Czy istnieje potrzeba wprowadzenia perspektywy transkulturowej do polskich badań teatralnych?
Artur Duda
dudaart@umk.plUniwersytet Mikołaja Kopernika (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-2522-6888
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę pogłębionej refleksji nad korzyściami płynącymi z przyjęcia perspektywy transkulturowej, która wychodzi poza ograniczenia tak zwanego teatru interkulturowego. Odwołując się do rewizjonistycznego ujęcia Rustoma Bharuchy w odniesieniu do poszukiwań Jerzego Grotowskiego i innych europejskich przedstawicieli teatru interkulturowego oraz dokonanej przez Achille Mbembe krytyki europejskiej demokracji delegującej przemoc w pozaeuropejskie obszary bezprawia, przestrzenie dla nie-ludzi, autor stara się zarysować korzyści płynące z przyjęcia perspektywy transkulturowej w polskich badaniach. Na przykładzie teatralnej recepcji Dziadów Adama Mickiewicza w artykule został przedstawiony fundamentalny rozdźwięk pomiędzy literacko-teatralnym fenomenem Dziadów (służącym krytycznej refleksji nad kondycją polskiego narodu i społeczeństwa) a indygennym obrzędem dziadów, którego chłopscy depozytariusze przestali sprawować nad nim pieczę i który przez inteligenckich artystów – tak jak przez kolonialnych osadników – jest ekstrahowany i wyzyskiwany do celów niezgodnych z pierwotnym przeznaczeniem.
Słowa kluczowe:
teatr interkulturowy, perspektywa transkulturowa, Adam Mickiewicz, Dziady, teatr XXI wieku, obrzęd w teatrzeBibliografia
Balme, Christopher, and Berenika Szymanski-Düll, eds. Theatre, Globalization and the Cold War. Cham: Palgrave Macmillan, 2017. http://dx.doi.org/10.1007/978-3-319-48084-8.
Google Scholar
Baudrillard, Jean. „Precesja symulakrów”. Tłumaczenie Tadeusz Komendant. W: Postmodernizm: Antologia przekładów, redakcja Ryszard Nycz. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1996.
Google Scholar
Bharucha, Rustom. Theatre and the World: Performance and the Politics of Culture. London: Routledge, 2005.
Google Scholar
Davis, Tracy C., and Peter W. Marx, eds. The Routledge Companion to Theatre and Performance Historiography. London: Routledge, 2021.
Google Scholar
Duda, Artur. „Eimuntas Nekrošius’ Transnational ‘Voice from Lithuania’: Reinterpreting Polish Classics Within Frames of the Theatre of Sensual Metaphors”. Theatre Research International 47, no. 3 (2022). https://doi.org/10.1017/S0307883322000256.
Google Scholar
Duda, Artur. Teatr w Toruniu 1904–1944: Opowieść performatyczna. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2020.
Google Scholar
Ferrari, Rosella. Transnational Chinese Theatres: Intercultural Performance Networks in East Asia. Cham: Palgrave Macmillan, 2020.
Google Scholar
Fischer-Lichte, Erika. Teatr i teatrologia: Podstawowe pytania. Tłumaczenie Mateusz Borowski i Małgorzata Sugiera. Wrocław: Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2012.
Google Scholar
Grochowski, Piotr. „Gdzie świętują rodzimowiercy? Przedchrześcijańskie dziedzictwo Słowian w warunkach późnej nowoczesności”. Łódzkie Studia Etnograficzne, nr 61 (2022). https://doi.org/10.12775/LSE.2022.61.03.
Google Scholar
Grochowski, Piotr. „Stado i Kupała w praktykach obrzędowych polskich rodzimowierców: O rewitalizacji źródeł etnograficznych i historycznych”. Etnolingwistyka, nr 32 (2020). http://dx.doi.org/10.17951/et.2020.32.213.
Google Scholar
Janion, Maria. Niesamowita Słowiańszczyzna: Fantazmaty literatury. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
Google Scholar
Kola, Adam F. Socjalistyczny postkolonializm: Rekonsolidacja pamięci. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2018.
Google Scholar
Kosiński, Dariusz. Grotowski: Profanacje. Wrocław: Instytut im. Jerzego Grotowskiego, 2015.
Google Scholar
Majchrowski, Zbigniew. Krypta Gustawa. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2021.
Google Scholar
Mbembe, Achille. Critique of Black Reason. Translated by Laurent Dubois. Durham: Duke University Press, 2017.
Google Scholar
Mbembe, Achille. Necropolitics. Translated by Steven Corcoran. Durham: Duke University Press, 2019.
Google Scholar
McKenzie, Jon. „Is Performance Studies Imperialist?”. TDR. The Drama Review 50, no. 4 (2006). https://muse.jhu.edu/article/206585.
Google Scholar
Nellhaus, Tobin, ed. Theatre Histories: An Introduction. 3rd edition. London: Routledge, 2016.
Google Scholar
Osiński, Zbigniew. Grotowski: Źródła, inspiracje, konteksty. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1998.
Google Scholar
Partyga, Ewa. Wiek XIX: Przedstawienia. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2016.
Google Scholar
Reinelt, Janelle G. „Is Performance Studies Imperialist? Part 2”. TDR. The Drama Review 51, no. 3 (2007). https://muse.jhu.edu/article/220801.
Google Scholar
Sloterdijk, Peter. Du muβt Dein Leben ändern: Über Antropotechnik. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag, 2011.
Google Scholar
Solga, Kim, ed. A Cultural History of Theatre in the Modern Age. London: Bloomsbury Academic 2022.
Google Scholar
Sowa, Jan. Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas, 2011.
Google Scholar
Stuart, Lizzie. Performing New German Realities: Turkish-German Scripts of Postmigration. Cham: Palgrave Macmillan 2021.
Google Scholar
Vertovec, Stephen. Transnationalism. London: Routledge, 2009.
Google Scholar
Williams, Gary Jay, ed. Theatre Histories: An Introduction. London: Routledge, 2006.
Google Scholar
Wilson, James. The Earth Shall Weep: A History of Native America. New York: Grove Press, 1998.
Google Scholar
Zajas, Krzysztof, and Dorota Sajewska. „Where Is Poland? What Is Poland?”. In A History of Polish Theatre, edited by Katarzyna Fazan, Michał Kobiałka, and Bryce Lease. Cambridge: Cambridge University Press 2022. https://doi.org/10.1017/9781108619028.
Google Scholar
Ziółkowski, Grzegorz. Teatr bezpośredni Petera Brooka. Gdańsk: słowo obraz/ terytoria, 2000.
Google Scholar
Autorzy
Artur Dudadudaart@umk.pl
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Polska
https://orcid.org/0000-0002-2522-6888
Artur Duda – teatrolog, performatyk, profesor uniwersytetu w Instytucie Nauk o Kulturze UMK w Toruniu, kierownik Katedry Kulturoznawstwa. Zajmuje się problemami teorii dramatu i teatru: relacją między tekstem dramatu a jego inscenizacją, estetyką teatru współczesnego, w szczególności teatrem polskim, litewskim i niemieckim, historią teatru polskiego i niemieckiego w Toruniu oraz badaniami z zakresu performatyki, które obejmują m.in. performans na żywo jako medium ludzkie i hipermedium. Stały współpracownik Centrum Badania Teatru Europy Wschodniej powołanego przy Akademii Teatralnej w Szanghaju w 2018 roku.
Statystyki
Abstract views: 11PDF downloads: 6
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Artur Duda
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor/ka udziela niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowuje nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Zgłaszając artykuł do publikacji, autor/ka wyraża zgodę na jego udostępnianie na licencji CC BY 4.0.
Od zeszytu 1/2018 do zeszytu 3/2022 artykuły publikowane były na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy/ki udzielali niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w "Pamiętniku Teatralnym", zachowywali nieograniczone prawa autorskie, ale zobowiązywali się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Artur Duda, Błąd Epimeteusza? Teatr w sieci technik i technologii , Pamiętnik Teatralny: Tom 71 Nr 1 (2022)
- Artur Duda, Transnarodowe ścieżki eurazjatyckich sztuk performatywnych: Wprowadzenie , Pamiętnik Teatralny: Tom 72 Nr 3 (2023): Transnarodowe ścieżki eurazjatyckich sztuk performatywnych (z blokiem tematycznym według koncepcji Artura Dudy)
- Artur Duda, Teatr Narodowy na Pomorzu w kontekście toruńskiej drogi do wolności , Pamiętnik Teatralny: Tom 67 Nr 3 (2018): W stulecie odzyskania niepodległości (1919-2018)
- Artur Duda, Korzenie teatru z perspektywy performatywno-medialnej , Pamiętnik Teatralny: Tom 65 Nr 1/2 (2016)
- Artur Duda, «Purpurowy płomień»: Helena Grossówna w Operze Pomorskiej i Teatrze Toruńskim , Pamiętnik Teatralny: Tom 66 Nr 1/2 (2017)