Konstrukcja białoruskich cymbałów. Historia – ewolucja – perspektywy

Aleksandr Porakh

Abstrakt

Od początku XX wieku w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej zaczęła się kształtować akademicka szkoła gry na cymbałach. Ludowy instrument został poddany licznym modernizacjom, aby sprostać wymogom powszechnego systemu muzyki europejskiej opartego o skalę chromatyczną. Powstała unikatowa odmiana instrumentu – cymbały akademickie.

            Tematyka białoruskich cymbałów jest niewystarczająco znana wśród polskich czytelników. Pewne informacje dotyczące historii i budowy instrumentu można znaleźć w książkach Piotra Dahliga Cymbaliści w kulturze polskiej i Edwarda Mojsaka Szkoła gry na cymbałach. Niniejszy artykuł jest próbą bliższego przedstawia historii  rozwoju konstrukcji cymbałów na Białorusi.

            Praca jest napisana w oparciu o literaturę białoruską i rosyjską. W artykule zostały zdefiniowane pojęcia i koncepcje takie jak instrument narodowy i jego akademizacja. Można je spotkać w dotychczasowych opracowaniach naukowych.

            Historia akademizacji instrumentów narodowych sięga XIX wieku i jest związana z postacią  Wasilija Andriejewa. Jego działalności zawdzięczamy modernizację bałałajki i wprowadzenie tego instrumentu na światową scenę.

            W oparciu o doświadczenie Wasilija Andriejewa i jego następców w 1927 roku dokonano modernizacji białoruskich ludowych cymbałów. W projekcie uczestniczyli: cymbalista Josif Żynowicz, lutnik Konstantyn Suszkiewicz oraz instrumentalista, kompozytor i dyrygent Dmitrij Zachar. Budowa wewnętrzna instrumentu była zmodyfikowana na podstawie akustycznych badań naukowych. Konstruktorzy poszerzyli zakres dźwiękowy instrumentu do trzech oktaw i wprowadzili skalę chromatyczną. Zmieniono formę pałeczek-młoteczków. Zostały wprowadzone orkiestrowe odmiany cymbałów: pryma, alt, tenor, bas i kontrabas. Szczegóły tych zmian wraz z ilustracjami są przedstawione w kolejnej części artykułu.

            W związku z rosnącym profesjonalizmem cymbalistów budowa instrumentu wymaga rewizji i udoskonalenia również w czasach obecnych. Od momentu zamknięcia w 2006 roku fabryki w Borysowie produkcją białoruskich cymbałów zajmują się wyłącznie lutnicy. Każdy lutnik oferuje rozwiązania w oparciu o własne doświadczenia i upodobania. Sukcesy białoruskich instrumentalistów przyczyniły się do wzrostu zainteresowania białoruskimi cymbałami za granicą. W artykule zostały omówione konstrukcje instrumentów takich lutników jak: Aleksandr Proćko (Białoruś), Taras Baran (Ukraina), Marc Ramser (Szwajcaria).

            Porównanie poszczególnych modeli cymbałów stworzonych przez lutników pozwala wysunąć przypuszczenie, że konstrukcja białoruskich cymbałów może rozwijać się w następujących kierunkach: rozszerzenie górnego rejestru, rozszerzenie dolnego rejestru, wprowadzenie mechanizmu tłumienia strun. Można jednak stwierdzić, że ostateczna weryfikacja tych innowacji należy do instrumentalisty-wykonawcy.