Między muzyką a ideologią: chorwacka krytyka muzyczna od jej początków do II wojny światowej

Sanja Majer-Bobetko

Abstrakt

Ziemie chorwackie były obiektem agresywnej polityki austriackiej, węgierskiej i włoskiej do I wojny światowej, a w niektórych regionach nawet dłużej, stąd też językiem lokalnej krytyki muzycznej był zarówno chorwacki, jak i niemiecki i włoski. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, historia chorwackiej krytyki muzycznej rozpoczęła się w 1826 r., kiedy w piśmie literacko-rozrywkowym Luna anonimowy autor opublikował tekst w języku niemieckim. Forum krytyki muzycznej w języku chorwackim stała się w 1835 r. Danica horvatska, slavonska i dalmatinska – dodatek literacki do pisma Novine Horvatzke, które oficjalnie rozpoczęło propagowanie chorwackiego odrodzenia narodowego, uruchamiając proces tworzenia narodu chorwackiego we współczesnym sensie tego słowa. Publikowanych na łamach Danicy artykułów nie można jednak uznać za krytykę muzyczną, przynajmniej nie w obecnym rozumieniu, ponieważ nigdy nie przekraczały one granic zwykłych sprawozdań prasowych. Za pierwszy poważny tekst krytycznomuzyczny w języku chorwackim powszechnie uważa się obszerną recenzję poety Stanka Vraza (1810–51) z wystawienia pierwszej chorwackiej opery narodowej Vatroslava Lisinskiego (1819–54) pt. Ljubav i zloba (Miłość i złośliwość) z 1846 roku. Wypowiedź ta, w której podkreślono dwa aspekty dzieła – narodowy i artystyczny – stała się, jeśli chodzi o przyjęte kryteria oceny, wzorem dla większości dziewiętnastowiecznej i późniejszej chorwackiej krytyki muzycznej.
Te wyżej wymienione dwa podstawowe kryteria możemy zaobserwować bez względu na to, czy mamy do czynienia z: 1) krytyką ideologiczno-użytkową, która była zorientowana na promowanie ideologii narodowej (Franjo Ksaver Kuhač, (1834–1911), Antun Dobronić (1878–1955)), 2) krytyką impresjonistyczną, opartą na subiektywnym podejściu krytyka do poszczególnych dzieł (Antun Gustav Matoš (1873–1914), Milutin Cihlar Nehajev (1880–1931), Nikola Polić (1890–1960), czy 3) krytyką marksistowską (Pavao Markovac (1903–41)). Dopiero pod koniec rozważanego okresu kompozytor Milo Cipra (1906–85) skupił się na immanentnych wartościach artystycznych, odrzucając wszelkie ideologiczne utylitaryzmy i kładąc nacisk na najwyższe kryteria artystyczne.