„Kyrie paschale” w polskich tabulaturach organowych I poł. XVI w. – problemy stylu i atrybucji

Grzegorz Kos

Abstrakt

W artykule poddano analizie zachowane w tzw. Tabulaturze Jana z Lublina oraz tabulaturze organowej z klasztoru kanoników regularnych Ducha św. w Krakowie intabulacje Kyrie paschale. Są one opracowaniami kolejnych odcinków melodii chorałowej Kyrie „Lux et origo” i tworzą szeregi seg- mentów (względnie modułów) alternacyjnej mszy organowej. W obu tabulaturach występuje łącznie ponad dwadzieścia segmentów organowego Kyrie paschale – sumę tę tworzy o połowę mniejsza liczba modułów powtarzających się w transpozycjach oraz w postaci wariantów, które po zestawieniu w róż- ne szeregi sygnowane są trzema niekonsekwentnie przypisywanymi atrybucjami: „N.C.” (Mikołaj z Krakowa?), „phÿnk” (Heinrich Finck) i „Josquin” (Josquin des Prez).

Na podstawie analizy źródeł, badań struktury kontrapunktyczno-formalnej segmentów oraz porównań z analogicznym repertuarem innych tabulatur organowych oraz z wokalnymi Kyrie paschale (samodzielnych ordinariów i należących do cyklów mszalnych) znanych z nazwiska i anonimowych kompozytorów, autor artykułu wskazał nowe pokrewieństwa pomiędzy intabulacjami i na nowo zdefiniował role, jakie w ich powstaniu odegrały postaci, których nazwiska bądź monogramy zostały częściowo wpisane do tabulatur. Po uzasadnionym wykluczeniu „Josquina” (atrybucji po wielokroć podważanej) główne role przypadły dwóm twórcom mszy, które z dużym prawdopodobieństwem posłużyły jako podstawa materiałowa lub inspiracja dla organowych intabulacji – Heinrichowi Finckowi i nowo przypisanemu Heinrichowi Isaacowi. Dalsze role w procesie powstania i transmisji segmentów Kyrie paschale przypadły działającym w I poł. XVI w., nieznanym z nazwisk (wśród nich monogramiście N.C.) kopistom i kreatywnym twórcom organowych adaptacji, sprawnie modyfikującym formę wyjściowego modelu wokalnego i jego późniejszych opracowań, pewną ręką ingerującym w ich struk- turę polifoniczną i kształtującym nową z ducha instrumentalną melodykę.

Wydaje się jednak, że organowe moduły nie musiały być wtórnymi aranżacjami, lecz zostały specjalnie skomponowane jako ordinaria instrumentalne z przeznaczeniem do alternującego uzupełnienia wokalnej polifonii konkretnych mszy. Stąd może Finck i Isaac nie tylko stworzyli wokalne prototypy, lecz także albo uczestniczyli w powstawaniu ich organowych opracowań (aprobując je lub autoryzując), albo nawet sami skomponowali instrumentalne Kyrie paschale. W artykule zaproponowano rekonstrukcję hipotetycznej sekwencji organowo-wokalnej polifonii, łączącej organowe moduły z polskich tabulatur z wokalnymi segmentami mszy Fincka i Isaaca.