły w kościele jezuickim w Warszawie i jego twórca. Przyczynek do dziejów rzeźby w Polsce w XVIII wieku”, Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Wydz. II, 1933, t. XXVI.
  Google Scholar

Baum Elfriede, Giovanni Giuliani, Wien 1964.
  Google Scholar

Bayerische Rokokoplastik. Vom Entwurf zur Ausfiihrung, Bayerisches Nationalmuseum, München 1985.
  Google Scholar

Bédard Jean-François, Decorative Games. Ornament, Rhetoric, and Noble Culture in the Work of Gilles-Marie Oppenord (1672-1742), Lanham, MD, 2011.
  Google Scholar

Birke Veronika, Mathias Rauchmiller. Leben und Werk, Wien 1981.
  Google Scholar

Blažiček Oldřich J., Ferdinand Brokoff, Praha 1976.
  Google Scholar

Blažiček Oldřich J., Karlův Most. Vytvarná kronika Karlova mostu, Praha 1955.
  Google Scholar

Blondel Jean-Françoise, Traité de l’architecture dans le goût moderne. De la distribution de maisons de plaisance et la décoration des édifices en général, t. I, Paris 1737, t. II, Paris 1738.
  Google Scholar

Boberscy Marta i Wojciech, „W kręgu fundacji Jana Fryderyka Sapiehy (1680-1751)”, [w:] Między Padwą a Zamościem. Studia z dziejów sztuki i kultury artystycznej ofiarowane prof. Jerzemu Kowalczykowi, Warszawa 1993.
  Google Scholar

Boberski Wojciech, „Splendor architekta. O «mediach sławy» w czasach nowożytnych”, [w:] Architekt-budowniczy-mistrz murarski. Materiały z sesji naukowej IS PAN, Warszawa 24-25 listopada 2004 roku, red. Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Jakub Sito, Warszawa 2007.
  Google Scholar

Borsi Franco, Bernini architetto, Milan 1980
  Google Scholar

Boudon-Machuel Marion, Francois du Quesnoy 1597-1643, Paris 2005.
  Google Scholar

Chodyko Maria, Guttmejer Karol, Sito Jakub, Kościół wizytek w Warszawie, Warszawa 2006.
  Google Scholar

Desmas Anne-Lise, Kopp Édouard, Scherf Guilhem, Edmé Bouchardon (1798-1772).Une idée du beau, Paris 2016.
  Google Scholar

Dettloff Anna, Rzeźba krakowska drugiej połowy wieku XVIII. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013.
  Google Scholar

Die Bildhauerfamilie Schwanthaler 1633-1858. Vom Barock zum Klassizismus, Augustinerchorherrenstift Reichersberg am Inn 1974.
  Google Scholar

Die Bildhauerfamilie Zürn 1585-1724, Braunau am Inn 1979.
  Google Scholar

Enggass Robert, „Un problème du baroque romain tardif. Projets de sculptures par des artistes non sculpteurs”, Revue de l’art, 1976, nr 31.
  Google Scholar

Gajewski Jacek, „Nagrobek Jana Tarły w Warszawie i zagadnienia jego rekonstrukcji (mała architektura w twórczości Jakuba Fontany; Plersch i warsztat)”, Arteria. Rocznik Wydziału Sztuki Politechniki Radomskiej, 2012, t. 10.
  Google Scholar

Gajewski Jacek, „Pomnik Czarnieckiego w Tykocinie – jego autor i wykonawca – Coudray i Redler?”, [w:] Laudator Temporis Acti. Studia z dziejów sztuki i kultury ofiarowane Księdzu Janowi Niecieckiemu w 65 rocznicę urodzin, red. Irena Rolska, Krzysztof Gombin, Krzysztof Przylicki, Lublin 2015.
  Google Scholar

Gajewski Jacek, „Sztuka w prymasowskim Łowiczu”, [w:] Łowicz. Dzieje miasta, red. Ryszard Kołodziejczyk, Warszawa 1986.
  Google Scholar

Georg Raphael Donner 1693-1741, red. Michael Krapf, [kat. wyst.], Österreichische Gallerie, Wien 1993.
  Google Scholar

Gian Lorenzo Bernini, architetto e l’architettura europea del Sei-Settecento, red. Spagnesi Gianfranco, Fagiolo Marcello, Roma 1983-1984.
  Google Scholar

Gombin Krzysztof, Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009
  Google Scholar

Hentschel Walter, „Pałac Błękitny w Warszawie”, Biuletyn Historii Sztuki, XXVI: 1964, nr 4.
  Google Scholar

Hentschel Walter, Die Sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, Berlin 1967
  Google Scholar

Jennifer Montagu, Alessandro Algardi, New Haven-London 1985.
  Google Scholar

Johannes von Nepomuk 1393-1993, [kat. wyst.], Bayerisches Nationalmuseum München, München 1993.
  Google Scholar

Kaczmarzyk Jadwiga, „Warszawski ośrodek rzeźbiarski czasów saskich” [w:] Warszawa XVIII wieku, cz. 3, Warszawa 1975.
  Google Scholar

Kalinowski Konstanty, „Warsztat barokowego rzeźbiarza”, Artium Quaestiones, 1985, t. VII.
  Google Scholar

Kalinowski Konstanty, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986..
  Google Scholar

Karpowicz Mariusz, „Giovani Battista Gisleni i Francesco de’Rossi. Z dziejów współpracy architekta i rzeźbiarza”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XXXVI: 1991, nr 1.
  Google Scholar

Karpowicz Mariusz, „Malarstwo i rzeźba czasów saskich”, [w:] Sztuka Warszawy, red. Mariusz Karpowicz, Warszawa 1986.
  Google Scholar

Karpowicz Mariusz, „Wartości artystyczne kościoła Św. Krzyża”, [w:] Księga Pamiątkowa. Kościół Św. Krzyża w Warszawie w trzechsetną rocznicę konsekracji 1696-1996, red. Tomasz Chachulski, Warszawa 1996.
  Google Scholar

Karpowicz Mariusz, Sztuka polska XVIII wieku, Warszawa 1985.
  Google Scholar

Kořán Ivo, „Brokof Jan”, [w:] Biograficky slovník českych zemí, t. 7: Bra-Brum, red. Jaroslav Richter, Praha 2007.
  Google Scholar

Kowalczyk Jerzy, „L’antichità nell’arte tardobarocca in Polonia”, [w:] L’Eredità classica in Italia e Polonia nel Settecento, red. Joanna Hübner-Wojciechowska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992.
  Google Scholar

Kowalczyk Jerzy, „Rola Rzymu w późnobarokowej architekturze polskiej”, Rocznik Historii Sztuki, XX: 1994.
  Google Scholar

Kowalczykowa Elżbieta, „Kościół Św. Krzyża w Warszawie. Monografia architektoniczna”, Rocznik Warszawski, 1971, t. X.
  Google Scholar

Kraszewska Janina M., „Materiały do historii budowy kościoła Wizytek”, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, 1937, t. V.
  Google Scholar

Lavin Irving, Bernini and the Unity of the Visual Arts, New York 1980.
  Google Scholar

Lileyko Jerzy, Zamek Warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospolitej 1569-1763, Wrocław-Warszawa-Kraków 1984.
  Google Scholar

Lorentz Stanisław, „Architekt PP. Wizytek z lat 1754-62”, Biuletyn Historii Sztuki, XXI: 1959, nr 3-4.
  Google Scholar

Łyczak Bartłomiej, Toruński cech rzeźbiarski i snycerka na obszarze jego oddziaływania w latach 1695-1793, Warszawa 2018.
  Google Scholar

Mączyński Ryszard M., Pijarski pałac Collegium Nobilium w Warszawie, Warszawa 1996.
  Google Scholar

Mączyński Ryszard, Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642-1834, Warszawa 2010.
  Google Scholar

Mańkowski Tadeusz, Rzeźby zbioru Stanisława Augusta, Kraków 1948.
  Google Scholar

Mikocka-Rachubowa Katarzyna, „Plersch Johann Georg”, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. VIII, Warszawa 2003.
  Google Scholar

Mikocka-Rachubowa Katarzyna, „Redler Johann Chrysostomus”, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. VIII, Warszawa 2007.
  Google Scholar

Montagu Jennifer, „Charles Le Brun and his Sculptors. A Reconsideration in the Light of Some Newly Identified Drawings”, Burlington Magazine, 118: 1976, nr 875.
  Google Scholar

Montagu Jennifer, „Disegni, Bozzetti, Legnetti, and Modelli in Roman seicento Sculpture”, [w:] Entwurf und Ausführung in der europäischen Barockplastik. Beiträge zum Internationalen Kolloquium des Bayerischen Nationalmuseums und des Zentralinstituts für Kunstgeschichte, München 24-26 Juni 1985, red. Peter Volk, München 1986.
  Google Scholar

Montagu Jennifer, Roman Baroque Sculpture. The Industry of Art, New Haven-London 1992.
  Google Scholar

Nestorow Rafał, Pro domo et nomine suo. Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich, Warszawa 2016.
  Google Scholar

Oleńska Anna, „Wątki heroiczne w programie dekoracji białostockiej rezydencji Jana Klemensa Branickiego”, [w:] Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. Teresa Kostkiewiczowa, Agata Roćko, Warszawa 2005.
  Google Scholar

Oleńska Anna, Jan Klemens Branicki „sarmata nowoczesny”. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2012.
  Google Scholar

Ostrowski Jan K., „Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w XVIII wieku”, [w:] Sztuka kresów wschodnich. Materiały sesji naukowej, Kraków, marzec 1994, red. Jan K. Ostrowski, Kraków 1994.
  Google Scholar

Pane Roberto, Bernini architetto, Venezia 1953.
  Google Scholar

Penny Nicholas, The Materials of Sculpture, New Haven-London 1993.
  Google Scholar

Pokora Jakub, „«Ja, mądrość mieszkam w radzie». Izba Poselska na Zamku Królewskim w Warszawie”, [w:] Arx felicitatis. Księga ku czci profesora Andrzeja Rottermunda, Warszawa 2001.
  Google Scholar

Pollak Oskar, Johann und Ferdinand Maximilian Brokoff. Ein Beitrag zur Geschichte der Österreichischen Barockplastik, Prag 1910.
  Google Scholar

Prószyńska Zuzanna, „Dollinger (Delinger, Dölinger) Michał”, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975.
  Google Scholar

Putkowska Jolanta, „Warszawski zespół rezydencjonalny Franciszka Bielińskiego Marszałka Wielkiego Koronnego”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, XLI: 1996, nr 1.
  Google Scholar

Rich,Jack C. The Materials and Methods of Sculpture, New York 1958.
  Google Scholar

Rockwell Peter, Stanley Rosenfeld, Heather Hanley, The Complete Marble Sleuth, Sunny Isles Beach 2004.
  Google Scholar

Ronzoni Luigi A., Giovanni Giuliani (1664-1744), red. Johann Kräftner, t. 1: Essays, t. 2: Katalog, München-Berlin-London-New York 2005.
  Google Scholar

Rottermund Andrzej, Pałac Błękitny, Warszawa 1970.
  Google Scholar

Schemper-Sparholz Ingeborg, „Bemerkungen zur Stilbildung bei Giovanni Giuliani”, Sbornik Praci Filosoficke Fakulty Brnenske Univerzity XLII-XLIV, Rada Umenovedna (F) C. 37-39, 1993-9.
  Google Scholar

Schemper-Sparholz Ingeborg, „Skulptur und dekorative Plastik zur Zeit des Prinzen Eugen”, [w:] Prinz Eugen und das barocke Österreich, red. Karl Gutkas, Wien 1985.
  Google Scholar

Schikola Gertraut, „Wiener Plastik der Renaissance und des Barock”, [w:] Geschichte der Stadt Wien (N.R.,VII.,1), Wien 1970.
  Google Scholar

Serce Miasta. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie, red. Kazimierz Sztarbałło, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
  Google Scholar

Sigismund Ernst, „Coudray (Coudre) Pierre”, [w:] Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike bis zum Gegenwart, red. Ulrich Thieme, Felix Becker, t. XVII, Leipzig 1912.
  Google Scholar

Sito Jakub, „«J’ai accordé avec le Sieur Coudray Sculpteur du Roy statues du pierre…». O dekoracji rzeźbiarskiej rezydencji Cetnerów w Krakowcu”, [w:] Residentia in tempori belli et pacis. Materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych, red. Piotr Lasek, Piotr Sypczuk, Warszawa 2019.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Coudray (Coudre) Pierre”, [w:] Saur Allgemeines Künstler-Lexikon der Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 21, München-Leipzig 1999.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Fenomen rzeźb Johanna Chrisostoma Redlera”, [w:] Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, red. Dominika Leszczyńska, Grażyna Michalska, Radzyń Podlaski 2011.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Nieznane «varsaviana» w twórczości Martina Schnella, nadwornego lakiernika królewskiego”, Studia Wilanowskie, 2011, t. XVIII.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Ołtarz główny warszawskiego kościoła PP. Wizytek. Projekt, realizacja, treści ideowe”, Rocznik Warszawski, t. XXXIII, 2005.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Polskie lata Pierre’a Coudraya – początki klasycyzmu w rzeźbie polskiej. Die polnischen Jahre des Pierre Coudray – die Anfaenge des Klassizismus in der polnischen Skulptur”, [w:] Johann Joachim Winckelmann i / und Stanisław Kostka Potocki. Mistrzowie i uczniowie / Meister und Schüler, red. Paweł Jaskanis, Max Kunze, Mainz und Ruhpolding-Warschau 2016.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Rzeźba św. Jana Nepomucena – pamiątka po działalności Komisji Brukowej”, Spotkania z Zabytkami, 2016, nr 12.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Sculptors from the Court Circles of Augustus II the Strong and Augustus III, Kings of Poland and Electors of Saxony”, [w:] Poland and Artistic Culture of Western Europe 14 th-20 th Centuries, red. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Lech Sokół, Warszawa 2014.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Warszawski pałac Sanguszków w rękach Heinricha Brühla”, [w:] Wokół Sanguszków. Dzieje – sztuka – kultura. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej 29–30 czerwiec 2006. Ratusz, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2007. Sito Jakub, „Das Sendomirsche Palais – die Warschauer Residenz von Heinrich Brühl an der Wierzbowa-Straße. Aspekte der Architektur und Stadtplanung”, [w:] Barocke Repräsentation in der Ära des sächsischen Ministers Heinrich Graf von Brühl (1738–1763), red. Tomasz Torbus, Leipzig 2014.
  Google Scholar

Sito Jakub, „Zespół rzeźb ogrodowych w rezydencji Walewskich-Grabińskich w Walewicach. Nieznane dzieła rzeźbiarzy warszawskiego rokoka – Pierre’a Coudray’a i Johanna Chrisostoma Redtlera”, [w:] Historia – Konserwacja – Rewitalizacja. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, red. Tadeusz Bernatowicz, Piotr Gryglewski, Krzysztof Stefański, Łódź 2016.
  Google Scholar

Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji, Warszawa 2013.
  Google Scholar

Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016
  Google Scholar

Studien zur Werkstattpraxis der Barockskulptur im 17. und 18. Jahrhundert, red. Konstanty Kalinowski, Poznań 1992.
  Google Scholar

Tratz Helga, „Werkstatt und Arbeitsweise Berninis”, Römisches Jahrbuch für Kunstgeschichte, 1988, nr 23/24.
  Google Scholar

Volk Peter, Johann Baptist Straub, München 1984.
  Google Scholar

Wagner Arkadiusz, Warsztat rzeźbiarski Chrystiana Bernarda Schmidta na Warmii, Olsztyn 2007.
  Google Scholar

Warnke Martin, Hofkünstler. Zur Vorgeschichte des modernen Kiinstlers, Koln 1995.
  Google Scholar

Wilde Sabine, Gottfried Knöffler (1715-1779). Ein sächsischer Hofbildhauer in der Zeit des Stilwandes, Dresden 2010.
  Google Scholar

Wittkower Rudolf, Gian Lorenzo Bernini. The Sculptor of the Roman Baroque, London 1997.
  Google Scholar

Wittkower Rudolf, The Sculptor’s Workshop. Tradition and Theory from Renaissance to the Present, Glasgow 1974.
  Google Scholar

Wittkower Rudolf; Sculpture: Processes and Principles, London 1977.
  Google Scholar

Zgliński Marcin, Nowożytny prospekt organowy i jego twórcy, Warszawa 2012.
  Google Scholar

Żmudziński Jerzy, „Projekt trumny relikwiarzowej św. Felicissimy dla ołtarza w kościele Św. Krzyża w Warszawie”, [w:] Święto baroku. Sztuka w służbie prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (1645-1705), red. Jerzy Żmudziński, [kat. wyst.], Muzeum-Pałac w Wilanowie, Warszawa 2009.
  Google Scholar

Żuchowski Tadeusz, Poskromienie materii. Nowożytne zmagania rzeźbiarzy z marmurem kararyjskim. Michał Anioł, Bernini, Canova, Poznań 2010.
  Google Scholar

Żyłko Elżbieta, „Architektura i urbanistyka Tykocina w XVIII wieku w świetle nieznanych materiałów archiwalnych”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, VII: 1962: nr 2.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-09-02

Cited By / Share

Sito, J. (2020). Warszawscy rzeźbiarze czasów saskich w roli projektantów. Biuletyn Historii Sztuki, 81(3), 355–388. https://doi.org/10.36744/bhs.478

Autorzy

Jakub Sito 

Warszawa, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0002-2670-1513

Statystyki

Abstract views: 279
PDF downloads: 278


Licencja

Prawa autorskie (c) 2019 Biuletyn Historii Sztuki

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.