Korzenie teatru z perspektywy performatywno-medialnej
Abstrakt
Artykuł podejmuje zagadnienie kulturowych korzeni teatru w perspektywie performatyki i medioznawstwa. Punktem wyjścia jest krytyczna lektura znanej książki Eli Rozika Korzenie teatru, a także dyskusja z niektórymi tezami antropologów widowisk, dzięki której autor artykułu jest w stanie wskazać istotne elementy własnego spojrzenia na genezę teatru. Są one następujące: 1) teatr i rytuał są żywymi widowiskami, a z perspektywy medioznawczej – mediami ludzkimi i ikonicznymi; 2) korzenie teatru są wielorakie (poligeneza); 3) korzeni teatru nie należy szukać ani w psychice, ani w prehistorii – w obu przypadkach chodzi o performatywność, a nie teatralność; 4) teatr wyłania się w dostatecznie rozwiniętych cywilizacjach, w określonym środowisku performatywnym, z którego czerpie wzorce zachowań scenicznych. Oznacza to, że początkowo teatr jest medium zszytym z innych mediów (analogicznie do rapsoda zszywającego pieśni). W starożytnej Grecji teatr jako medium religijne i państwowe pojawił się w ramach Wielkich Dionizjów, które były przestrzenią konwergencji różnych form rytuałów, widowisk i konkursów, a więc dawały wiele sposobności do wdrażania w teatrze różnych konwencji sztuki performatywnej. Dowody na heterogeniczność teatru pod tym względem można znaleźć w komediach Arystofanesa i w średniowiecznych przedstawieniach.
Słowa kluczowe:
historia teatru, teatr jako medium, performatyka, medioznawstwo, Eli RozikBibliografia
Bierl, Anton. Der Chor in der Alten Komödie. München: B.G. Teubner, 2000.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110956719
Google Scholar
Blume, Hors-Dieter. Einführung in das antike Theaterwesen. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1984.
Google Scholar
Duda, Artur. „Performerzy i media ludzkie a teatr w starożytnej Grecji”. W: Performans, performatywność, perfomer: Próby definicji i analizy krytyczne, redakcja Ewa Bal i Wanda Świątkowska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Google Scholar
Duda, Artur. „Sphairomachia, harpastum, football, czyli o kulturowych korzeniach piłki nożnej”. W: Performans na żywo jako medium i obiekt mediatyzacji. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
Google Scholar
Duda, Artur. „Teatr jako technologia komunikacji? Teatr jako medium? Uwagi o «Theatre Histories. An Introduction»”. W: Ustanawianie historii, redakcja Agata Adamiecka-Sitek et al. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2010.
Google Scholar
Faulstich, Werner. Das Medium als Kult: Von den Anfangen bis zur Spätantike (8. Jahrhundert). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1997.
Google Scholar
Fletcher Judith. Performing Oaths in Classical Greek Drama. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139005272
Google Scholar
Havelock, Eric A. The Greek Concept of Justice: From Its Shadow in Homer to Its Substance in Plato. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1978.
DOI: https://doi.org/10.4159/harvard.9780674183513
Google Scholar
Kocur, Mirosław. Teatr bez teatru: Performanse w Anglii Wschodniej u schyłku średniowiecza. Wrocław: Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2012.
Google Scholar
Kocur, Mirosław. Źródła teatru. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2013.
Google Scholar
Kolankiewicz, Leszek. Dziady: Teatr Święta Zmarłych. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1999.
Google Scholar
Kosiński, Dariusz. Polski teatr przemiany. Wrocław: Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2007.
Google Scholar
Mencwel, Andrzej. „Antropologia słowa i historia kultury”. W: Wyobraźnia antropologiczna. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.
Google Scholar
Raszewski, Zbigniew. Teatr w świecie widowisk: Dziewięćdziesiąt jeden listów o naturze teatru. Warszawa: Krąg, 1991.
Google Scholar
Roach, Joseph. Cities of the Dead: Circum-Atlantic Performance. New York: Columbia University Press, 1996.
Google Scholar
Rothwell, Kenneth S. Jr. Nature, Culture, and the Origins of Greek Comedy: A Study of Animal Choruses. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
Google Scholar
Rozik, Eli. Korzenie teatru. Tłumaczenie Michał Lachman. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.
Google Scholar
Scullion, Scott. „«Nothing to Do with Dionysus»: Tragedy Misconceived as Ritual”. The Classical Quarterly 52, nr 1 (2002): 102–137. http://www.jstor.org/stable/3556447.
DOI: https://doi.org/10.1093/cq/52.1.102
Google Scholar
Steiner, Marta. Geneza teatru w świetle antropologii kulturowej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003.
Google Scholar
Autorzy
Artur DudaUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-2522-6888
teatrolog, performatyk, profesor uniwersytetu w Instytucie Nauk o Kulturze UMK w Toruniu. Członek Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych, Gesellschaft für Theaterwissenschaft (grupa robocza Theatergeschichte/Historiographie) i IFTR. Stały współpracownik Centrum Badania Teatru Europy Wschodniej powołanego przy Akademii Teatralnej w Szanghaju w 2018. Zajmuje się problemami teorii dramatu i teatru: relacją między tekstem dramatu a jego inscenizacją, estetyką teatru współczesnego, w szczególności polskiego (dzieje teatru w Toruniu), litewskiego i niemieckiego, oraz badaniami z zakresu performatyki. Autor książek Teatr realności (2006), Performans na żywo jako medium i obiekt mediatyzacji (2011), Reżyserskie strategie inscenizacji dzieła literackiego (2017), Teatr w Toruniu 1904-1944. Opowieść performatyczna (2020).
Statystyki
Abstract views: 171PDF downloads: 79
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Artur Duda
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Artur Duda, Błąd Epimeteusza? Teatr w sieci technik i technologii , Pamiętnik Teatralny: Tom 71 Nr 1 (2022)
- Artur Duda, Transnarodowe ścieżki eurazjatyckich sztuk performatywnych: Wprowadzenie , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 3 (2023): Transnarodowe ścieżki eurazjatyckich sztuk performatywnych (z blokiem tematycznym według koncepcji Artura Dudy)
- Artur Duda, Teatr Narodowy na Pomorzu w kontekście toruńskiej drogi do wolności , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 3 (2018): W stulecie odzyskania niepodległości (1919-2018)
- Artur Duda, «Purpurowy płomień»: Helena Grossówna w Operze Pomorskiej i Teatrze Toruńskim , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 1/2 (2017)
- Artur Duda, Czy istnieje potrzeba wprowadzenia perspektywy transkulturowej do polskich badań teatralnych? , Pamiętnik Teatralny: Tom 73 Nr 4 (2024): Dramat w przekładzie
